«جام جهانی»؛ فرشته یا بختک اقتصاد برزیل

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- وال‌استریت‌ژورنال- مترجم:زهرا شریعتی‌فر- «مانتیرو» یکی از طرفداران برزیلی فوتبال است که در‌ سال‌های پیش در شادی این میزبانی غرق بود، چنان‌که سمبل پلاستیکی جام‌جهانی فوتبال را برای نگاهداری در اتاقش که در محله‌ای فقیر و پرجمعیت در ریودوژانیرو است، خریداری کرد. امروز برزیل میزبان این رویداد ورزشی است اما او از هزینه‌هایی که صرف این جام می‌شود خشمگین شده و به جمع مخالفان برگزاری آن پیوسته است. او عینکی محافظ در مقابل گازهای اشک‌آور خریداری کرده و آن را کنار جام پلاستیکی‌اش آویخته است.

می‌گوید: «نگاه کن که چند‌میلیارددلار پول بابت این جام هزینه شده و چه میزان از آن به سمت ما مردم عادی سرازیر می‌شود.» مانتیرو 38‌ساله کارمند هتلی در شهر ریو است و در دخمه‌ای در یکی از خیابان‌های باریک و پر از ازدحام این شهر زندگی می‌کند که فاصله‌ای هم با استادیوم «ماراکانا» که فینال این جام در آن برگزار خواهد شد، ندارد. او از یک متعصب طرفدار فوتبال به یک معترض تغییر یافته است. اشتیاق‌ها در ابتدا برای میزبانی این جام در برزیل بسیار شدید بود چرا که برزیلی‌ها برنده بیشترین جام‌های قهرمانی این رشته ورزشی‌اند. مردم اینجا می‌گویند در کشور فوتبال زندگی می‌کنند. هنوز 48درصد برزیلی‌ها معتقدند این میزبانی ایده خوبی است اما این میزان نسبت به‌سال 2008 که 79درصد بود، افت داشته است.

مسایل موجود گسترده‌تر از مسایل ورزشی است. برای بسیاری از برزیلی‌ها این جام‌ نمادی از وعده‌های انجام‌نشده برای رشد اقتصادی این منطقه از آمریکای‌جنوبی تلقی می‌شود. رشد اقتصادی با شکست مواجه شد و هم‌اکنون جام‌جهانی 11/5 میلیارددلاری گران‌تر از همیشه و همراه با فهرستی از پروژه‌های عمرانی ناتمام مبدل به نمادی از کمبود‌ها شده که بسیاری معتقدند برزیل را در این‌سال‌ها فقیر نگاه داشته است مانند بوروکراسی منکوب‌کننده، فساد و سیاست‌های کوته‌بینانه که پروژه‌های این جام را مقدم بر آموزش و درمان اولویت‌بندی می‌کند.

«السیر لمه» یکی از مدیران سرمایه‌گذاری و از طرفداران باسابقه فوتبال در سائوپائولو می‌گوید: این یک بی‌حرمتی است که در کشوری با کمبود‌های بسیار در نیازهای اساسی، اینچنین جامی و به این شیوه سازماندهی شود.» وی شیفته خاطراتی است که در دهه 60 میلادی برای دیدن بازی‌های پله اسطوره برزیلی، این جام را از نزدیک تماشا کرده بود. اما می‌گوید جام 2014 را از خانه خود تماشا کرده و از هزینه اضافی خرید بلیت‌ها پرهیز می‌کند.

برزیل 3/6 میلیارددلار از پول‌های مالیات‌دهندگان را صرف ساخت استادیوم‌ها کرده است و سازندگان برای اتمام کار آنها با هم رقابت می‌کنند. همچنین وعده‌های داده‌شده در خصوص ساخت فرودگاه‌ها، جاده‌ها و سایر پروژه‌های بلندمدت به‌واسطه منازعات بوروکراتیک، فسادهای اداری و سایر موانع متوقف شدند. مناطق اطراف اکثر استادیوم‌ها پر از مصالح ساختمانی و بیشتر شبیه کارگاه‌های ساخت‌وساز است.

در استادیوم «ناتال» که آمریکا اولین بازی خودش را در آن انجام می‌دهد، کارگران سطوح شیب‌دار دسترسی محلی استادیوم را با بنرهایی که تصویرهایی از ساحل دریا دارند، پوشانده‌اند. پتانسیل‌های سیاسی شهرهای کوچک شمال شرق برزیل درگیر بحث و جد‌ل‌هایی شد که دلیل آن بی‌نظمی‌ها در عمل به وعده‌های داده‌شده برای ایجاد زیرساخت‌ها بود.

در «فورتالزا» دیگر شهر واقع‌شده در شمال‌شرق برزیل که میزبان شش‌بازی است، سازندگان کار ساخت استادیوم «کاستلائو» را با 230میلیون‌دلار به پایان بردند، اما هوادارانی که به فرودگاه این شهر می‌آیند چیزی شبیه به یک خیمه بزرگ را خواهند دید تا یک پایانه مرتب و برنامه‌ریزی‌شده. ماموران فدرال در حال پیگیری هستند که آیا فساد در شکست 78‌میلیون‌دلاری پروژه گسترش فرودگاه نقش داشته است یا خیر. کمی دورتر از این فرودگاه خط‌آهن طراحی‌شده برای کم‌کردن حجم ترافیک به امتدادی از مصالح ساختمانی رهاشده مبدل شده است.

شکوه از هزینه‌ها این روزها از هر کشوری مثل برزیل انتظار می‌رود که میزبان رویداد ورزشی بزرگی چون جام‌جهانی فوتبال و نیز المپیک 2016 است. اما در برزیل این جام به مساله‌ای ورای معمای توسعه که مدت‌ها به آن اعتقاد وجود داشت تبدیل شده است: اینکه چگونه یک کشور با داشتن منابع طبیعی وسیع مانند آهن، زمین‌های کشاورزی و نفت فقیر می‌ماند؟

«میلسون دا نوبرگا» وزیر سابق بازرگانی برزیل عنوان می‌کند: «کشور فوتبال به ریخت‌وپاش‌ها واکنش نشان می‌دهد؛ مواردی چون پروژه‌های زیربنایی ناتمام، فسادهای اداری و اقتصادی، کیفیت پایین مدارس و بیمارستان‌ها و استفاده ناچیز از منابع.» برزیلی‌ها از سازماندهی این جام توسط رهبرانشان دلخورند و نه تیم ملی‌شان یا از خود این جام. انتظار می‌رود با آغاز بازی‌ها بسیاری از مشاغل و مدارس تعطیل شوند چرا که کشور در انحصار این رویداد ورزشی قرار می‌گیرد. یک‌میلیون‌برزیلی در ژوئن 2013 حین انجام آماده‌سازی‌ها برای جام‌جهانی 2014 به خیابان‌ها آمده و در اعتراض به وعده‌های دروغینی که قرار بود قبل از ساخت استادیوم‌ها محقق شوند، راهپیمایی کردند. آنها بنرهایی در دست داشتند که روی آنها نوشته شده بود: «ما خواهان مدارسی با استانداردهای فیفا هستیم.» پلیس با پرتاب گازهای اشک‌آور مانع اعتراض آنها شد. نیروهای امنیتی برزیلی افزایش یافته و به تعداد 157هزار ‌نفر رسیده‌اند تا مانع از فعالیت گروه‌های معترضانی شوند که قصد دارند این جام را متوقف کنند.

اولویت‌های تغییریافته

در ژانویه 2011 هزینه ساخت استادیوم‌ها 5/6 میلیارددلار بود در حالی‌که هزینه اختصاص داده‌شده به آنها در‌ سال 2013 به هشت‌میلیارددلار رسید. این در حالی است که این رقم‌ها در زمینه حمل‌ونقل عمومی در ‌سال 2011، 11/9 ‌میلیارددلار بود که در ‌سال 2013 به هشت‌میلیارددلار تنزل کرد.

حتی ستاره‌های فوتبال برزیل مانند رونالدو برنده دو جام‌جهانی و رهبر تمام‌وقت فوتبال این کشور و روماریو ستاره برزیلی و برنده جام‌جهانی 1994 نیز پس از فعالیت به‌عنوان سفیران رسمی این جام، از برگزاری آن با این شرایط سرخورده شده‌اند. روماریو از این رویداد ورزشی به بزرگ‌ترین سرقت تاریخ برزیل نام می‌برد. این جام برای رییس‌جمهور چپگرای برزیل که امید به انتخاب مجدد در انتخابات اکتبر دارد نیز به یک دردسر سیاسی مبدل شده است. تحلیلگران پیش‌بینی کرده‌اند جام‌جهانی یک‌ماهه، وی را به‌عنوان رهبری کارا به تصویر می‌کشد.

دولت وی اعلام کرد پروژه‌هایی چون فرودگاه‌ها سرانجام پایان خواهند یافت و منافع بلندمدت را به همراه خواهند داشت. برآورد برزیل این است که این جام حدود 380هزار شغل را ایجاد کرده و 600هزار توریست خارجی را جذب خواهد کرد. پیش‌بینی می‌شود به میزان 1/11میلیارددلار در تبلیغات، خطوط هوایی، هتل‌ها و سایر بخش‌های اقتصادی تزریق شود. اما این مشاغل به‌شدت موقت بوده و پیش‌بینی می‌شود تاثیر 2/2تریلیون‌دلاری این جام بر اقتصاد برزیل اندک خواهد بود. خانم روسف مجبور بود تا با ارزیابی‌های سختگیرانه «جرومه والکه» مقام ارشد فیفا مقابله کند چرا که وی رسما اعلام کرد کار با بوروکراسی برزیلی‌ها جهنمی است و ممکن است با مسایلی که وجود دارد آنها در آغاز بازی‌ها به طور کامل برای این جام آماده نباشند.

در هر حال پیشرفت برزیل متوقف مانده است. پس از ایجاد شکاف در رشد 7/5 درصد‌سال 2010، امروزه اقتصاد برزیل در چهارمین‌سال رکود خود به‌سر می‌برد که تا حدی به دلیل کاهش شدید قیمت کالاهاست. تولید با رکود مواجه شده است زیرا مالیات‌های بالا و زیرساخت‌های فاسد رقابت‌پذیری را خاموش و خفه کرد. کشفیات جدید حوزه‌های نفتی ثمری نداشت: تولید نفت برزیل نیز به دلیل فساد و رسوایی‌های سوءمدیریتی با رکود مواجه شد. برخی پروژه‌های بلندمدت مانند خط راه‌آهن به دلیل اختصاص‌یافتن بودجه‌ها به ساخت استادیوم‌ها لغو شدند. خدمات عمومی مانند بهداشت و درمان در وضعیت وخیم خود باقی ماندند. در حالی‌که در‌سال 2007 در ویدیو تبلیغاتی جام‌جهانی وعده ساخت بیمارستان‌های جدید داده شده بود. «ایوانیلرو لوپز» می‌گوید در نزدیکی استادیوم فورتالزا ساکن است و یک‌سال منتظر بوده تا بتواند سنگ‌کلیه یک‌اینچی‌اش را جراحی کند که رییس انجمن پزشکی برزیل با تایید این حرف آن را امری متداول در برزیل می‌خواند.

نرخ مرگ‌ومیر کودکان در برزیل دوبرابر ایالات‌متحده آمریکاست و دسترسی به پزشکان بسیار محدود است به‌گونه‌ای که این کشور در ‌سال 2013 مجبور به واردات پزشک از کوبا شد. 

بازی آغازین این جام در استادیوم 62هزار‌نفری تازه‌تاسیس برگزار می‌شود که پس از این جام به تیم فوتبال «کورینتیاس» سائوپائولو تعلق می‌گیرد. 550‌میلیون‌دلار از بودجه ساخت آن را دولت و 200‌میلیون‌دلار آن را مالیات‌های محلی پوشش دادند زیرا باشگاه مقروض کورینتیاس نتوانست اعتبار بخش خصوصی را جذب کند. این جام در 12شهر برزیل برگزار می‌شود که فیفا تنها خواستار برگزاری مسابقات در هشت‌شهر بود. ایده این گستردگی انتشار منافع حاصل از این بازی‌ها در میان همه مردم بود اما شهرهای کوچک بسیار شلوغ شدند. چهار شهری که مسابقات در آنها برگزار می‌شوند تیم‌های فوتبال بزرگی ندارند و استادیوم‌های ساخته‌شده احتمالا بعد از این جام بی‌استفاده خواهند بود. اکنون شهر «مانائوس» استادیوم 39هزار‌نفری دارد اما بزرگ‌ترین بازی محلی که در آن برگزار می‌شود، تماشاگرانی حدود هزارو500نفر خواهد داشت.

 برنامه احداث مونوریل هیچ‌گاه عملی نشد چرا که ماموران فدرال خلاف‌های بودجه‌ای بسیاری را در این برنامه یافتند که به موجب آنها دادگاه حکم توقف طرح را صادر کرد.آقای «مونتیرو» که به جمع مخالفان این جام پیوست، می‌گوید از طرح‌های فرودگاهی بهره چندانی نخواهد داشت. وی متولد استانی فقیر در شمال شرقی برزیل به نام باهیاست که در 13‌سالگی مدرسه را ترک گفته و برای کمک به خانواده‌اش وارد بازار کار شده است. امروزه او یکی از 70‌میلیون‌برزیلی بالای 25‌سال است که تحصیلات متوسطه خود را به اتمام نرسانده. در جست‌وجوی زندگی بهتر به شهر ریو مهاجرت کرد و در دخمه‌ای در محله‌ای پرازدحام و ناهنجار ساکن شد. شغلی در یک هتل یافت و برای درس‌خواندن به مدرسه شبانه رفت. او مایل‌ها از خانه و خانواده‌اش برای کار و زندگی بهتر دور شد. در ژوئن 2013 هنگامی‌که در خیابان بنرهای آماده‌سازی برای جام‌جهانی فوتبال را دید، ندایی در وی بیدار شد. برزیل ظاهرا در حال رشد بود اما زندگی او بهتر نشد. وی به میان مردم خیابان رفت و خود را در میان جوانان معترضی که با پلیس درگیر بودند، یافت. این روزها او کودکی در راه دارد در حالی‌که به آینده او خوشبین نیست. مونتیرو می‌گوید: نگرانم که آیا می‌توانم زندگی خوبی را برای فرزندم مهیا کنم؟