پیشگیری از گاز گرفتگی و ایمن سازی بخاری و سایل گاز سوز

با شروع فصل سرما و استفاده از وسایل گرمایشی گازی، احتمال مسمومیت های ناشی از گاز نیز افزایش پیدا می کند. یادگیری روش های پیشگیری از گاز گرفتگی برای سلامت خود و خانواده شما بسیار ضروری می باشد. این مقاله از پارس نیوز را از دست ندهید.

گازگرفتگی چیست؟

گاز گرفتگی با کربن مونوکسید یا همان مسمومیت مونوکسید کربنی، مسمومیت ناشی از استنشاق گاز مونوکسید کربن می باشد. وسایل گاز سوز همچون بخاری، پیک نیک و آبگرمکن در ایجاد این مسمومیت نقش اساسی دارند. 

گاز گرفتگی با کربن مونوکسید اغلب در زمستان دیده می‌شود. به این دلیل که اگر دودکش یا تهویهٔ یک مکان مسدود باشد، گاز کربن مونوکسید منتشر شده از موارد مذکور امکان خروج نمی‌یابد، در محیط ساختمان منتشر شده و سبب مسمومیت و در نهایت مرگ می‌شود. مرگ بر اثر گازگرفتگی را «مرگ خاموش» می‌نامند. علائم گازگرفتگی مانند سرماخوردگی است. علائمی مانند سردرد، سرگیجه و سوزش چشم. مونو اکسید کربن، یک گاز سمی است که طعم و بو ندارد.

راه‌های تولید مونوکسید کربن

سوختن کامل زمانی انجام می شود که اکسیژن کافی وجود داشته باشد . هوای مورد نیاز مخصوصاً دردستگاههای گرم کننده،‌ باید خارج از محیط تأمین شود و گازهای تولید شده ناشی از سوختن مانند گاز کربنیک و مونواکسید کربن باید درخارج از محیط تخلیه شود .

در وسایل گرمازای دودکش دار درصورتی که دودکش بدون نقص باشد عمل تهویه دود (‌ورود اکسیژن لازم و تخلیه گازهای مصرفی ) ‌به خوبی از طریق دودکش،‌ انجام می شود ،‌ اما در وسایل گرما زا با شعله رو باز و بدون دودکش این شرایط فراهم نیست بنابرا ین وسایل اکسیژن لازم برای سوختن را ازهمان محیط می گیرد و طبعاً گازهای مصرفی حاصل از سوختن را نیز به همان محیط بر می گرداند و متأسفانه با توجه به سرمای هوا شهروندان راه های تهویه هواکش پنجره ها و دریچه های کولر و درها را نیز می بندند و درنتیجه عمل تهویه هوا به درستی انجام نمی شود و دراثر سوختن ناقص و وجود گازهای مضر خصوصاً گاز CO درمحیط درافراد مسمومیت ایجاد می شود.

بسیاری از مردم تصور می کنند که پدیده « گاز گرفتگی » و ایجاد گاز CO تنها دراثر سوختن ناقص زغال چوب ایجاد می شود و برای همین بسیاری به این گاز کشنده نام ( گاز کرسی ) و یا ذغال داده اند درصورتی که همان طور که ذکر شد این گاز دراثر سوختن ناقص هر ماده سوختنی ممکن است ایجاد شود.

منوکسید کربن چگونه می کشد !

مرگ براثر گازگرفتگی فرمول ساده ای دارد. گاز مونوکسید کربن بدون بو است که به دنبال سوخت زغال،‌ آبگرمکن،‌ بخاری گازی و سوخت ناقص خودرو تولید می شود . این گاز اگر چه سبک تر از هواست اما قابلیت انتشار بسیار زیادی درمحیط دارد و به همین دلیل درتمامی نقاط مثلاً یک اتاق اعم از بالا و پایی به سرعت متراکم می شود.

هنگامی که منوکسید کربن تنفس می کنید ،‌این گاز به راحتی از ریه وارد جریان خون می شود و به هموگلوبین خون متصل می شود . هموگلوبین ترکیبی است که درگلبول های سرخ خون وجود دارد که اکسیژن را دربدن حمل می کند و دربافت های محیطی آن را برای استفاده سلول ها آزاد می کند . هنگامی که منوکسید کربن به هموگلوبین متصل می شود،‌ دیگر آن را رها نمی کند .

چرا که میل ترکیب آن با هموگلوبین 300 برابر بیشتر از اکسیژن است . اگر میزان مونوکسید کربن خون بالا رود،‌ میزان هموگلوبین آزاد و در دسترس برای انتقال اکسیژن کاهش می یابد. مغز و سایر بافت ها که نیاز به اکسیژن دارند تا سوخت و ساز طبیعی خود را انجام دهند . وقتی این ترکیب صورت می گیرد اکسیژن دیگر به بافت ها نرسیده بنابراین سریعاً باعث مسمومیت شده و سلسله عصبی فلج می شود و قدرت هرگونه اقدامی از مسموم سلب می شود و مسموم به نوعی به خواب و مرگ آرام تن درمی دهد .

راه های پیشگیری از گاز گرفتگی با مونوکسید کربن

برای جلوگیری از گاز گرفتگی با کربن مونوکسید و وسایل گاز سوز انجام یکسری اقدامات اولیه توصیه می‌شود. در ادامه شما را با این اقدامات و نحوه اجرای دستورالعمل مربوط به هریک آشنا خواهیم کرد.

دستگاه تهویه مناسب برای پیشگیری از گاز گرفتگی

هرگز با وسایل اشتعال زا در محیط‌های بسته کار نکنید. راه ورود جریان هوا به بخاری یا شومینه را مطلقا مسدود نکنید. اگر بخاری برقی استفاده می‌کنید، از وجود فضای کافی برای تهویه هوا اطمینان حاصل کنید.

بازبینی و مراقبت از تجهیزات

اگر هر کدام از وسایل یا تجهیزات به درستی کار نمی‌کند فورا استفاده از آن‌را متوقف کرده، و برای تعمیر یا تعویض آن‌ها اقدام کنید. به کمک یک متخصص مجاز بخاری برقی، شومینه و دودکش‌ها را به صورت سالیانه بازدید و بررسی کنید. این اطمینان را حاصل کنید که هواکش‌ها و دودکش‌ها خالی از هر گونه دوده و رسوبات گچ مانند است.

نصب تاسیسات به صورت استاندارد

بخاری گازی را به دقت و با رعایت استاندارد‌های موجود نصب کنید. نصب نادرست تجهیزات قابل اشتعال می‌تواند نتایج ناگواری به بار آورد.

علائم یا نشانه‌هایی که باید مراقب آن‌ها باشیم

یکی از رایج‌ترین علایم وجود گاز کربن مونوکسید در خانه یا محل زندگی، غلظت بالای گاز بر روی سطوح دیوار‌ها و پنجره‌ها و عمدتا در اطراف وسایل اشتعال زاست. علامت دیگر، وجود بوی نامطبوع، حتی پس از تمیز کردن محیط است.

استفاده مناسب از وسایل برای پیشگیری از گاز گرفتگی

هرگز از شومینه‌های متحرک، منقل و کباب پز درون خانه استفاده نکنید. به هیچ عنوان برای گرم نگه داشتن محیط زندگی خود از بخاری گازی یا اجاق گاز استفاده نکنید.

ایمنی وسایل نقلیه برای پیشگیری از گاز گرفتگی

یک ماشین روشن کربن مونوکسید تولید می‌کند. در زمستان اگر ماشین خود را روشن کرده و می‌گذارید تا گرم شود، هرگز به کودکان و سرنشینان اجازه نشستن در ماشین را ندهید. اگر از محوطه پارکینگ به محل زندگی شما دری وجود دارد از بسته بودن آن اطمینان حاصل کنید. کربن مونوکسید خارج شده از ماشین می‌تواند به سرعت فضای پارکینگ را پر کرده و به محل زندگی شما گسترش یابد. در این صورت بهتر است ماشین رابه فضای خارج از پارکینگ برده تا در معرض خطر گاز گرفتتگی قرار نگیرید.

دستگاه هشدار گاز کربن مونوکسید

استفاده از یک دستگاه هشدار کربن مونوکسید تنها راهی است که می‌توانید از وجود این گاز در منزل خود مطلع شوید. این دستگاه را می‌توان بر روی هر سطحی از منزل خود نصب کرد.

علائم مسمومیت با مونوکسید کربن

 علائم بالینی دراثر ایجاد ترکیب مونوکسید کربن با گلبول قرمز خون تا زمانی که کمتراز 20 درصد ترکیب شده باشد ،‌مشهود نیست . اما درغلظت بیش از 20 درصد فرد دچار کندی تنفس و دربیش از 30 درصد تعداد تنفس و ضربان قلب دردقیقه افزایش یافته و فرد دچار سر درد ،‌تهوع و ضعف می شود .

دربیش از 40 درصد فرد دچار کاهش حافظه ،‌ اختلال حرکتی و گیجی شده و دربیش از 50 درصد فرد دچار علائمی نظیر علائمی که فرد مصرف کننده الکل دارد ،‌خواهد شد که منجر به سنگ کوب شدن ،‌ناتوانی درحرکت اندام می شود درصورتی که دراین حالت هنوز فرد هوشیار است اما نمی تواند خود را نجات دهد و درمرحله ترکیب بیش از 60 درصدی منوکسید کربن با گلبول قرمز خون ،‌ فرد دچار عدم هوشیاری ،‌بی اختیاری ادرار و مدفوع و درنهایت منجر به مرگ می شود .

عوارض ناشی از قرارگرفتن درمعرض مونوکسید کربن پس ازنجات افراد شامل سردرد ،‌سرگیجه ،‌ضعف عضلانی ،‌اختلال حافظه و حتی ناشنوایی است که این افراد تا مدت ها پس از حادثه دچار آن خواهند بود .

افرادی که به دلایلی نظیر فعالیت درکوره های فاقد تهویه مناسب دچار مسمومیت های مزمن منوکسید کربن می شوند دچار علائمی نظیر رنگ پریدگی مداوم،‌ کم اشتهایی ،‌ضعف عضلانی و سردرد خفیف هستند .

راهکار نجات از مسمومیت

اگر کسی با گاز مونوکسید کربن دچار گازگرفتگی و مسمومیت شده باشد باید او را به سرعت از محیط آلوده خارج کرده و درتماس با هوای آزاد گذاشت . درمسمومیت های شدید بایستی به مصدوم تنفس مصنوعی داده شود و چنانچه مقدور باشد تنفس با اکسیژن بر تنفس با هوای آزاد ارجحیت دارد . استفاده از اکسیژن 100 درصد و گرم نگه داشتن بدن مصدوم و استفاده از آنتی بیو تیک ها برای پیشگیری از عفونت های احتمالی اقدام های درمانی تکمیلی است که دربیمارستان به مصدومان ارائه می شود .

اگر فکر می کنید درمعرض مونوکسید کربن قرارگرفته اید ،‌ باید فوراً از هوای آزاد تنفس کنید . درها و پنجره ها را باز کنید و یا بهتر از آن ،‌خانه را ترک کنید . اجاق ،‌شومینه و هر وسیله درحال اشتعال دیگر را خاموش کنید . اگر کاملاً مطمئنید مشکل از مونوکسید کربن است ،‌به آتش نشانی اطلاع دهید یا دست کم سرویس کاری را برای بررسی وسائل گرم کننده مختلف درخانه بیاورید . مونوکسید کربن درغلظت های بالا می تواند در طول چند دقیقه فرد را بکشد .

هنگام نشت گاز خانگی چه کار کنیم ؟

نشت گاز خانگی خطر انفجار را به همراه دارد، بنابراین اگر به طور ناگهانی بوی گاز را در خانه احساس کردید، کارهای زیر را انجام دهید.

• خونسردی خود را حفظ کنید
• در صورت نشت گاز و استشمام بوی آن هیچگونه آتش کبریت،فندک و امثال آن را روشن نکنید و هرگز هیچ دستگاه الکتریکی یا کلید برق را لمس نکنید زیرا خطر انفجار را افزایش می دهد. برای روشنایی محل می توان از چراغ قوه استفاده کرد.چراغ قوه را در خارج از فضای آلوده به گاز روشن نمایید.
• افراد خانواده را از محل آلوده به گاز خارج کنید.
• فوراً شیر اصلی گاز را ببندید.
• برق را از فیوز اصلی قطع کنید.
• در و پنجره ها را باز کنید.
• با تکان دادن حوله پنبه ای مرطوب به جریان خروج هوای آلوده به گاز تسریع نمایید.
• تا مطمئن نشده اید که گاز کاملاً تخلیه شده به نفرات اجازه ورود به منزل ندهید.
• در صورت بروز هر نوع آتش سوزی در ساختمان، فوراً شیر اصلی گاز ساختمان را ببندید تا جریان گاز به داخل ساختمان قطع گردد.
• هر چه سریع تر با آتش نشانی تماس بگیرید و این کار را به افراد متخصص بسپارید.

پیشگیری از مسمومیت با گاز "Co"بسیار ساده است:

هنگام سردی دودکش‌ها چه باید کرد؟

با باز گذاشتن بخشی از در یا پنجره که در مسیر جریان هوا است، اکسیژن کافی به محیط می‌رسد و سردی دودکش برطرف می‌شود اما در صورتی که پس از گذشت چند دقیقه بازهم دودکش به دلایل مختلف گرم نشد، توصیه می‌شود وسیله گازسوز خاموش شده و متخصصان آن را کاملاً بررسی کنند تا آن موقع می‌توان برای گرم کردن محیط از بخاری برقی به‌طور موقت استفاده کرد.

سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان ادامه داد: در مجموع دودکش‌ها باید به‌صورت اصولی و استاندارد تا پشت بام منزل اجرا و اکسیژن کافی برای سوخت وسیله گازسوز در محیط تأمین شود؛ دودکش‌هایی که از دیوارهای جانبی و پنجره ساختمان و به صورت غیراصولی خارج شده‌اند و ارتفاع آنها کمتر از بام ساختمان است، عملاً امکان تهویه محصولات احتراق را به طور مطلوب نداشته و خطرآفرین است.

وی با اشاره به برتر بودن کلی کلاهک H از کلاهک تکی تصریح کرد: اجرای صحیح و اصولی دودکش‌ها تا پشت بام، نصب کلاهک H بر روی آن و رعایت فاصله دودکش از دیوارهای جانبی و ارتفاع دودکش حداقل ۶/۰ متر بالاتر از سطح پشت بام، باید مورد توجه قرار گیرد.

پیشگیری از گاز گرفتگی بخاری گازی

بین دیوار و بخاری حداقل باید ۴۵ سانتی‌متر فاصله وجود داشته باشد. بخاری قطعا باید نیم متر دورتر از پرده‌ها و سایر مواد قابل احتراق نصب شود. طول شلنگ گاز بخاری نباید بیشتر از ۱۲۰ سانتی‌متر باشد. بخاری‌های گازی حتما باید دارای نشان استاندارد و سیستم ODS (سنسور حرارتی) باشند.

تجهیزات اشتعال زا

بخاری ورزشگاه‌ها باید سالی یک مرتبه توسط یک فرد متخصص یا طبق توصیه‌های کارخانه سازنده آن بازبینی شود. پیلوت‌های بخاری می‌تواند گاز کربن مونوکسید تولید کند، پس باید به شیوه صحیح تنظیم گردد. همه وسایل قابل اشتعال (آبگرم کن، اجاق‌های گازی و لباس خشک کن‌های گازی) باید سالی یک مرتبه توسط یک فرد متخصص یا طبق توصیه‌های کارخانه سازنده آن بازبینی شود. اجاق‌های گازی و فر‌ها نباید برای ایجاد نمودن گرمای اضافی استفاده شود.

پیشگیری از گاز گرفتگی شومینه‌ها و اجاق‌های چوبی

شومینه‌ها و اجاق‌های چوبی باید به صورت تخصصی و سالی یک مرتبه و یا طبق توصیه‌های کارخانه سازنده آن بازبینی شود. هواکش‌ها را بازبینی کنید تا از باز بودن آن در هنگام کار کردن بخاری اطمینان حاصل کنید. استفاده صحیح، بازبینی و نگهداری از شومینه‌ها با هواکش عریض توصیه می‌شود.

بخاری برقی ؛ پیشگیری از گاز گرفتگی

بخاری‌های برقی اشتعال زا باید به صورت تخصصی و سالی یک مرتبه و یا طبق توصیه‌های کارخانه سازنده آن بازبینی شود. بخاری‌های برقی در هنگام استفاده باید به طرز صحیح و مطابق با مشخصات داده شده از طرف کارخانه سازنده آن نشان داده شود.

منقل‌های کباب پز و ذغالی ؛ پیشگیری از گاز گرفتگی

هرگز منقل‌های کباب پز و ذغالی را داخل منزل یا فضا‌هایی با تهویه نامناسب از قبلیل پارکینگ‌ها، کاروان‌ها و چادر‌ها استفاده نکنید.

اتومبیل‌ها و دیگر وسایل نقلیه موتوری

بازدید مرتب و رسیدگی به سیستم اگزوز وسیله نقلیه توصیه می‌شود. بسیاری از کشور‌ها به منظور حفظ انجام این کار، برنامه‌های بازدید دور‌های دارند. هرگز یک اتومبیل روشن را در پارکینگ یا فضای سربسته رها نکنید. گاز کربن مونوکسید منتشر شده از اتومبیل حتی زمانی که درب پارکینگ باز است، میتواند در آن فضا انباشته شود.

ژنراتور‌ها و دیگر تجهیزات مصرف کننده سوخت

از توصیه‌های ایمنی کارخانه تولید کننده که در هنگام استفاده از ژنراتور‌ها و دیگر وسایلی که با سوخت فسیلی کار می‌کند، پیروی کنید. زمانی که ژنراتور انرژی تولید می‌کند (درحال کار کردن است) آن‌را بیرون نگهداری کنید. ژنراتور‌های کمکی متحرک می‌توانند co تولید کنند. همیشه ژنراتور مولد برق را حداقل در ۲۰ فوتی (۶ متری) محل زندگی خود نصب کنید.

قایق‌های موتوری ، پیشگیری از گاز گرفتگی

موتور‌های قایق‌های تفریحی نیز مقدار زیادی کربن مونوکسید تولید می‌کنند. مطلع باشید که مسمومیت ناشی از co میتواند علایمی شبیه به دریازدگی داشته باشد. داشتن برنامه زمانبندی شده منظم جهت رسیدگی به سیستم اگزوز و موتور ژنراتور و توجه کردن به نصب یک هشدار دهنده co در فضای کابین قایق توصیه می‌شود.

قایق‌ها را به طور مرتب بازبینی و نگهداری کنید. سیستم‌های خروجی و اگزوز قایق را برای خالی بودن هر گونه انسداد و گرفتگی بازبینی کنید. دستگاه تهویه نامناسب می‌تواند باعث پر شدن کابین قایق از این گاز کشنده شده و نیز موجب مصیبت‌های متعدد دیگری شود. از نزدیک شدن به اگزوز قایق در حال کار کردن دوری کنید.

اشتباهات رایج در نصب دودکش ها

• اتصال مشترک هود آشپزخانه و دودکش
• ارتفاع نامناسب و کوتاه دودکش ها در پشت بام
• عدم اتصال مناسب و مطمئن دودکش به ساختمان
• شکستگی شیشه پنجره و برگشت محصولات احتراق به داخل محیط
• عدم نصب کلاهک انتهای دودکش و رعایت ارتفاع عمودی لازم
• استفاده از تعداد زیاد زانوی غیر ضروری
• رهانمودن خروجی دودکش در سقف کاذب . به علت عدم وجود نرومادگی در لوله های سیمانی داخل کار و هوا اکسیژن دودکش و مکش نامناسب (کاهش اجباری محصولات احتراق) .
• کم بودن ارتفاع دودکش نسبت به دیوارهای اطراف (کاهش طول و قطر)
• عدم حساسیت لازم به درزبندی و شل بودن اتصالات دودکش
• نزدیکی بیش از حد دودکش طبقه پایین به پنجره طبقه بالا
• در صورت عبور دودکش از روی نما حتما بایستی آن را عایق بندی نمود تا سرمای محیط بر آن تأثیر نداشته باشد در غیر این صورت مکش ندارد .

نکات لازم هنگام وقوع حادثه برای پیشگیری از گاز گرفتگی

برای پیشگیری از گاز گرفتگی اگر متوجه تاثیر کربن مونوکسید بر روی خود شدید یا زنگ خطر دستگاه هشدار به صدا در آمد. هرچه سریعتر خود را به هوای تازه برسانید یا نزدیک پنجره یا در باز یا بیرون از ساختمان قرار بگیرید. مطمئن شوید که هر یک از افراد خانواده در فضای باز هستند. درصورتی که کسی علایم گاز گرفتگی را نشان داد کمک‌های اولیه را در مورد او اجرا کنید.

تا زمانی که محل مورد نظر کاملا امن و بی خطر نشده است، به آنجا باز نگردید. ماموران آتش نشانی در این مورد می‌توانند به شما کمک کرده و از امنیت منزل شما اطمینان حاصل کنند. هر سال بیش از بیست هزار آمریکایی به علت گاز گرفتگی مونوکسید کربن در بخش‌های اورژانس بستری می‌شوند و بیش از چهارصد نفر جان خود را از دست می‌دهند.