پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- «دکتر جواد سلیمانی» پژوهشگر تاریخ اسلام و عضو هیات علمی گروه تاریخ موسسه امام خمینی(ره) قم در رابطه با شرایطی که منجر به پایان شعب ابی طالب شد، در یادداشتی برای با پارس آورده است:

مشرکین مکه با توجه به پافشاری مسلمین بر ادامه آیین خود دارند و حتی برای انجام مناسک خود حاضر می شوند که به حبشه مهاجرت کنند، تصمیم گرفتند که تحریم های اقتصادی را علیه مسلمین اعمال کنند تا آنها را از ادامه تصمیم خود بازدارند.

بر همین اساس اعلام کردند که هرگونه خرید و فروش و ازدواج با بنی هاشم را ممنوع اعلام کردند. این را نیز در نظر داشته باشیم که در مکه آن زمان بهترین و تنهاترین راه کسب درآمد تجارت بود و سایر راه های درآمدزایی(مانند دامداری و کشاورزی) سختی های خود را همراه داشت.

بنابر این زمانی که بنی هاشم دید که همه راه های درآمدزایی به روی او بسته شده است و جان رسول خدا نیز درخطر بود، ابوطالب دستور داد بنی هاشم(به اتفاق رسول خدا) در یک مکان جمع شوند و شعب(به معنای دره) ابی طالب برای این کار انتخاب شد. در طول حضور پبامبر در شعب نیز هر شب حدود 40 نفر از اطراف آن محافظت می کردند تا برای ایشان مشکلی پیش نیاید. وضعیت امنیتی شعب چنان بود که در ابتدای شب، ابی طالب رسول خدا را در بستر می خواباندند و پس از گذشت چند ساعت امیرالمونین جای ایشان می رفتند تا خدایی ناکرده رسول الله را ترور نکنند.

در طول مدت اقامت نیز سرمایه هایی در اختیار رسول خدا، ابی طالب و به خصوص حضرت خدیجه(س) قرار داشت که با استفاده از آن به صورت مخفیانه آذوقه خریداری کرده و وارد شعب می کردند. از آن طرف نیز قریش نیز اعلام کرده بود هر کس که با بنی هاشم خرید و فروش کند، تمام اموال وی را غارت خواهند و مجموع این عوامل شرایط بسیار سختی را برای مسلمین رقم زد.

عدم عقب نشینی پیامبر اسلام از آرمان ها

نکته قابل توجه اینجاست که رسول مکرم اسلام(ص) در طول مدت حضور در شعب ابی طالب که در اواخر با مشکلات بسیار زیادی نیز همراه بود، یک بار هم از آرمان ها و ارزش های خود کوتاه نیامدند. پیامبر اسلام طی این مدت حتی از فروع نیز کوتاه نیامدند و امروز با بررسی تاریخ اسلام درمی یابیم که حتی یک خبر هم مبنی بر عدم ابلاغ وحی توسط پیامبر، دست کشیدن از یکتاپرستی، تایید حج بت پرستان و... وجود ندارد. ایشان آنچه را که در طول مدت حصر بر عهده داشتند، انجام دادند و سایر مسلمین نیز نسبت به آن ملزم بودند.

فشارها در طول مدت شعب چنان بود که حتی در مواردی قریش(که برخی از آنها با پیابر نسبت فامیلی هم داشتند) نیز نسبت به شرایط مسلمانان گلایه و همین افراد در برخی از موارد خوار و بار را به صورت مخفیانه وارد شعب می کردند.

چه شد که شعب ابی طالب به پایان رسید؟

شرایط فوق تا 3 سال ادامه پیدا کرد و دو عامل بسیار مهم منجر به آن گردید که شعب به پایان برسد؛ اول آنکه در پایان این 3 سال عهدنامه مربوط به تحریم مسلمین توسط موریانه خورده شد و ابوطالب این خبر را پیش از آنکه قریش باخبر شوند، به اطلاع آنها رساند.

علاوه بر این، عده ای از افراد قریش از این اقدام خود پشیمان شدند و از آن برائت جستند. بر همین اساس به طور طبیعی قریش با ناکارآمدی تحریم ها تصمیم به لغو آن گرفت. قریش دید که مسلمانان حاضرند گرسنگی را تحمل کنند و با شکم خالی شبها بخوابند اما از آرمانهای خود عقب نیایند بنابر این خودشان تصمیم گرفتند که بساط تحریم را جمع کنند.

طی این مدت اگرچه رسول خدا نسبت به ماهیت غیرانسانی پیمان نامه اعتراض خود را ابراز کرد اما هیچگاه تقاضای رسمی از سوی ایشان برای لغو آن مطرح نشد. هیچ خبری وجود ندارد که نشان دهد رسول خدا یک پیک برای مذاکره با قریش ارسال کرده باشد و اگر هم دست به این کار زده باشد برای مجادله و دعوت آنها به حق بوده است نه برای مذاکره و لغو تحریم ها.

لازم به ذکر است که تحریم در  دیدگاه اسلامی هیچ جایگاهی ندارد و نمی توان از آن به عنوان یک ابزار استفاده کرد کما اینکه در جنگ صفین نیز امیرالمومنین اجازه ی بستن آب به روی دشمنان را نداد.

در کنار این، نحوه برخورد با تحریم دارای اهمیت فراوانی است؛ برخی معتقدند که در مقابل تحریم ها می بایست دست از آرمان ها و ارزش ها کشید تا آن دشمن بی مروت راضی شود. برخی نیز معتقدند که باید در برابر تحریم ها مقاومت کرد که در تطبیق این دو دیدگاه با سیره اهل بیت باید گفت که هیچ کجای تاریخ اسلام دیده نمی شود که آنها برای مقابله با تحریم های دشمنان دست از ارزش ها بردارند.

امام خمینی تحریم های اقتصادی کشاورزی مشکلات هاشمی رفسنجانی