درمان وسواس فکری و عملی برای همیشه

درمان وسواس فکری و عملی به کمک روش هایی ساده ولی کاربردی را امتحان کنید. ما لیستی از بهترین روش ها و راه حل ها برای وسواس تان تهیه کرده ایم تا سریع تر به درمان وسواس تان کمک کنید.

وسواس چیست؟

گاهی وقت ها چک کردن مجدد اتو برای اطمینان از خاموش بودن آن، نگرانی درباره آلودگی دست ها و داشتن افکار خشن و ناخوشایند، طبیعی است. ولی اگر مبتلا به اختلال وسواس فکری یا وسواس فکری عملی هستید، افکار وسواسی و وسواس عملی در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد می‌کنند.

اختلال وسواس (OCD) نوعی اختلال اضطرابی است که علایم آن، افکار ناخواسته، غیرقابل کنترل و تکراری است. که این افکار شما را وادار به انجام اعمال وسواسی می‌کنند. معمولا مبتلایان به وسواس می دانند که افکار وسواسی و رفتارهای جبری آنها غیرمنطقی هستند، با این وجود نمی‌توانند در مقابل‌شان مقاومت کرده و آنها را رها کنند.

وسواس درست مثل سوزن گرامافون که روی یک صفحه قدیمی گیر کرده است، مغز را درگیر فکری خاص و سپس وادار به انجام کاری خاص می کند. برای مثال، 20 دقیقه از وقت‌تان را صرف بررسی خاموش بودن اجاق گاز می‌کنید؛ چون می‌ترسید که نشت گاز، خانه شما را به آتش بکشد. یا این که آنقدر دست‌تان را می‌شویید که زخم می‌شود، چون از میکروب‌ها می‌ترسید. اگرچه این اعمال تکراری حس ناخوشایندی در فرد ایجاد می کنند ولی اضطراب ناشی از افکار وسواسی را تا حدودی کاهش می دهند.

از بین بردن جای جوش در سه سوت

یشتر مردم در بخش هایی از زندگی خود برخی از افکار یا اعمال وسواسی را تجربه می کنند اما به این معنی نیست که همه ی ما به اختلال  وسواس یا همانOCD  مبتلا هستیم. کسی که به اختلال وسواس مبتلاست چرخه وسواس فکری و عملی اش آنقدر شدید است که وقت زیادی از او می گیرد و در انجام کارهای روزمره و زندگی اش مشکل ایجاد کند.

وسواس فکری افکار، تصاویر و تکانه هایی هستند که مرتبا در ذهن فرد تکرار می شوند و به نظر می رسد خارج از کنترل فرد هستند و علی رغم میل او به ذهنش می آیند. مثل اینکه فرد مدام فکر می کند مبادا دستش آلوده باشد (فکر وسواسی) و برای کاهش نگرانی از آلوده بودن دستش آن را مدام می شوید (وسواس عملی)

در مکالمات روزمره زیاد از کلمه ی وسواس و وسواسی استفاده می شود. اما بیشتر به معنی “اهمیت دادن” به چیزی است. مثلا فردی که می گوید من روی کارم وسواس دارم یعنی کارم برایم اهمیت دارد و به این معنی نیست که به OCD  مبتلاست.

شما می توانید به شدت درگیر خواننده یا تیم فوتبال مورد علاقه خود باشید اما باز هم به کارهای روزمره ی خود برسید و با دوستانتان شام بخورید، سر ساعت مشخصی برای خواب آماده شوید و صبح ها به موقع سرکار بروید. پس شما مبتلا به OCD نیستید.

حتی داشتن افکار آزار دهنده هم به معنی فکر وسواسی نیست. مثلا هرکسی ممکن است گاهی نگران بیمار شدن خودش یا عزیزانش باشد، اما این نگرانی لزوما نشانه های OCD نیستند.

چون شدت و مدت زمان درگیری با این افکار زیاد نیستند و زندگی عادی فرد را دچار اختلال نمی کند.

علایم وسواس فکری

به طور خلاصه می توانم بگویم برای آنکه فردی به وسواس فکری مبتلا باشد باید علایم زیر را داشته باشد:

• وجود افکار، تصویرها یا تکانه هایی که مدام در ذهن او تکرار شوند. مثلا این فکر که دستانم آلوده هستند. یا بیماری ایدز دارم. نکنه به فرزندم آسیب بزنم
• افکار یا تصاویر باید غیر منطقی باشند. مثلا فردی که به خاطر عبور از کنار یک سطل زباله نگران این است که مبادا به ایدز مبتلا شود. فکر غیر منطقی دارد. چون  می داند ایدز فقط از طریق خون منتقل می شود و عبور از کنار سطل زباله نمی تواند باعث ابتلا به ایدز شود.
• شدت و میزان افکار زیاد باشد به طوری که روند زندگی او را مختل کند. مثلا اگر شما امروز برای عیادت فردی به بیمارستان رفته باشید و پس از برگشتن همه لباس های خود را ضدعفونی کنید لزوما به وسواس مبتلا نیستید اما اگر روزها پس از عیادت ذهن تان درگیر آن روز باشد و مراقبت های ویژه ای بکنید احتمالا به وسواس فکری مبتلا هستید.

انواع وسواس فکری

وسواس آلودگی و  وسواس نجس و پاکی

• مایعات بدن (مثل: ادرار و مدفوع)
• میکروب/ بیماری (مثل: ایدز، سرطان و …)
• آلاینده های محیطی (مثل: امواج رادیویی)

نگرانی درباره از دست دادن کنترل خود

• ترس از آسیب زدن به خود و دیگران
• ترس از به ذهن آمدن تصاویر وحشتناک و خشن به ذهن
• ترس از توهین کردن و زدن حرف های رکیک در جمع
• ترس از دزدیدن اشیاء

نگرانی درباره آسیب زدن به دیگران

• ترس از مسئول بودن برای رخ دادن اتفاقات بد (مثلا نگرانی درباره اینکه مبادا کاری کند که ساختمان آتش بگیرد)
• ترس از آسیب زدن به کسی به دلیل بی احتیاطی (مثال: مبادا به دلیل آلودگی دست های من دستگیره خانه کثیف شده و باعث شود مادرم بیماری لاعلاج بگیرد)

وسواس های مرتبط با کمال گرایی

• وسواس تقارن (مثلا همه کتاب های داخل قفسه کتاب از نظر اندازه قرینه باشند)
• ناتوانی در تصمیم گیری برای نگه داشتن اشیاء یا نگه داشتن آنها
• ترس از گم کردن چیزی

وسواس جنسی

• افکار یا تصاویر جنسی ممنوع
• افکار یا تخیلات جنسی درمورد دیگران
• افکار یا تصاویر جنسی درباره کودکان یا نزدیکان
• افکار آزار دهنده درمورد رفتار خشونت آمیز جنسی با دیگران

وسواسی مذهبی

• نگرانی درمورد زیر سئوال بردن خدا یا توهین به مقدسات
• نگرانی بیش از حد درمورد درست و غلط بودن امور اخلاقی

وسواس های دیگر

• افکار بدبینانه در مورد خوش شانسی و یا بدشانسی اعداد و یا رنگ های خاص

وسواس عملی

وسواس عملی (یا همان اجبار) بخش دوم اختلال OCD است. .وسواس های عملی رفتارها یا افکاری هستند که فرد برای خنثی کردن افکار وسواسی و کاهش اضطراب خود انجام می دهد.

انجام وسواس های عملی زمان بر هستند و مانع انجام فعالیت های مهم و عادی فرد می شوند. البته انجام هر رفتار تکراری به معنی این نیست که فرد وسواس عملی دارد. مثلا، داشتن ساعات خواب منظم، انجام منظم اعمال دینی و  یا داشتن زمان مشخص برای مطالعه نوعی رفتار های تکرار شونده هستند و معمولا کارکرد مثبتی دارند و به رشد فرد کمک می کند.

تفاوت دیگر وسواس عملی با سایر کارهای تکراری این است که در OCD  فرد خود را مجبور به انجام اجبارها می داند و در صورت انجام ندادن آنها شدیدا  مضطرب می شود.

پس به طور خلاصه می توانم بگویم وسواس عملی نشانه های زیر را دارد:

1- انجام کارهای تکراری غیر منطقی

2- ناتوانی در انجام ندادن این کار (احساس اینکه مجبور به انجام این کارها هستم)

3- انجام این کارهای تکراری زندگی روزمره من را مختل کرده است. (مثلا وقت زیادی باید در حمام یا دستشویی بمانم)

وسواس های عملی رایج

وسواس شستشو

• شستن دست ها بیش از حد معمول و یا به روشی خاص (مثلا 10 بار شستن دست ها)
• بیش از حد طولانی بودن کارهایی مثل دوش گرفتن، مسواک زدن یا دستشویی رفتن (که یکی از دلایل طولانی بودن این کارها داشتن قواعد خاصی برای انجام آنهاست. مثلا حمام رفتن باید دقیقا طبق یک قاعده مشخص انجام شود).
• نظافت بیش از حد وسایل خانه و اشیاء دیگر
• انجام کار های دیگر به منظور جلوگیری از تماس با آلودگی (مثلا دست نزدن به دستگیره درها)

وسواس چک کردن

• چک کردن اینکه به دیگران آسیب نمی رسانید (مثلا چک کردن مداوم خاموش بودن اجاق گاز)
• چک کردن این که اتفاق بدی رخ نداده نباشد (مثلا زنگ زدن مداوم به عزیزان)
• چک کردن این که اشتباهی مرتکب نشده باشید (چک کردن چندین باره قفل درب)
• چک کردن شرایط جسمی خودتان (انجام مکرر و بیش از اندازه آزمایشات، مثلا آزمایش ایدز)

وسواس تکرار

• دوباره خوانی یا دوباره نویسی (مثلا 5 بار خواندن یک پاراگراف)
• تکرار فعالیت های روزمره (مثلا قبل از نشستن یک بار بلند شدن و نشستن)
• تکرار حرکات بدنی (مثال: ضربه زدن با انگشت، چشمک زدن، تکان دادن سر و ..)

وسوس های عملی ذهنی

• مرور ذهنی وقایع به منظور جلوگیری از آسیب (چند بار فکر کردن به یک اتفاق مشخص)
• دعا کردن برای جلوگیری از آسیب دیدن خود یا دیگران
• شمارش در حین انجام یک تکلیف تا رسیدن به یک شماره ی “خوب”، “درست” یا “امن” (مثلا شمردن قدم ها یا پله ها)
• “لغو کردن” یا “حذف کردن” (مثال: جایگزین کردن یک کلمه ی “بد” یا یک کلمه “خوب” برای از بین بردن اثر منفی آن)

وسواس های عملی دیگر

• سئوال پرسیدن مداوم برای اطمینان گیری (مثلا از دوست خود می پرسد مطمئنی لباسم به سطل آشغال نخورده؟)
• اجتناب از موقعیت هایی که ممکن است وسواس را راه اندازی کند (مثلا راه رفتن با فاصله زیاد از سطل آشغال)

تحقیقات مختلف نشان می دهد که بالای 80 درصد از افراد مبتلا به وسواس که تحت درمان مناسبی قرار گرفته اند؛ علایمشان بهبود یا کاملا درمان شده است. نکته مهم انتخاب مناسب ترین مدل درمان برای هر مراجع است و لزوما هیچ روش درمانی نمی تواند برای همه افراد مناسب باشد. به طور کلی 5 روش مختلف برای درمان وسواس فکری و عملی وجود دارد:

دارو درمانی: دارو درمانی باید تحت نظر روانپزشک انجام شود و در بسیاری از مراجعان به خصوص افرادی که وسواس آنها ریشه ژنتیک دارد می تواند بسیار موثر باشد.

درمان های روانشناختی ( روان درمانی) : درمان های روانشناختی مختلفی برای درمان وسواس وجود دارد.

• درمان روانپویشی (Psychodynamic): یکی از درمان های بسیار موثر در درمان وسواس فکری و عملی است. هدف این رویکرد شناسایی و حل تعارضات درونی فرد است که به صورت ناهشیار باعث ایجاد وسواس در او می شود.
• درمان شناختی رفتاری (CBT): از روش های مورد استفاده برای درمان وسواس، درمان شناختی رفتاری (CBT) است.
• مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP): یکی دیگر از روش های پر استفاده در درمان وسواس، روش رویارویی و جلوگیری از پاسخ (ERP) است. متاسفانه بسیاری از درمانگران بدون بررسی علل وسواس مراجعان فقط از این روش درمانی استفاده می کنند و همین مساله باعث شکست درمان و در مواردی تشدید علایم وسواس فکری یا عملی می شود.
• هیپنوتیزم درمانی: تحقیقات نشان داده است ترکیب هر یک از روش های درمان روانپویشی، درمان شناختی رفتاری و ERP با هیپنوتیزم اثربخشی این روش ها را در درمان وسواس بیشتر می کند.

چه روشی درمان وسواسی برای من مناسب است؟

هیچ روش درمان وسواسی برای همه مناسب نیست. هر مراجعی با توجه به نوع وسواس او، شدت علایم، زمان بروز، و علل ایجاد آن نیاز به یک یا چند روش درمانی مختلف دارد. بنابراین پس از بررسی جامع مشکل وسواس شما می توان بهترین مدل درمان را برای شما تعیین کرد.

به همین دلیل در جلسات درمان ابتدا علایم وسواس فکری یا عملی شما مورد بررسی قرار می گیرد تا بر اساس آن بهترین روش درمان برای شما تدوین شود.

آیا درمان وسواس فکری و وسواس عملی تفاوت دارد؟

اصول درمان وسواس فکری و عملی مشابه است اما تفاوت هایی در شیوه درمان وسواس فکری و درمان وسواس عملی وجود دارد. بسیاری از مراجعان می پرسند که درمان قطعی وسواس فکری چیست؟ یا بهترین روش درمان وسواس شستشو چیست؟

یکی از روش های مدیریت وسواس استفاده از سابلیمینال درمان وسواس است. در این روش پیام هایی به ناهشیار برای کنترل وسواس داده می شود. این روش برای وسواس های خفیف تا متوسط می تواند موثر باشد.

آیا RTMS و نوروفیدبک در درمان وسواس موثر است؟

RTMS یک روش درمان بسیار پر هزینه و کم اثر است (هزینه 40 جلسه RTMS دو طرفه حدودا 20 میلیون تومان است). در مقایسه با دارو درمانی اثر بخشی دارو درمانی از RTMS بیسار بیشتر است. از طرف دیگر RTMS نمی تواند وسواس شما را درمان کند و اثر مختصر آن هم  معمولا دراز مدت نیست. بر همین اساس بین انتخاب دارو و RTMS حتما دارو درمانی را انتخاب کنید. معمولا به کمک دارو درمانی سریعا می توانید وسواس خود را کنترل کنید.

متاسفانه به خاطر منافع مالی زیاد RTMS ، برخی از روانپزشکان بدون توجه به اثربخشی RTMS و شرایط بیمار، برای تمام بیماران خود  با هر نوع اختلالی (درمان وسواس، درمان پانیک، فوبیا، درمان اضطراب اجتماعی ، ترک سیگار ، لاغری ، درمان افسردگی ، درمان اختلالات جنسی ،  …)  RTMS تجویز می کنند.

درمان وسواس زمان بر است

چقدر طول می کشد؟ به اندازه ای که فرد نیاز داشته باشد. بنا به تجربه، می توانم بگویم که فرد مبتلا به وسواس نه چندان پیچیده، به حدود 6 الی 12 ماه زمان برای بهبودی کامل نیاز دارد.

اگر نشانه ها شدید تر و سرعت پیشرفت فرد کمتر باشد، ممکن است فرایند درمان بیشتر هم طول بکشد. همچنین برخی از افراد نیاز دارند پس از اتمام دوره ی درمان وسواس خود، روی جنبه های دیگر زندگی خود کار کنند.

مثلا ممکن است زمان زیادی از آخرین باری که مهمانی رفته یا شغل ثابتی داشته یا کارهای خانه را انجام داده اند گذشته باشد. تمرین برای انجام این فعالیت ها ممکن است طول دوره درمان را بیشتر کند.

نکته مهم این است که باید درمان خود را کامل کنید. چیزی به نام درمان ناقص وجود ندارد. افرادی که فکر می کنند تنها با درمان نشانه هایی که مقابله با آن ها راحت تر است می توانند مشکل خود را حل کنند، به زودی به خانه ی اول بر می گردند.

برای توضیح دادن این موضوع به بیمارانم، درمان وسواس را به درمان عفونت تشبیه می کنم. از آن ها می پرسم :« آیا از جراح می خواهی همه عفونت را از بدنت خارج کند و یا اینکه بخشی از آن را باقی بگذارد؟»

راهنمای انتخاب بهترین دکتر برای درمان وسواس فکری و عملی

بر اساس سال ها تجربه در درمان بیماران وسواسی به این نتیجه رسیده ام که در صورتی که بررسی دقیقی از نوع وسواس، شدت، علل، شخصیت مراجع انجام نشود. درمان وسواس به شکست می انجامد. به همین دلیل اگر به دنبال بهترین دکتر برای درمان وسواس فکری و عملی خود هستند. درمانگری باشید که فقط روی یک روش درمانی تاکید نمی کند. و قبل از شروع درمان بررسی کاملی از مشکل شما داشته باشد.

به خصوص اکثر درمانگران وسواس  فقط از روش مواجهه و جلوگیری از پاسخ استفاده می کنند که این روش برای برخی از مراجعان مناسب و برای برخی بی اثر است. معمولا مراجعان اینگونه درمانگران را به دکترهای کتابی می شناسند که فقط آن چیزی که در کتاب های درسی خود یادگرفته اند (بدون در نظر گرفتن شرایط مراجع) می خواهند روی مراجع اجرا کنند!!

باید مراقب بازگشت علایم وسواس خود باشید

یکی از جمله های مورد علاقه ی من این جمله است: خوب شدن نیمی از مسیر و خوب ماندن نیم دیگر آن است.

دوباره حرف اولم را تکرار می کنم وسواس مزمن است و پس از درمان باید برای حفظ تغییرات ایجاد شده به موارد خاصی توجه کنید.

یکی از این نکات این است که همیشه با ترس ها و وسواس های خود مقابله کنید و اجازه رشد به آنها ندهید.

علت دیگر بازگشت وسواس این است که گاهی فرد احساس می کند خوب شده و بدون اطلاع دادن به درمانگر یا نزدیکان، مصرف داروهایش را متوقف می کند یا فرایند درمان را نیمه کاره رها می کند.

متاسفانه، مغز شما زمانی که دارو مصرف می کنید خودش را ترمیم و تعمیر نمی کند و زمانی که مصرف دارو را قطع می کنید، مواد شیمیایی درون مغزتان به همان وضعیت ناکارآمد سابق برمی گردد. پس تا زمانی که دوره روان درمانی شما کامل نشده است طبق دستور روانپزشک داروهای خود را مصرف کنید.

نکته آخر هم اینکه، داشتن سبک زندگی متعادل به تداوم بهبودی شما کمک زیادی می کند پس باید تلاش کنید رژیم غذایی مناسب، خواب کافی، ورزش، روابط اجتماعی و کارهای مفید دیگر، را در برنامه روزانه خود بگنجانید تا درمان وسواس و بهبودی شما تداوم پیدا کند.

البته معمولا در درمان پویشی احتمالا عود مجدد اختلال بسیار کمتر است.

اختلال وسواس فکری- عملی (OCD) با دارو درمانی و روان درمانی قابل درمان است. دارو درمانی در کنار جلسات روان درمانی (درمان شناختی رفتاری و درمان روانپویشی) به کنترل و بهبود علایم کمک می کند. افرادی که ریشه مشکل وسواس آنها ژنتیک است از دارو درمانی نتایج بهتری می گیرند.

داروهایی مثل داروهای ضد افسردگی که مسیرهای سروتونین مغز را هدف قرار می‌دهند، به خوبی برای درمان افراد مبتلا به OCD مناسب هستند و می توانند علایم وسواس فکری و عملی را کاهش دهند. در صورتی که این داروها برای فرد موثر نباشد ممکن است روانپزشک از داروهای آنتی سایکوتیک استفاده کنند.

چهار داروی SSRI مورد تأیید وزارت غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان بزرگسالان مبتلا به OCD به شرح زیر هستند:

• Luvox (فلووکسامین)
• Paxil (پاروکستین)
• Prozac (فلوکستین)
• Zoloft (سرترالین)

دو نوع از داروهای آنتی سایکوتیک برای درمان وسواس فکری و عملی به کار می‌روند که شامل آنتی سایکوتیک های نسل اول و نسل دوم هستند. داروهای نسل دوم تحت عنوان داروهای آنتی سایکوتیک آتیپیک(atypical) هم شناخته می‌شوند که برای تقویت SSRI ها به کار می‌روند. داروهای آنتی سایکوتیک آتیپیک زیر، عملکرد خوبی داشتند:

• Abilify (آریپی پرازول)
• Risperdal (ریسپریدون)
• Seroquel (کوتیتیاپین)
• Zyprexa (اولانزاپین)

یکی از داروهای آنتی سایکوتیک نسل اول به نام Haldol (هالوپریدول) هم به عنوان داروی تقویتی SSRI ها در درمان وسواس فکری عملی به کار می‌رود. با اینکه این دارو به خوبی قادر به درمان علایم OCD است ولی عوارض اکستراپیرامیدال (یعنی اختلالات حرکتی حاصل از مصرف دارو) این دارو در برخی از افراد نسبت به داروهای آنتی سایکوتیک آتیپیک، بیشتر است.