زهرا (س) ؛ معیار صحت و ارزش همه عقاید اعمال و کردار

پایگاه خبری تحلیلی « پارس» - نوشتار ذیل متن سخنرانی است که توسط آیت الله عبدالله جوادی آملی قلمی شده و توسط دفتر ایشان در نشر اسرا در اختیار پایگاه خبری تحلیلی « پارس» قرار گرفته است. با تشکر از روابط عمومی و مدیریت موسسه اسرا، متن کامل این مطلب که درخصوص شخصیت حضرت زهرا (س) - کوثر قرآن- است در ذیل می آید

گفتار و نوشتار، هرچه بلند و پر معنا و نغز و رسا باشد، توان معرفی شخصیّتی را که اصلش از عالم ملکوت و شاخ و برگش در جهان ناسوت گسترده است، ندارد؛ زیرا کلام، حقیقتی این سویی و موجود ملکوتی آن سویی است و لذا قرآن چهره دنیایی خود را از دریچه کلام توصیف می کند، لیکن سیمای لوح محفوظی او لفظ و کلام نمی شناسد.

وقتی سخن از موجودی است که زهره سماء و زهرای زمین است، ۱ وجودی که عرش و فرش، فرش هستی اوست و چهره ای که ثمره نتیجه هستی است، ۲ قلم سرافکنده و از ناوک او عرق خجلت بر صفحه کاغذ می نشیند و زبان، الکن و تنها شیون و ناله اَخرس را دارد. ولادت شخصیتی که به عنوان کوثر به حبیب خدا رسول اکرم (ص) عطا شده۳ بر جهان امکان پرمیمنت باد.

بیاییم قدمگاه وجودش را سجده گاه عشق و رایحه دلنواز هستی اش را بشارت رضوان الله بدانیم: « إذا اشتقت إلی الجنّه شممتُ رائحه فاطمه» ۴و به مقدار توان، کوثر وجودش را در طرف هستی خود مالامال گردانیم؛ زهرایی که در سیر عشق به پروردگارش سبقت گرفته، بلکه الگوی همه عاشقان شده.  

لذت خدمت الهی 

۱. لذت طاعت و حلاوت خدمت الهی، مگر خدای در کام جانش نشانده که هرگز به چیز دیگر نمی اندیشد و تنها با نگریستن به چهره کرامت و خیره شدن به سیمای عظمت الهی، خود را زنده می دارد: « شغلتنی عن مسئلته لذّه خدمته؛ لا حاجه لی غیر النظر إلی وجهه الکریم» .

ایزدپرستان را نظر بر ماسوا نیست 

خورشیدرویان را به ذرّات اعتنا نیست

او که هیچ چیز جز ذکر محبوب و یاد معشوق نمی تواند وَقود عشقش و شعله حُبّش را سرد و خنک کند: « یا ربّ لیست من أحد غیرک تثلج بها صدری» ، ۵ او که شادی قلبش و سرور نفسش در شعاع فیض ربوبی است و « تسرّ بها نفسی» ۶ او که قرّه عینش و اشک شوقش در پرتو نگاه رحمانی است و « تقرّ بها عینی» ۷ و بالاخره، او که آرامش قلبش و آسایش جانش در توجه به اوست و « یطمئنّ بها قلبی» ، ۸ او زهراست.

۲. اگر در صحنه سلامت نفس و صیانت روح او را بنگری، طائر طاهر وجودش سبکبال از هرچه بدی و پرتو آن از هرچه نیکی در آسمان پر ستاره فضیلت به پرواز درآمده و ندا در می دهد: « اللهمّ، انزع العجب و الریاءِ و الکبر و البغی و الحسد و الضعف و الشکّ و الوهن و الضرّ و الأسقام و الخذلان و المکر و الخدیعه و البلیه و الفساد من سمعی و بصری و جمیع جوارحی و خذ بناصیتی إلی ما تحبّ و ترضی» ، ۹ او از آفریدگارش مسئلت می کند تا همه ارجاس نفسانی و ارجاز جسمانی را از او دور دارد و زمام هستی و ناصیة وجودش را به سمتی بکشاند که رضای او در آن است.

آگاهی ازگذشته و حال و آینده

۳. اگر در میدان علم و آگاهی او را بجویی، به گونه ای خواهی یافت که حقیقت علم در آسمان هستی او همانند ستاره ای فروزان، فروغی ویژه دارد و آنچه را در گذشته ازلی و آینده ابدی و حال جاری تحقّق دارد، در جلو دیدگان او سان دیده گذر می کند: « نادت [فاطمه] : أُدن [یا أبا الحسن] لأُحدِّثک بما کان و بما هو کائن و بما لم یکن إلی یوم القیامه حین تقوم الساعه» . ۱۰

او تعلّم همه آنچه را از طریق وحی نبوی می شنید، مشتاقانه فرا گرفته و تمام همّ خود را در حفظ و نگهداری آن علوم آسمانی به کار می برد و هیچ چیزی را برابر و معادل آن نمی دانست؛ حتی حاضر بود از دو فرزندش، حسنین بگذرد، لیکن از آن کلام سماوی و ندای ملکوتی دست بر ندارد… « فإنّها تعدل عنّی حسناً وحسینا» . ۱۱

او در مقام تعلیم و آموزش علوم الهی و حقایق دینی، هرگز خستگی به خود راه نمی داد، بلکه شوق پاداش تعلیم و ثواب آموزش آن چنان او را به خود مشغول می داشت که ضربات خستگی و لطمات رنج و ناراحتی، کمترین آسیبی به پیکره روح راسخ او وارد نمی ساخت: « فقالت: إکتریت أنا لکلّ مسأله بأکثر من مل‏ ء ما بین الثری إلی العرش لؤلؤاً فأحری أن لا یثقل علیّ» . ۱۲

۴. وقتی او را در سیمای علی (ع) می یافتی، بهترین مددکار و یار علی در مسیر طاعت الهی بود. از دیدگاه علی بهترین همسر کسی است که نه تنها اجازه ندهد که شوهر در جهت خلاف گام بردارد و از میدان اطاعت الهی بگریزد و نه تنها مانع کمال و عبودیت در مسیر الهی شوهرش نگردد، بلکه او را در این مسیر سخت یار و مساعد باشد. قال (علیه السلام) : « الزهراء نعم العون علی طاعه الله» . ۱۳

۵. چون یکی از راههای شناخت امور، شناسایی معادل و همسان است، برای بازیافت حقیقت و دریافت نفاست زهرا، تابلوی رسا و آیه کبرای وجود امیرالمؤمنین بهترین راهنماست و لذا رسول اکرم (ص) فرمود: اگر علی (ع) نبود، زهرا کفو و همتایی نداشت: « لولا أنّ أمیرالمؤمنین تزوّجها لما کان لها کفواً علی وجه الأرض إلی یوم القیامه مِن آدم فَمِن دونه» . ۱۴

جان نثاری درراه دفاع از حریم ولایت

۶. اگر او را در یکی از عالی ترین چهره ها و برجسته ترین صورتهایش که همانا دفاع از حریم ولایت است، بنگری، مشاهده می کنی دریای وجودش به جوش آمده و موج هستی اش به اوج رسیده، همه و همه را فدای راه علی و نثار مقام علی (ع) می نماید و می گوید: یا علی! جانم فدای جان تو و نفس من نگاهبان نفس تو باد: « قالت: روحی لروحک الفداء و نفسی لنفسک الوقاء» . ۱۵

او وقتی می بیند همسرش را با اکراه به مسجد می برند و به راحتی مقام خلافت را تعدّی می نمایند، فریاد برمی آورد: دست از پسر عمویم بردارید و در غیر این صورت با همه وجودم از خدا دادرسی می طلبم و بدون شک، ناقه صالح از من در نزد پروردگار کریم تر نیست و بچه های من از بچه شتر کمتر نیستند: « خلّو عن ابن عمّی فوالذی بعث محمّداً بالحقّ! لئن لم تخلّوا عنه، لأنشرن شعری و لأضعنّ قمیص رسول الله علی رأسی و لأصرخنّ إلی الله تبارک وتعالی. فما ناقه صالح بأکرم علی الله منّی، و لا الفصیل بأکرم علی الله من ولدی» . ۱۶ 

۷. چهره زهرا که مظهر عطوفت رحمانی و رأفت یزدانی است، نسبت به شیعیان و پیروان ولایت که گرد عصیان و غبار طغیان بر سیمای جانشان نشسته است، همانند باران رحمتی شستشوگر ذنوب و رافع کدور است. او همه انبیا را مشفوع به بکای طفلان نموده و به عنوان زمینه دریافت غفران، پروردگارش را بدانها سوگند می دهد: « إلهی و سیّدی! أسئلک بالذین اصطفیتهم و ببکاء ولدیَّ فی مفارقتی أن تغفر لعصاه شیعتی و شیعه ذرّیتی» ، ۱۷ و آنگاه که در صحرای محشر، عده ای زفیر آتش و نفیر نار را می شنوند و فریاد « هل من مزیدِ» ۱۸ جهنّم نیز بلند است، اجنحه نجات و بال شفاعت از طرف حضرت زهرا بر سر آنها گسترده می شود که: « إذا حشرت یوم القیامه أشفع عصاه النبی» . ۱۹

۸. وقتی زهرا را در نقش پرهیز از دنیا و میل عقبا می نگری، شهد شیرین رضوان او را از مرداب عَفِن طغیان باز می دارد و هرگز رغبتی حتی در حد نظر به دنیا ندارد و گاه که رسول اکرم (ص) وارد منزل شد، فاطمه دستی بر آسیاب و دستی به آفتاب سیمای حسن داشت. وقتی او را به شوق آخرت دعوت و از میل به دنیا منع می نمود، او با تمام خرسندی حامد نعم و شاکر آلاء الهی بود: « یا بنتاه! تعجّلی مراره الدنیا بحلاوه الآخره؛ فقالت: یا رسول الله! الحمدلله علی نعمائه و الشکر لله علی آلائه» . ۲۰

وقتی سلمان به لباس کهنه و مندرس زهرا نظر می کند و انگشت تعجب بر دهان و دیدگان شگفتی باز می کند، حضرت به وی می فرماید: ما از نصیب مادی خود در این دنیا گذشتیم و به بهره عقبی می نگریم: « یا سلمان، إنّ الله ذخر لنا الثیاب و الکراسی لیوم آخر» . ۲۱

گاه که یاد معاد با دشواری راه و تهیدستی جان به خاطرش می آمد، ابر اضطراب و غمام غصّه بر چهره اش می نشست و روزی که چشم رسول اکرم (ص) به این چهره نگران و روی اندوهگین افتاد، فلسفه آن را پرسید، حضرتش عرض کرد: یاد قیامت و عریان بودن مردم در پیشگاه ربوبی، این گونه مرا پریشان نموده است: « یا أبه ذکرتُ المحشر و وقوف الناس عراه یوم القیامه» . ۲۲

گاه دیگری که رسول الله (ص) او را این چنین سرآسیمه و آشفته دید، فرمود: « دخترم چگونه ای؟ » او در جواب از شدّت خوف و زیادتی فاقه و طول اسف نسبت به معاد حکایت کرد: « والله! لقد اشتدّ حزنی و اشتدّت فاقتی و طال سقمی» . ۲۳

۹. آنگاه که در مقام تربیت فرزند قرار می گیرد و می خواهد همانند باغبانی دلسوز، لاله های باغ هستی را آن سان بپروراند که شمیم عطر وجودشان جامعه بشری را در اوج عبودیت و نیز معیار عدالت را در میان اجتماع گسترده سازد، آنها را امر به اطاعت الهی و بندگی ربوبی نموده و توصیه می کند همانند پدرشان علی (ع) بوده که تنها در مقابل پروردگاری که مبدأ قدرت و منشأ عزّت است، سر فرود آورده و هر قدرت غیر الهی را به هیچ انگاشته و با انسانهای کینه توز و دشمن، هرگز طرح دوستی و زمینه رفاقت در نیندازد:

أشبه أباک یا حسن! واخلع عن الحقّ الرسن و اعبد إله ذا منن و لا توال ذا الإحن۲۴

مقاومت در برابر مشکلات

۱۰. چهره تابناک زهرا در تحمّل مشکلات و پذیرش مصائب، به حدّی پرصلابت است که گویا کوه وجودش را با بنیانی سُربی پی ریزی نموده و هیچ مصیبتی نمی تواند آن را متزلزل و دگرگون سازد؛ بلکه هرچه این مصائب بر او ببارد، آن ممتحنه الهی شکوفاتر و درجات قرب الهی او افزون تر می گردد: « یا ممتحنه، امتحنک الله الذی خلقک قبل أن یخلقک فوجدک لما امتحنک صابره» . ۲۵

الگو و رهبر جهانیان

آنچه در پایان این خطوط و خاتمه این سطور می توان به یادگار نوشت و در جان سرشت، اعتقاد به کوثر بودن زهرا و الگو بودن دختر بطحاء است. او نه تنها اسوه زنان و رهبر نسوان است، بلکه امام مردان و زعیم قاطبه نیکان است. و چون رضا و غضب دو وصف نیست، بلکه جامع همه اوصاف انسانی است، زیرا کار انسانی یا مورد رضای الهی است یا جای غضب پروردگاری، و چون فاطمه مظهر رضای الهی و غضب ربوبی۲۶ است، بنابر این تمام اوصاف انسانی با معیار رضا و غضب فاطمه بررسی می شود که اگر عملی از دیدگاه فاطمه، مظهر رحمانیت الهی، پسندیده و نیکو بود، خدا از عمل و صاحب آن راضی و اگر پذیرفته نبود، خداوند نیز از آن کار و صاحب آن غضب، آلوده است.  

میزان در محشر

از این جهت، او معیار صحت و قبولی و ارزش و بی اعتباری همه عقاید اعمال و کردار است و اگر در روایت آمده است که آنها در قیامت میزان اعمال هستند، ۲۷ یعنی معیار بودن آنها در صحرای محشر ظاهر می شود؛ وگرنه آنها هم اکنون معیارند و رضای آنها ملاک حقانیت و غضب آنها میزان بطلان است.  

امید است به برکت انقلاب شکوهمند اسلامی و زعامت حکیمانه رهبر معظم انقلاب و داشتن سرمایه های جاودانی رشادت و شهادت عزیزان این سرزمین و عزّت حکومت اسلامی بتوانیم نمونه های بشری و ضیوف رحمانی را بهتر شناخته و با توسل به آنها به دارالسلام الهی راه بیابیم.

پی نوشتها:

۱. بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۷؛ « … خلق نور فاطمه الزهراء یومئذٍ کالقندیل و علّقه فی قرط العرش فزهرت السماوات السبع و الأرضون السبع من أجل ذلک سمّیت فاطمه الزهراء» .

۲. امالی صدوق، ص۳۹۳.

۳. سوره کوثر، آیه ۱؛ « إنّا أعطیناک الکوثر» .

۴. [هرگاه مشتاق بهشت می شوم، فاطمه را می بویم] علل الشرایع، ج۱، ص۲۱۸؛ بحار، ج۴۳، ص۵.

۵. ذکر تعقیب نماز ظهر؛ بحارالأنوار، ج۸۳، ص۶۷.

۶. [جانم بدان شاد می شود] همان.

۷. [چشمم به او روشن می شود] همان.

۸. [دلم به آن آرام می شود] همان.

۹. [خدایا، عُجب و خودنمایی و گردنکشی و سرکشی و رشک و ناتوانی وشک و خواری و زیان و بیماریها و رسوایی و نیرنگ و ترفند و گرفتاری و تباهی را از گوش و چشم و دیگر اعضایم دور کن و مرا به آنچه دوست داری و خشنودی، پیش ببر] بحارالانوار، ج۸۳، ص۸۶.

۱۰. عیون المعجزات، ص۵۴؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۸.

۱۱. [آن در نزد من با حسن و حسین برابر است] دلائل الامامه، ص۶۶.

۱۲. بحارالانوار، ج۲، ص۳.

۱۳. [زهرا یاور خوبی در اطاعت از خداست] الکوکب الدرّی، ج۱، ص۱۶۶؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۱۷.

۱۴. امالی صدوق، ص۴۷۴، ح۱۸.

۱۵. الکوکب الدرّی، ج۱، ص۱۹۶.

۱۶. بحارالانوار، ج۲۸، ص۲۰۶.

۱۷. [ای معبود و سرور من، از تو می خواهم به حق کسانی که ایشان را به پیمبری برگزیدی و به گریه فرزندانم در فراق من، که پیروان گنهکار من و پیروان گنهکار فرزندانم را بیامرزی. ] ذخائرالعقبی، ص۵۳.

۱۸. سوره ق، آیه۳۰.

۱۹. [چون روز رستاخیز مردم گرد بیایند، از گناهکاران شفاعت می کنم. ] إحقاق الحق، ج۱۹، ص۱۲۹.

۲۰. [دخترم، سختی دنیا را به شیرینی آخرت بگذران. گفت: ای پیامبر خدا، سپاس و ستایش خدا را به سبب نعمت هایش. ] بحارالأنوار، ج۴۳، ص۸۶.

۲۱. [ای سلمان، خداوند جامه ها و تختها را برای ما در سرای دیگر ذخیره کرده است. ] همان، ج۸، ص۳۰۳.

۲۲. بحارالأنوار، ج۸، ص۵۳.

۲۳. همان، ج۳۸، ص۱۹.

۲۴. فضائل خمسه، ج۳، ص۲۱؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۸۶.

۲۵. [ای آزموده شده، خداوند تو را پیش از آفریدنت آزمود و تو را در آنچه آزمود، شکیبا یافت. ] زیارت حضرت زهرا (س) به إسناد معتبر از امام محمدتقی (ع) ؛ بحارالانوار، ج۹۷، ص۱۹۴.

۲۶. قال رسول الله (ص) : « یا فاطمه، إنّ الله لیغضب لغضبک و یرضی لرضاک» . کشف الغمّه، ج۱، ص۴۵۸؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۴۴.

۲۷. بحارالأنوار، ج۷، ص۲۵۲.