سقایی؛ آیینی ماندگار در همدان

 هر ساله آیین های عزاداری حسین بن علی(ع) با عنوان رسوم عاشورایی در مناطق مختلف ایران اسلامی برگزار می شود و مردم در گوشه و کنار شهرهای بزرگ و کوچک به سوگ سالار شهیدان دشت کربلا می نشیند و خود را شریک حزن و اندوه حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) می‌دانند.
آیین‌های باشکوه عزاداری به فراخور فرهنگ و شیوه‌های مرسوم هر منطقه و استان متفاوت است و در این آیین ها می توان جلوه‌های خاص و معنا داری را از حرکت عاشورا مشاهده کرد.
عزاداری سید و سالار شهیدان از روزگاران قدیم تاکنون همراه با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شده که در این میان آیین سقایی همدان، به مدد عاشقان امام حسین (ع) تا امروز زنده مانده و سند محکمی بر توجه دارالمومنین همدان به حفظ اصالت ها و آیین های مذهبی است.
آیین سقایی یکی از قدیمی ترین نوع عزاداری در همدان به شمار می آید که در آن عزاداران با زمزمه های یا حسین (ع) و یا ابوالفضل (ع) ارادت خود را به خاندان عصمت و طهارت علیه السلام نشان می دهند.
آیین دیرینه سقایی همدان به همت میراث فرهنگی همدان در لیست آثار ملی و همچنین در میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
اولین هیات سقا‌های همدانی به همت مرحوم سید احمد روح‌ بخش در سال 1277 در همدان تاسیس شد که با کمک مرحوم کربلایی ابوالقاسم سقا، هیات سقایی عباسیه جولان را که اولین هیات سقایی در همدان است را پایه ‌گذاری کردند.
گفته شده است، روز عاشورا در کربلا آوردن آب برای حرم امام حسین (ع) و یارانش بر عهده حضرت ابوالفضل العباس (ع) گذاشته شده بود به همین دلیل مردان سقا پوش همدانی در شیوه سقایی خود را پیرو و مرید ابوالفضل العباس (ع) می‌دانند.

** اجرای آیین سقایی با پیراهن‌های مشکی
در هیات سقا‌های همدان مردان با خلوص نیت و فروتنی لباس‌های سیاه و گل اندود بر تن می کنند و در حالی که پا برهنه هستند با خواندن ذکر مصیبت خیابان‌های همدان را طی می‌کنند.
مریدان امام حسین (ع) در روز‌های تاسوعا و عاشورا در بین عزاداران حرکت کرده و گلاب و آب را به یاد لبان تشنه و شهدای دشت کربلا در بین عزاداران توزیع می کنند، بسیاری از مردم برای گرفتن حاجت و یا ادای نذر هر سال به مراسم این سقا‌ها می‌آیند.
سقایان از معدود دسته‌ های عزادار هستند که هنوز لباس آیینی به تن می‌کنند و به گفته یکی از پیران سقا لباس سقایی در اصل 75 قلم بوده که با گذشت زمان اقلامی از آن حذف شده و امروز رخت سقایی اقلام خاصی را در برمی گیرد.
و اما لباس سقاها پیراهن بلندی که تا زیر زانو می‌آید که دست و پا گیر نبوده و کار برداشتن آب و حمل کردن مَشک به آسانی انجام شود و سرپوش که برای مردان جوان لچک است و برای پیران دستاری کوچک به قدر چهار یا پنج دور که به سر می‌پیچد و شالی بلند که بر گردن می‌آویزند.
سقا‌ها در روز عاشورا سر و روی و سینه و دوش خود را از گلی که متبرک به خاک کربلا است گل مال می ‌کنند.
پیش از پوشیدن رختسقاها ، در این هیات شوری برپاست به طوری که افراد پیری که زودتر لباس پوشیده اند دیگران را یاری می‌دهند تا رخت را به آداب بپوشند، زیرا پوشیدن این رخت آدابی خاص دارد.
برای پوشیدن رخت عزا ابتدا وضو می‌گیرند، بسم الله می‌گویند، صلواتی می‌فرستند و سپس پیراهن می‌پوشند، لچک می‌بندند و شال را چند دور بر گردن می‌پیچند.
سقایان اهل سینه و زنجیر زدن نیستند و از آن دوری می کنند، تنها چند پرچم بزرگ در جلوی دسته عزاداری برمی گیرند چراکه بزرگان سقا علامت کشی را قبیح می‌دانند و برای آن کراهت قائل هستند.

** کشکول بر دست پیران و بزرگان سقا
پیران و بزرگان سقا کشکول بر دست و آنان که جوان ترهستند جامی برنجی و یا مسی به دست می‌گیرند، در روز عاشورا کاسه‌ ها و کشکول‌ ها پر از سیب‌های سرخ می‌شود و این سیب‌ها نذر کسانی است که به مراد خود دست یافته و نذرشان پذیرفته شده است.
سادات بر شاخک‌ سیب ‌های سرخ تکه پارچه‌های سبز می‌بندند و شالی سبز می‌اندازند و برای عزاداری آماده می شوند.
پس از آماده شدن گروه، دسته عزای سقایی به 2 قسمت تقسیم شده و هر قسمت در 2 صف به موازات یکدیگر گام بر می‌دارند.
هیات سقا‌ها پس از پایان عزاداری روز تاسوعا به بازار می‌روند، نماز را در مسجد جامع می‌خوانند و به عباسیه و یا حسینیه باز می‌گردند و روز عاشورا نیز عزاداری آنها به همین منوال ادامه می‌یابد.
هنگام نماز ظهر نیز در نزدیکی مسجد در خیابان می‌نشینند و نماز می‌خوانند چراکه برای یک سقا هیچ چیز مهمتر از ترک محرمات و انجام واجبات نیست.
روز عاشورا نیز پس از بازگشت از برگزاری آیین عزاداری به عباسیه بزرگ خطیب سقایان بر منبر رفته و همه سقایان در گذشته را یاد می‌کند و اللهم واغفره می‌گوید و تمام سقایان الهی آمین می‌گویند و مجلس با فاتحه و صلوات بر روان در گذشتگان به پایان می‌رسد.

** برپایی آیین سقایی توسط هیات زینبیه همدان
هیات زینیبه همدان از جمله هیات هایی است که از سالیان گذشته همزمان با سوگواری سید و سالار شهدا آیین سقایی را به شیوه و روشی خاص برگزار می کنند.
مسئول هیات زینبیه همدان با اشاره به اینکه این هیات آیین سقایی را برپا می‌دارد و پیرغلامان و جوانان این هیات لباس سقایی بر تن می‌کنند گفت: سقا‌ها لباس مشکی بر تن کرده و شال مشکی را روی دوش خود می‌اندازند و سربندی را که نام آن لچک است بر سر می‌زنند.
علی اصغر افلاکیان افزود: سقا‌ها ذکر مخصوص خود را دارند و در سوگ حضرت عباس (ع) ذکر‌های ویژه‌ای را می‌خوانند و این ذکر‌ها در 2 بند بوده و به ‌صورت محزون از زبان سقا‌ها خوانده می‌شود
وی با بیان اینکه هیات زینبیه از سال 1310 فعالیت می‌کند گفت: عزاداری این هیات از شب‌های اول محرم شروع می‌شود و هر شب به بازدید سایر هیات‌ها می‌روند و در آنجا عزاداری می‌کنند.
وی ادامه داد: در شب‌ های بعد نیز هیات‌های دیگر به همان سبک سقایی به هیات زینبیه می‌آیند و در کنار هم به سوگواری و عزاداری مشغول می شوند.
افلاکیان اظهار داشت: در ابتدای هیات، بزرگان و سید‌ها می‌ایستند و در انتها جوانان سقا پوش می‌ایستند و با خواندن ذکر‌های مخصوص و حزن‌ انگیز به عزاداری می‌پردازند و بر سینه می‌زنند.
وی بابیان اینکه جوانان بسیاری عضو این هیات هستند افزود: جوانان ادامه ‌دهنده راه گذشتگان هستند و برای حفظ این آیین می‌کوشند و ما خود را جدا از جوانان نمی‌دانیم و جوانان سقا پوش همدان علمدار سقای دشت کربلا هستند.
افلاکیان گفت: سقایی از آیین‌های کهن و ماندگار همدان است که سینه ‌به ‌سینه و نسل به نسل منتقل‌ شده و نمونه کاملی از عزاداری برای سرور و سالار شهیدان و سقای دشت کربلا حضرت ابوالفضل (ع) است.
هرچند بسیاری از آداب و رسوم عزاداری امام حسین (ع) از گذشته تاکنون هنوز اجرا می‌شود و با وجود کمرنگ شدن برخی رسوم، عزاداری سید و سالار شهیدان در استان همدان همچنان رنگ و بوی عمیق‌ تری به خود گرفته است و مردم با شرکت در این آیین ها ارادت خود را به امام حسین (ع) و یاران باوفایش ابراز می کنند.
2087*9896