نارسایی کلیه چیست؟

به کاهش تدریجی عملکرد مفید کلیه، بیماری مزمن کلیه یا نارسایی کلیوی و یا در اصطلاح عامیانه از کار افتادن کلیه گفته می‌شود. کلیه‌ها مواد و مایعات اضافی موجود در خون را تصفیه و از طریق ادرار دفع می‌کنند. با از کار افتادن کلیه‌ها مایعات، الکترولیت‌ها و مواد زائد خطرناک در بدن تجمع پیدا می‌کنند. در مراحل اولیه بیماری، ممکن است شاهد علائم محسوسی باشید. از کار افتادن کلیه به زمانی گفته می‌شود که در عملکرد کلیه اختلال بسیار زیادی ایجاد شود. برای درمان این عارضه سعی می‌شود که پیشرفت بیماری را با کنترل علل اصلی کاهش دهند. این بیماری ممکن است تا جایی پیشرفت کند که بدون دیالیز یا پیوند کلیه، بیمار قادر به ادامه زندگی نباشد.

علائم از کار افتادن کلیه‌

نشانه‌های این بیماری به مرور زمان یا به علت بیماری‌های دیگر ممکن اسا بروز کنند. اما از آنجایی که کلیه‌ها بسیار انعطاف پذیر هستند و می‌توانند نقص خود را جبران کنند، این احتمال وجود دارد، تا زمانی که کلیه‌ها به شدت آسیب نبینند، هیچ علامتی از خود نشان ندهند. در مجموع، علائم از کار افتادن کلیه عبارتند از:

حالت تهوع و استفراغ

بی اشتهایی

خستگی و ضعف

اختلال در خواب

تغییر در میزان ادرار

کاهش هوشیاری ذهنی

انقباض ناگهانی و گرفتگی عضلات

ورم پا و مچ پا

خارش مداوم

ایجاد درد در قفسه سینه، به علت تجمع مایعات در اطراف قلب

تنگی نفس، به علت تجمع مایعات در ریه

فشار خون بالا که به سختی کنترل شود

علت از کار افتادن کلیه چیست؟

بیماری مزمن کلیه زمانی اتفاق می‌افتد که عملکرد کلیه به علت بیماری یا وضعیت بالینی مختل شود. این امر به از بین رفتن کلیه در طی چند ماه یا چند سال منجر می‌شود. عوامل زیر باعث از کار افتادن کلیه می‌شوند:

دیابت نوع ۱ یا ۲

فشار خون بالا

گلومرولونفریت: التهاب واحد‌های تصفیه کننده کلیه (گلومرول)

نفریت بینابینی: التهاب لوله‌های کلیه

بیماری کلیه پلی کیستیک

انسداد دستگاه ادراری: به علت بزرگ شدن غده پروستات، سنگ کلیه و برخی از سرطان‌ها

ریفلاکس وزیکویورترال: برگشت ادرار از مثانه به طرف کلیه‌ها

عفونت کلیه معروف به پیلونفریت

عوامل افزایش دهنده خطر از کار افتادن کلیه

عواملی که احتمال ابتلا به بیماری مزمن کلیه را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

دیابت

فشار خون بالا

بیماری‌های قلبی-عروقی

سیگار کشیدن

چاقی مفرط

سابقه خانوادگی

ساختار غیر طبیعی کلیه

افزایش سن

عوارض جانبی از کار افتادن کلیه

بیماری مزمن کلیه می‌تواند تمام قسمت‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد. عوارض احتمالی آن می‌تواند شامل موارد زیر شود:

احتباس مایعات در بدن که می‌تواند منجر به تورم در دست و پا، فشار خون بالا یا تجمع آب در ریه (ادم ریوی) شود.

افزایش ناگهانی میزان پتاسیم در خون (هیپرکالمی)، که می‌تواند در عملکرد قلب اختلال ایجاد کرده و منجر به مرگ شود.

بیماری‌های قلبی- عروقی

ضعیف شدن استخوان‌ها و افزایش خطر شکستگی استخوان

کم خونی

کاهش میل جنسی، اختلال نعوظ یا کاهش باروری

اختلال در دستگاه عصبی که می‌تواند منجر به عدم تمرکز، تغییر شخصیت یا تشنج شود.

تضعیف سیستم ایمنی بدن که احتمال ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد.

پریکاردیت - التهاب و تورم غشای دور قلب

عوارض بارداری که می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد.

آسیب جبران ناپذیر به کلیه‌ها (مرحله نهایی بیماری کلیوی)، که فرد برای زنده ماندن نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه دارد.

راه‌های پیشگیری از این بیماری

برای کاهش احتمال از کار افتادن کلیه موارد زیر را رعایت کنید:

۱. مصرف درست دارو‌های ضد درد: اگر از دارو‌های ضد درد مانند آسپیرین، ایبوپروفن و استامینوفن استفاده می‌کنید، حتما آن‌ها را طبق دستور پزشک مصرف کنید، زیرا مصرف بیش از حد این دارو‌ها می‌تواند به کلیه آسیب برساند. اگر دچار بیماری کلیه هستید، بهتر است که درباره مصرف این دارو‌ها با پزشک خود مشورت کنید.

۲. داشتن وزن مناسب: اگر وزن شما مناسب است، سعی کنید با فعالیت‌های منظم، تناسب اندام خود را حفظ کنید. اگر نیاز به کاهش وزن دارید، با به کارگیری روش‌های سالم، وزن خود را کم کنید.

۳. کنترل شرایط بالینی: اگر دچار بیماری هستید که احتمال ابتلا به بیماری کلیوی را افزایش می‌دهد، حتما تحت نظر پزشک قرار بگیرید.

۴. دوری و ترک سیگار: سیگار می‌تواند به کلیه‌ها آسیب رسانده و بیماری کلیوی را وخیم‌تر کند. سعی کنید با مشاوره و دارو، سیگار را ترک کنید.

تشخیص بیماری مزمن کلیه

برای تشخیص بیماری مزمن کلیه، پزشک ابتدا سوال‌هایی را از شما خواهد پرسید. سابقه خانوادگی، داشتن فشار خون بالا، مصرف دارو‌های خاص و تغییر در ادرار مهمترین سوالات متخصص است. پزشک شما را معاینه فیزیکی کرده و علائم مرتبط با مشکلات قلبی-عروقی را بررسی خواهد کرد. علاوه بر این، احتمالا آزمایش‌های خاصی نیز برای شما تجویز خواهد شد:

آزمایش خون: میزان کراتینین و اوره خون بررسی خواهد شد.

آزمایش ادرار: با تجزیه و تحلیل نمونه ادرار، می‌توان ناهنجاری‌ها و علت بروز بیماری مزمن کلیه را تشخیص داد.

آزمایش‌های تصویری: با استفاده از سونوگرافی، ساختار و اندازه کلیه‌ها بررسی خواهند شد.

نمونه برداری از کلیه: پزشک برای تشخیص علت بیماری، ممکن است بیوپسی کلیه را تجویز کند.

درمان از کار افتادن کلیه

بسته به علت بیماری، برخی از انواع بیماری‌های کلیوی قابل درمان هستند. هرچند، بیماری مزمن کلیه معمولا درمان ندارد. به طور کلی، شیوه درمان شامل اقداماتی برای کنترل علائم، کاهش عوارض و کاهش پیشرفت بیماری است.

درمان عوارض

دارو‌های فشار خون بالا. افراد مبتلا به بیماری کلیوی ممکن است دچار فشار خون بالا شوند. پزشک برای کاهش فشار خون و حفظ عملکرد کلیه، احتمالا مصرف مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE) و یا مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین II را تجویز خواهد کرد. این دارو‌ها در ابتدا عملکرد کلیه را کاهش داده و میزان الکترولیت را تغییر می‌دهند، بنابراین برای نظارت بر وضعیت بیمار، نیاز به آزمایش‌های خون مکرر خواهد بود. همچنین قرص ادرار آور و رژیم غذایی کم نمک نیز برای بیمار تجویز

خواهد شد.

مصرف دارو برای کاهش میزان کلسترول. پزشک برای کاهش کلسترول، دارو‌هایی مانند قرص آتورواستاتین را تجویز خواهد کرد. میزان بالای کلسترول می‌تواند منجر به بیماری قلبی شود.

مصرف دارو برای کم خونی. پزشک احتمالا مکمل‌های هورمون اریتروپویتین را به همراه قرص آهن تجویز خواهد کرد. این مکمل‌ها به تولید بیشتر گلبول‌های قرمز کمک کرده و ممکن است خستگی و ضعف ناشی از کم خونی را نیز کاهش دهند.

دارو برای از بین بردن تورم. با مصرف برخی دارو‌های ادرار آور مانند دیورتیک، می‌توان به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک کرد.

دارو برای محافظت از استخوان. برای جلوگیری از ضعف استخوان و کاهش خطر شکستگی، پزشک مکمل‌های کلسیم و ویتامین D. را تجویز خواهد کرد.

کاهش میزان پروتئین در رژیم غذایی. برای کاهش میزان فعالیت کلیه در تصفیه مواد غذایی، ممکن است پزشک توصیه کند که پروتئین کمتری مصرف کنید.

درمان این بیماری کلیوی در مرحله نهایی

در مرحله نهایی از کار افتادن کلیه، کلیه‌ها دیگر قادر به دفع مواد زائد و مایعات نیستند و در نتیجه بیمار نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه خواهد داشت:

دیالیز

دیالیز به طور مصنوعی، مواد زائد و مایعات را از خون دفع می‌کند. در همودیالیز، یک دستگاه، مواد زائد و مایعات را تصفیه می‌کند. در دیالیز صفاقی، لوله‌ای نازک (کاتتر) به درون شکم فرستاده شده که حفره شکمی را با محلول دیالیز پُر کرده و مواد زائد و مایعات اضافی را جذب می‌کند. سپس این محلول همراه با مواد زائد از بدن دفع می‌شوند.

پیوند کلیه

در پیوند کلیه، از اهدا کننده متوفی یا زنده، یک کلیه سالم به بیمار داده می‌شود. در این شرایط، بیمار باید تا آخر عمر دارو مصرف کرده تا بدن، کلیه پیوندی را پس نزند. کسانی که نمی‌خواهند دیالیز یا پیوند کلیه شوند، می‌توانند از اقدامات و درمان محافظه کارانه برای درمان بیماری خود استفاده کنند. هرچند، اگر دیالیز یا پیوند کلیه انجام ندهند، معمولا تا چند ماه بیشتر زنده نخواهند ماند.

تغییر شیوه زندگی

با پیروی از یک رژیم غذایی سالم می‌توان به بهبود عملکرد کلیه کمک کرد. بسته به شرایط، عملکرد کلیه و سلامت کلی بیمار، متخصص تغذیه ممکن است مواد زیر را توصیه کند:

عدم مصرف نمک: افراد مبتلا به بیماری کلیه باید میزان سدیم مصرفی خود را کاهش دهند. بدین منظور، از مصرف غذا‌های آماده مانند انواع کنسروها، فست فود‌ها و پنیر و گوشت فرآوری شده اجتناب کنید.

مصرف غذا‌های حاوی پتاسیم کم: از مصرف غذا‌هایی با پتاسیم بالا، مانند موز، پرتقال، سیب زمینی، اسفناج و گوجه فرنگی اجتناب کنید. غذا‌های حاوی پتاسیم کم عبارتند از: سیب، کلم، هویج، لوبیا سبز، انگور و توت فرنگی.

کاهش مصرف پروتئین: غذا‌های حاوی پروتئین بالا عبارتند از: گوشت کم چرب، تخم مرغ، شیر، پنیر و لوبیا. غذا‌های حاوی پروتئین کم عبارتند از: سبزیجات، میوه ها، نان و غلات.