نیازهای جمعیت سالمند ایران تا سال ۱۴۲۰

به بیان محققان، در اوایل دهه ۸۰ میلادی از منظر جمعیت سالمندی، یک پارادیم جدید با مفهوم پیری خوب یا پیری موفقیت آمیز آغاز شد که در این پارادیم، فقط افزایش طول عمر در سالمندان مطرح نبوده، بلکه افزایش جمعیت پویا، فعال و سالم در سن پیری مورد نظر بود که بعدها به سالمندی فعال تبدیل شد. پنج دلیل عمده برای سیاست‌گذاران وجود دارد که مفهوم سالمندی فعال را با علاقه دنبال می‌کنند. این دلایل شامل پیر شدن نیروی کار، افزایش خروج زودهنگام نیروی کار، لزوم پایداری سیستم‌های حمایت اجتماعی و تغییر نیازهای تجاری و فشار سیاسی برای ارائه درمان و مراقبت برابر است. سرشماری‌های انجام شده در کشور ما، مبین روند رو به رشد جمعیت سالمند در ایران است. جمعیت سالمند در ایران طی حدود ۴۳ سال از ۵ درصد در سال ۱۳۵۵ به ۱۰ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است و این مقدار نیز پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۲۰ دو برابر شود.

این موضوع، گروهی از محققان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی را بر آن داشته تا پژوهشی را انجام داده و به بررسی نیازهای جمعیت سالمند ایران در مناطق و گروه‌های مختلف جمعیتی تا سال ۱۴۲۰ و نقش آن در توسعه اجتماعی بپردازند.

در این تحقیق، پیش‌بینی روند سالمندی جمعیت با استفاده از نتایج سرشماری سال‌های ۹۵-۱۳۶۵ و با کمک جدول ضرایب بقاء سازمان ملل و برآوردهای انجام شده توسط مرکز آمار ایران و روش‌های جمعیت شناختی محاسبه شده است و برای برآورد نیازهای مختلف جمعیت سالمندان نیز از اسناد و مدارک معتبر آماری و سپس از روش‌های محاسباتی جمعیتی استفاده شده است.

طبق بررسی‌های این پژوهش و براساس نظریه‌های مطرح شده، توسعه اقتصادی و همچنین وارداتی بودن تجهیزات پزشکی در کشورهای در حال توسعه، موجب کاهش میزان مرگ و میر و باروری و افزایش امید به زندگی و تغییرات اساسی در ساختار سنی جمعیت شده و این امر در بدو تولد در مراحل اولیه گذار جمعیتی منجر به افزایش جمعیت و در مراحل پایانی باعث افزایش جمعیت سالخورده می‌شود.

به گفته شهلا کاظمی‌پور ثابت، پژوهشگر گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و همکارانش، «در حوزه نیازهای سالمندان نیز نظریات مطرح شده مورد بررسی قرار گرفت و درآمد، بیمه درمانی، آموزش، حامی اجتماعی و مسکن به عنوان مهمترین نیازهای سالمندان در مناطق و گروه مختلف جمعیتی تا سال ۱۴۲۰ مورد پیش‌بینی قرار گرفتند. از آن جهت که هدف اصلی توسعه اجتماعی ارتقاء سطح زندگی افراد و کیفیت زندگی مردم است، شناسایی نیازهای سالمندان تأثیر بسزایی در توسعه اجتماعی خواهد داشت».

آن‌ها می‌گویند: «برابر پیش‌بینی‌های به عمل آمده، میزان با سوادی در سالمندان کشور تا سال ۱۴۲۰ افزایشی خواهد بود ولیکن حدود ۲۲ درصد سالمندان کشور تا مقطع ابتدایی دارای تحصیلات بوده و با توجه به تغییرات سریع تکنولوژی و بخصوص تکنولوژی‌های ارتباطی و لزوم استفاده سالمندان از این تکنولوژی‌ها باید سالمندان آینده کشور باسواد و دارای مهارت‌های لازم برای استفاده از این تکنولوژی‌ها باشند».

همچنین بر اساس این تحقیق در حوزه مسکن، به همراه افزایش ۳ برابری تعداد سالمندان کشور تا سال ۱۴۲۰، حدود ۴ میلیون واحد مسکونی جدید باید برای سالمندان ایجاد شود و تعداد آسایشگاه‌ها و سراهای سالمند باید به سه برابر افزایش یابد.

درخصوص حمایت اجتماعی، کاظمی‌پور ثابت و همکارانش می‌گویند: «باتوجه به گسترش بی‌سابقه شبکه‌های اجتماعی در بین جوانان و خانواده‌ها و نقش آن‌ها در ارتقای آگاهی کاربران در زمینه‌های گوناگون و تغییر ابعاد و مؤلفه‌های ارزش‌های مدنی و اجتماعی، می‌توان با ارائه مطالب مختص تعامل و حمایت از سالمندان در این شبکه‌ها، زمینه‌های افزایش حمایت‌های اجتماعی غیر رسمی را از آن‌ها فراهم کرد».

این محققان افزوده‌اند: «از سویی دیگر دولت، ارگان‌های رسمی و سمن‌ها نیز با افزایش پوشش‌های خدماتی حوزه سالمندی در زمینه‌های گوناگون مالی، بهداشتی، بیمه و آموزش می‌توانند زمینه‌های توسعه حمایت‌های رسمی را فراهم کنند».

این نتایج علمی پژوهشی را فصلنامه «مطالعات توسعه اجتماعی ایران» وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات منتشر کرده است.