نگاهی به انیمیشن سینمایی «شاهزاده روم»/ ضدحمله به اردوگاه پرنسس های آخرالزمانی

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- مهدی امیدی- انیمیشن که در لفظ عامیانه «کارتون» خوانده می شود، یک ابزار کاربردی و یکی از تأثیرگذارترین ابزارها برای پیشبرد اهداف فرهنگی و استراتژیک غرب است. به طوری که بسیاری از کارتون های تولیدی هالیوود که هر ساله در سطح جهان منتشر می شود، دارای لایه های محتوایی ایدئولوژیک غلیظ تری نسبت به فیلم های سینمایی هستند.

اهمیت ابزارهایی چون انیمیشن و بازی های رایانه ای به خاطر هدف قرار دادن ذهن و روح خردسالان است. خاصیت خیال انگیز این قالب های هنری-رسانه ای سبب رسوخ فوری و عمیق در فکر و روان حساس کودکان و نوجوانان می شود. به همین دلیل هم اغلب جوایز و جشنواره های مطرح سینمایی جهان، بخشی را هم به انیمیشن اختصاص داده اند. برخلاف آن ها، جشنواره فیلم فجر که بزرگترین و معتبرترین گردهمایی سالانه سینمای ایران محسوب می شود، هنوز هم در بخش های اصلی و مسابقه خود، جایی را برای انیمیشن قائل نیست. این کمبود، گویای آن است که در کشور ما هنوز هم جایگاه و اهمیت این رسانه شگفت انگیز شناخته نشده است.

با این حال، سال گذشته و در سی و سومین دوره جشنواره فیلم فجر، انیمیشنی متقاضی حضور در این جشنواره شد که توجه داوران جشنواره فجر را به خودش جلب کرد.  این انیمیشن «شاهزاده روم» نام داشت و توانست بر محدودیت های جشنواره فیلم فجر غلبه کند و در مراسم اختتامیه این جشنواره دو جایزه هم بگیرد. اما نکته جالب این است که این اثر توسط گروهی از جوانان متدین خلق شده است. کارگردانی این پروژه برعهده جوانی 33 ساله با نام «هادی محمدیان» است. هنرمندی که قبلا هم نام او با انیمیشن کوتاه «پرواز تا بی نهایت» در دومین دوره جشنواره فیلم عمار درخشیده بود. «شاهزاده روم» در عین حال که یک محصول هنری مطلوب به ویژه برای بچه ها و خانواده های ایرانی محسوب می شود، از این نظر هم اهمیت دارد که نموداری از پیشرفت و توانایی حیرت انگیز جوانان ایرانی در حوزه سخت و پیچیده هنرهای دیجیتال است.

«شاهزاده روم» از دو منظر قابل تأمل است. نخست اینکه دارای موضوعی متفاوت و مطابق نیازهای زمان است. داستان این انیمیشن درباره یک «پرنسس» است. پرنسس ها یکی از جذاب ترین سوژه های کارتون ها، به ویژه در والت دیزنی بوده اند. تا به حال، انیمیشن های زیادی هم درباره پرنسس ها ساخته شده است؛ «سیندرلا»، «زیبای خفته»، «سفید برفی»، «پری دریایی» و... برخی از کارتون های مشهور با محوریت پرنسس ها هستند. اما پرنسس «شاهزاده روم» فرزندی را به دنیا می آورد که منجی عالم بشریت خواهد بود.

انتخاب این شخصیت سبب شده که مضمون این انیمیشن تنها به مسلمانان و شیعیان محدود نشود و مسیحیان جهان را هم مخاطب قرار دهد. به همین دلیل هم این کارتون قبل از اینکه در ایران به نمایش درآید، در چند کشور خارجی، از جمله عراق و لبنان اکران شد. اتفاق مبارک این بود که «شاهزاده روم» یکی از پرفروش ترین فیلم های سال های اخیر در سینماهای لبنان بوده است. علاوه بر مسلمانان، مسیحیان از علاقه مندان خاص این کارتون در لبنان هستند. ضمن اینکه ارتباط داستان این فیلم با منجی پایان تاریخ، رنگی آخرالزمانی هم به آن بخشیده است. آخرالزمان، یکی از مضامین اصلی انیمیشن های روز جهان است که آلوده به انگاره های خرافی و انحرافی است. از این نظر «شاهزاده روم» ضدحمله به جریان غالب بر انیمیشن جهان است و تفکر اصیل و حقیقی آخرالزمانی را منتشر می کند.

ویژگی دوم «شاهزاده روم» کیفیت برتر گرافیکی و تصویری این کارتون نسبت به سایر محصولات مشابه ایرانی است. انیمیشن های سینمایی ساخته شده در ایران، انگشت شمارند. همین معدود هم توانایی جلب توجه بچه ها را ندارند. چرا که یکی از ضرورت های الزامی یک انیمیشن، غلبه فانتزی بر رئالیسم (واقع گرایی) است. یعنی باید موضوعات، شخصیت ها یا اتفاقاتی که در یک انیمیشن به تصویر کشیده می شود، قوه تخیل بچه ها را برانگیزد و آنها را دچار حیرت در مقابل دنیای مصنوع کارتون نماید. در غیر این صورت، احتمال شکست کار زیاد است.

دشواری تولید این نوع آثار آنجا است که سازندگان انیمیشن ها به طور معمول بزرگسالان هستند. اما آن ها چاره ای ندارند جز اینکه ذهنیت خردسالان را در ذهن خودشان بازسازی و مطابق میل و تخیل آن ها کار کنند. آنچه «شاهزاده روم» را نسبت به دیگر آثار متمایز کرده، ظهور فانتزی است. این اثر، بدون اینکه به ورطه اغراق و تحریف واقعیت بیفتد، داستان و موضوع را به زبانی بیان می کند که به فانتزی نزدیک است. بنابراین می تواند ذائقه بچه ها را برآورده سازد. استفاده از طنز، اتفاقات غیر معمول در دنیای واقعی، بخشیدن شخصیت انسانی به حیوانات و ... از جمله این ترفندهاست. البته فقدان برخی از سیستم های پیشرفته تصویرپردازی، برای «شاهزاده روم» محدودیت هایی ایجاد کرد. هم اکنون انیمیشن های غربی با کیفیت تصویری 8k  پردازش می شوند، اما با دستگاه های موجود در ایران، حداکثر کیفیت ممکن full HD است.

در حالی که اکثریت قریب به اتفاق پروژه های سینمایی در ایران از حمایت های دولتی برخوردارند اما در کمال شگفتی، «شاهزاده روم» بدون هیچ کمکی از سوی دولت ساخته شد. هر سال ده ها فیلم زیر سطح متوسط و ضعیف، در قالب های تجارتی یا شبه روشنفکرانه و با مضامین خنثی و بعضا مخرب با بودجه یا وام های پرداختی از سوی دولت ساخته و به نمایش در می آید. اما یک انیمیشن سینمایی با محتوای ارزشی و دینی برای مخاطب کودک و نوجوان و با موضوع نمایش زندگی مادر امام زمان(عج) از این کمک ها محروم می ماند!

این وضعیت در اکران عمومی نیز هرچند تعدیل شد، اما باز هم ادامه یافت. باز هم در شرایطی که به بسیاری از فیلم های کمدی سخیف یا ملودرام هایی با عشق های چند ضلعی و خیانت، فضای وسیع اکران ارائه می شود، بهترین انیمیشن سینمای ایران حتی پس از تحسین در جشنواره فجر هم امکان سرگروهی در اکران را نمی یابد و در تعداد سینماهای محدودی به نمایش گذاشته می شود. حتی صحبت هایی هم مبنی بر لزوم کاهش سینماهای این اثر از سوی برخی دست اندرکاران سینما شنیده می شد، اما قرار داشتن پشتیبان قدرتمندی چون حوزه هنری مانع از چنین اتفاقی شد.

در مجموع «شاهزاده روم» یک گام بلند در راه پیشرفت هنرهای جدید و تکنولوژیک، بدون آلوده شدن به فرهنگ و انگاره های مدرن و نشانه ای از توانایی و استعداد جوانان ایرانی در این عرصه است.