نظر اسلام درباره تنبیه بدنی زنان
مفسران قرآن معتقدند که اگر تنبیه بدنی و آسیب جسمی زنان، سفارش خدا بود، پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله اولین فردی بودند که چنین شیوه‌ای را اجرا می‌کردند.
ناراحت شدن و عصبانیت چیزی نیست که بشود آن را نفی کرد. در هر خانواده‌ای و بین هر زن و شوهری اتفاق می‌افتد که کار به بحث کشیده می‌شود و هر کسی عقیده خودش را ابراز می‌کند. اصلاً طبیعی است که بین زن و شوهر هم مثل همه روابط مردمی، وقتی یکی از خط قرمز دیگری عبور کند، کار به ناراحتی و دلخوری برسد. اما ماجرا از زمانی مورد پیدا می‌کند که همین دلخوری‌ها و رنجش‌ها به دست بلند کردن کشیده می‌شود و معمولاً مرد به دلیل قدرت بیشتر بدنی، زن را به باد کتک می‌گیرد. این کتک هم ممکن است از یک سیلی ساده و آرام شروع شود و به ضربه‌های محکم بدنی برسد. بعد از آن هم اول از همه دامن زن و شوهر را می‌گیرد و ممکن است به جدایی عاطفی یا طلاق هم منجر شود. پس بهتر است به جای دامن زدن به ماجرای اختلاف‌نظرها و سرکشی‌ها، راه‌حل قرآن را اجرا کرد تا هم فضای خانواده گرم و صمیمی باقی بماند و هم خطا تکرار نشود.
ما در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام محمد امیری، کارشناس و محقق دینی، انجام دادیم به بررسی نظر و رویکرد اسلام به موضوع مشاجرات و دعواهای میان زن و شوهر و همچنین کتک زدن خانم‌ها از منظر قرآن و اسلام پرداخته است. آن طور که این محقق دینی توضیح می‌دهد، در کتاب التفسیر الکبیر نوشته شده که منظور از «ضرب» در آیه‌های مربوط به زنان، کتک زدن و تنبیه بدنی آنها نیست. بلکه منظور این است که مرد از زن و خانواده دوری کرده و آنها را ترک کند. این گروه از مفسران معتقد هستند که باید تفسیر قرآن را از روی سیره و سبک زندگی پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله درک کرد. پس وقتی پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در شرایط اختلاف با یکی همسران خود، او را نصیحت می‌کردند و وقتی به دستور آن حضرت اعتنا نکرد، مدتی از او دوری کردند، بنابراین مردان مسلمان هم برای تنبیه و تذکر همسر خود نباید متوسل به زور شوند. بلکه بعد از پند و اندرز، به جای تنبیه بدنی باید مدتی از آنها دوری کنند. به تعبیر این گروه از مفسران، اگر تنبیه بدنی و آسیب جسمی زنان ، سفارش خدا و راه مناسبی برای سر به راه کردن زنان سرکش و ناشزه بود، پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله اولین فردی بودند که چنین شیوه‌ای را اجرا می‌کردند. علاوه بر این خداوند متعال در قرآن کریم عبارت «جلد» را به مفهوم کتک زدن به کار برده است، نه عبارت «ضرب». همان طور که در آیه دوم سوره مبارکه نور درباره افراد زناکار حکم به زدن می‌دهد و از عبارت «جلد» استفاده می‌کند و می‌فرماید: «الزَّانِیةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ؛ هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید.» بنابراین به تعبیر این گروه از مفسران، مردان تنها در صورتی می‌توانند همسر خود را تنبیه بدنی کنند که او مرتکب عمل زشت زنا شده باشد و در مورد رفتارهای سرکشانه دیگر باید به توصیه و نصیحت و قهر کردن اکتفا کرد.
پیغمبر خدا صلی‌الله علیه و آله کتک زدن زنان را منع کرد
رویکرد اسلام نسبت به موضوع همسر آزاری و به خصوص آزار دادن خانم‌ها توسط شوهرانشان چیست؟
اسلام، مثل همیشه راه نجات را به روی زن‌هایی که مورد آزار همسر خود بودند و مردهایی که گرفتار نادانی شده بودند، باز کرد تا فضای خانواده‌ها با جنگ و جدال بین زن و شوهر ناآرام نشود.
در دوران پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله بود که به برکت اسلام و لطف حضور آن حضرت، کتک زدن و تنبیه بدنی زن‌های مدینه تمام شد و مردها اجازه کتک زدن و دست بلند کردن به روی همسران خود را نداشتند. زن‌های مکه هم وقتی آزادی و رهایی اهل مدینه را دیدند، خواستند تا فرهنگ اسلام به خانه و خانواده آنها هم برسد. طبق مطلبی که در کتاب التفسیر الکبیر نوشته شده، به دستور پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله هیچ مردی اجازه کتک زدن همسر خود را نداشت و اگر مردی دچار چنین خطایی می‌شد، همسر او اجازه قصاص داشت، یعنی می‌توانست شوهر خود را تنبیه کند.
در کتاب روح المعانی هم ماجرایی نوشته شده که بر اساس آن، پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله برای اینکه فرهنگ مردم مکه را هم مانند مردم مدینه کند و هیچ مرد مسلمانی به روی همسر خود دست بلند نکند، در منبرها و سخنرانی‌های خود به طور کلی تأکید می‌فرمودند که هیچ مردی اجازه کتک زدن همسر خود را ندارد.
همچنین آن حضرت درباره مردانی که زن‌های خود را تنبیه می‌کردند و آنها را کتک می‌زدند، می‌فرمودند: «این مردان، از نیکان و خوبان نیستند.» این اصرار و هشدار پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله به اندازه‌ای بود که برای مردهایی که دست از کتک زدن همسر خود برنمی‌داشتند، حکم قصاص را صادر می‌فرمودند.
وقتی خدا حکم داد
آیا چنین دستوری در آیات قرآن کریم هم وجود دارد؟ درواقع می‌خواهیم نظر قرآن را در خصوص آزار دادن و به خصوص تنبیه بدنی خانم‌ها بدانیم.
بر اساس روایت‌های نقل شده، با وجود اینکه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله حکم قصاص برای این گروه از مردان را صادر فرمودند، باز هم تعدادی از آنها خطای خود را ادامه دادند تا اینکه خداوند متعال آیه سی و چهارم سوره مبارکه نساء را بر پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نازل کرده و بر اساس آن، مردان از کتک زدن زن‌های خود نهی شده و حکم قصاص مردان هم لغو شد. در این آیه می‌فرماید: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَیبِ بِمَا حَفِظَ اللّهُ وَاللاَّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَیهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللّهَ کانَ عَلِیا کبِیرًا؛ مردان، سرپرست و نگهبان زنان هستند، به خاطر برتری‌هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) براى بعضى نسبت به بعضى دیگر قرار داده است و به خاطر انفاق‌هایی که از اموالشان (در مورد زنان) مى‌کنند. و زنان صالح، زنانى هستند که متواضع‌اند و در غیاب (همسر خود) اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقى که خدا براى آنان قرار داده، حفظ مى‌کنند. و (امّا) آن دسته از زنان را که از سرکشى و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آنها دورى نمایید و (اگر هیچ راهى جز شدت عمل براى وادار کردن آنها به انجام وظایفشان نبود،) آنها را تنبیه کنید و اگر از شما پیروى کردند، راهى براى تعدّى بر آنها نجویید. (بدانید) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است.»
بر اساس روایت‌ها، آخرین موردی به دستور پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله مردی به دلیل کتک زدن همسر خود قصاص شد، مربوط به همسر حبیبه دختر زید و یا خوله دختر محمد بن مسلم بود که بر اساس آن سعد بن ربیع به دلیل تنبیه بدنی همسرش قصاص شد.
مراعات به جای تنبیه بدنی
با این وجود، خداوند متعال در قرآن حکیمش، عفو و بخشش را به مردم توصیه می‌کند و دستور می‌دهد که اگر کسی به شما بدی کرد، شما با نیکویی و مهربانی جوابش را بدهید. آیا این نکته در مورد روابط میان زن و شوهر هم صدق می‌کند؟
بله. همان طور که در آیه 96 سوره مؤمنون می‌فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ السَّیئَةَ؛ بدی را به بهترین راه و روش دفع کن و پاسخ بدی را به نیکی بده.» بنابراین مشخص است که این توصیه به خصوص درباره مشکلات میان زن و شوهر مهم‌تر و پررنگ‌تر است. پس وقتی مردی از همسرش خطایی دید، باید به جای دست بلند کردن به روی او، با مهربانی و خوش‌رفتاری با او برخورد کند تا نه‌تنها صلح و دوستی در خانواده حفظ شود، بلکه راه خطا و آزار بعدی هم بسته شود.
از طرف دیگر خداوند در آیه 19 سوره مبارکه نساء شیوه برخورد صحیح با زن‌ها را به مردان آموزش می‌دهد و می‌فرماید: «وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ و با زنان به طور شایسته رفتار کنید.» و به این ترتیب، تأکید می‌فرماید که مرد در برابر همسرش نه‌تنها تنبیه بدنی را به کار نگیرد، بلکه با او با مهربانی و مدارا رفتار کند.
در حدیث‌های نقل شده از پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله هم موارد متعددی درباره نحوه برخورد مرد با همسرش و پرهیز از کتک زدن نقل شده است. به عنوان مثال در کتاب وسائل الشیعه نوشته که پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «آیا زن خود را کتک می‌زنید و بعد از آن می‌خواهید در کنار او شاد باشید؟»
شرایط تنبیه بدنی
با این وجود آیا حکمی وجود دارد که به مردان اجازه بدهد که اقدام به کتک زدن همسر خود کنند؟
بر اساس آیات قرآن و روایت‌های اسلامی، مرد فقط در صورتی اجازه دارد همسر خود را کتک بزند که بدون هیچ عذر موجهی در برابر وظیفه‌اش نسبت به او سرکشی کرده و یا به اصطلاح مرتکب «عدم نشوز» شده باشد و مرد بعد از طی مراحلی که اسلام دستور داده، نتوانسته باشد همسر خود را سر به راه کند.
البته باید دانست که طبق دستورات اسلام، کارهایی مثل خانه‌داری و بچه‌داری اگر در موارد ازدواج ذکر نشده باشد، جزء موارد نشوز نمی‌شود و بنابراین مرد نمی‌تواند به دلیل دوری از خانه‌داری یا بچه‌داری زن ، او را تنبیه کند.
درنتیجه اگر زنی ناشزه باشد و در برابر همسر خود که مسئول خانه و خانواده است، سرکشی کند، مرد ابتدا باید با بیانی نرم و آرام او را نصیحت کرده و این کار را با دلسوزی و مهربانی انجام بدهد. اگر زن باز هم مرتکب خطا شد و نصیحت همسر خود را نپذیرفت و اجرا نکرد، مرد با او قهر کند و با دوری کردن از او تلاش کند تا کار خطای او را تصحیح کند. البته این قهر نباید مدت زیادی طول بکشد تا گرمی کانون خانواده مورد تهدید قرار نگیرد. بعد از این مراحل، اگر باز هم زن دست از سرکشی و لجاجت برنداشت و کارهای خطای خود را ادامه داد، مرد می‌تواند به تنبیه بدنی اقدام کند.
بهانه نگیرید!
نکته قابل توجه این است که مرد برای کتک زدن همسر خود نباید به دنبال بهانه باشد و با دلیل‌های پوچ و بی‌اساس او را تنبیه کند. همچنین بر اساس آیات قرآن کریم، تنبیه بدنی زن خطاکار باید با پارچه در هم تنیده شده و یا با دست باشد، به این ترتیب کتک زدن با چوب و کمربند و ابزار دیگر کاملاً اشتباه است.
در این مورد می‌توان به آیه 44 سوره مبارکه ص استناد کرد، آنجا که به ماجرای سوگند حضرت ایوب علیه السلام اشاره شده که خواست همسر خود را تنبیه کند و خداوند متعال برای تنبیه همسرش به او فرمود: «وَ خُذْ بِیدِک ضِغْثًا فَاضْرِب بِّهِ وَ لَا تَحْنَثْ؛ بسته‌ای از ساقه‌های گندم (یا مانند آن) را برگیر و با آن (همسرت را) بزن و سوگند خود را مشکن.» بر اساس این آیه شریفه، کتک زدن همسر ایوب علیه السلام موجب آزار او نشد، چون نه تحقیر شد و نه شیوه تنبیه او دردی به همراه داشت، هرچند که او کار خطایی انجام داده بود.
درباره شیوه تنبیه بدنی زن، روایتی هم در جلد 104 کتاب بحارالانوار به نقل از امام رضا علیه السلام نقل شده مبنی بر اینکه آن حضرت فرموده‌اند: «زدن باید با ابزاری مانند چوب مسواک و امثال آن باشد، و آن هم با مدارا و ملایمت انجام شود.» طبق این روایت هم تنبیه بدنی زن سرکشی که مستحق تنبیه شده، باید با ابزاری مانند چوب مسواک باشد که بسیار سبک و نازک است تا آسیبی به او وارد نشود و این کار باید با مدارا و نرمی انجام شود تا ضربه‌ها محکم و دردناک نشوند.
نظر مفسران قرآن
دانستن نظر مفسران گوناگون درباره آیات و روایات مربوط به تنبیه زنان و شیوه برخورد با آنها خالی از لطف نیست. آیا این مطلب در تفاسیر قرآن کریم هم تایید شده است؟
به عنوان مثال در کتاب التفسیر الکبیر نوشته شده که منظور از «ضرب» در آیه‌های مربوط به زنان، کتک زدن و تنبیه بدنی آنها نیست. بلکه منظور این است که مرد از زن و خانواده دوری کرده و آنها را ترک کند. این گروه از مفسران معتقد هستند که باید تفسیر قرآن را از روی سیره و سبک زندگی پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله درک کرد. پس وقتی پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در شرایط اختلاف با یکی همسران خود، او را نصیحت می‌کردند و وقتی به دستور آن حضرت اعتنا نکرد، مدتی از او دوری کردند، بنابراین مردان مسلمان هم برای تنبیه و تذکر همسر خود نباید متوسل به زور شوند. بلکه بعد از پند و اندرز، به جای تنبیه بدنی باید مدتی از آنها دوری کنند.
به تعبیر این گروه از مفسران، اگر تنبیه بدنی و آسیب جسمی زنان ، سفارش خدا و راه مناسبی برای سر به راه کردن زنان سرکش و ناشزه بود، پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله اولین فردی بودند که چنین شیوه‌ای را اجرا می‌کردند.
علاوه بر این خداوند متعال در قرآن کریم عبارت «جلد» را به مفهوم کتک زدن به کار برده است، نه عبارت «ضرب». همان طور که در آیه دوم سوره مبارکه نور درباره افراد زناکار حکم به زدن می‌دهد و از عبارت «جلد» استفاده می‌کند و می‌فرماید: «الزَّانِیةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ؛ هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید.» بنابراین به تعبیر این گروه از مفسران، مردان تنها در صورتی می‌توانند همسر خود را تنبیه بدنی کنند که او مرتکب عمل زشت زنا شده باشد و در مورد رفتارهای سرکشانه دیگر باید به توصیه و نصیحت و قهر کردن اکتفا کرد.
ارسال نظر