تحلیل فارین پالیسی از چرخش عمل‌گرایانه در ایران

گروه سیاسی: زورآزمایی اخیر در سوریه مشخص خواهد کرد که جمهوری اسلامی تا چه حد عمل گرا ست. به علاوه عرصه مذاکرت هسته ای پیش رو را نیز تنظیم خواهد کرد. دیرزمانی نیست که شخصیت های ایرانی بر جسته ای ادعا کردند که نبرد در دمشق جلوی نبرد در تهران را خواهد گرفت.

به گزارش پارس ، محمد آیت الهی تبار استادیار امور بین الملل در دانشکده مدیریت دولتی دانشگاه تگزاس در فارین پالیسی می نویسد: اکنون شما این اظهارات را از مقامات سوری و بدون هیچگونه اشاره ای به طرف های ایرانی می شنوید. در ماه فوریه گذشته، یکی از روحانیون محافظه کار سوریه را استان سی و پنجم ایران خطاب و ادعا کرد که از دست دادن کشور تحت حاکمیت خاندان سکولار علوی از نظر راهبردی فاجعه آمیزتر از ازدست دادن استان نفت خیز خوزستان است. در عین، واقعیت های دهشتناک داخلی و منطقه ای این نظرات اصول گرایانه را تضعیف کرده است. از زمان انقلاب سال ۱۹۷۹، سوریه تنها متحد و متحد اصلی ایران بوده است. حزب حاکم سوریه در طی هشت سال جنگ ایران و عراق علیه صدام حسین رئیس جمهور حزب مشابه در عراق که آرزوی بلعیدن خوزستان و طلای سیاه آنرا داشت ایستادگی کرد.

برخلاف ترکیه که اقتصاد خود را ضمن حفظ روابط خوب با هر دو کشور ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ مدرن سازی کرد، سوریه خط لوله نفت عراق به دریای مدیترانه را بست. در مقابل، ایران نفت ارزان و مجانی را به سوریه ارسال کرده و هر روز هزاران نفر زائر را به دمشق رهسپار کرد. سوریه خط ارتباطی حیاتی ایران با حزب الله، نیروی واسطه قدرتمند، که قدرت منطقه ای عمده ای را برای ایران به ارمغان آورده، است. پیروزی حزب الله در برابر اسراییل در سال ۲۰۰۶ به عنوان پیروزی ایران تلقی شده و در سراسر کشور جشن گرفته شد.

اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری سابق و شاگرد او حسن روحانی رئیس جمهور کنونی و در اتحاد با محمد خاتمی رئیس جمهوری اصلاح طلب سابق جبهه متشکلی بودند که به خروج ایران از جنگ ویرانگر با عراق و بازگرداندن کشور روی پای خود کمک کردند. به علاوه، این اتحاد روابط با جامعه بین المللی را بهبود بخشیده و با کناره گیری آرام از دو جنگ خلیج فارس علیه صدام حسین بهره هایی را نصیب خود کرد و به ایالات متحده در سرنگونی طالبان کمک های اساسی ارایه کرد. این اتحاد منافع خود را در چارچوب روابط بهتر باغرب بویژه ایالات متحده تعریف می کند. این اتحاد به خوبی از خواست افکار عمومی برای خروج کشور از انزوای کنونی آگاه است.

ایران مدتها بر این نظر بود که هیچ چیزی جز مقاومت در برابر آمریکا سودمند نخواهد بود. حفظ ایدئولوژی ضد آمریکایی فقط با خود ایدئولوژی ارتباطی ندارد بلکه اصل عملی بقا است. از نظر رهبر ایران همکاری ایران با آمریکا در افغانستان فقط موجب افزایش آسیب پذیری تهران بعد از سخنرانی جرج دبلیو بوش که ایران را محور شرارت تلقی کرد شد.

در مقابل، مواجهه ایران با آمریکا در عراق و در مورد موضوع هسته ای فقط موجب تقویت موضع ایران و نرم تر شدن موضع تهدید کننده هیات اجرایی بوش شد.

در دوره اول ریاست جمهوری احمدی نژاد، ایران تمایزی را که بین آمریکا و اتحادیه اروپا در مورد نوع برخورد با ایران بوجود آورده بود از دست داد. در دوره دوم ریاست جمهوری او غرب و شرق (روسیه و چین) در مورد تحریم های موثر علیه ایران به توافق دست یافتند. در نهایت، قدرت های نوظهوری مانند برزیل و ترکیه منافع خود را در ایران از دست دادند. تحریم های بی المللی که « کاغذ پاره هایی» تلقی می شدند. اما در عین حال به طبقه متوسط و اقتصاد ملی آسیب وارد کرد. در حالی که آمریکا برای حمله احتمالی به رژیم اسد بعضاً به منظور ارسال پیامی به ایران آماده می شود، عمل گرایان تهران در حال انجام اقداماتی در داخل و در سطح بین المللی هستند. بنابر برخی گزارش ها حتی رفسنجانی با اظهاراتی فراتر از این دست اسد را به دلیل استفاده از گازهای شیمیایی علیه مردم خود مورد انتقاد قرار داده است. گرچه او بعداً این اظهارات را تکذیب کرد اما پخش نوار صوتی سخنان او در اینترنت بازتاب گسترده ای داشت.

کشوری که خود قربانی سلاح های شیمیایی در طی جنگ با عراق در مقابل چشمان نظاره گر آمریکا بوده است اکنون بعضاً هشدار می دهد که خط قرمز مشترکی مانند آمریکا در این زمینه مورد ملاحظه قرار می دهد. رفسنجانی در همان سخنرانی هشدار داد که کشور در شرایط دشواری قرار دارد. او گفت « ما نمی توانیم وجوه مربوط به فروش منابع طبیعی را مور بهره برداری قرار بدهیم. ما نمی توانیم نفت خود را به فروش برسانیم. حتی وقتی که نفت را می فروشیم نمی توانیم پول را به کشور برگردانیم. وقتی که کالایی را خریداری می کنیم مجبوریم مبالغ بالاتری پرداخت کرده و حتی برای حمل و نقل آن وجوه بیشتری پرداخت کنیم. و مشکلات بیشتری هم وجود دارد. » این اظهارات تصویر جمهوری اسلامی را لکه دار می کند و خامنه ای بطور مداوم مقامات ایران را از ابراز این گونه نظرات نه به این دلیل که واقعیت ندارند بلکه به این دلیل که قضاوت و رهبری او را مورد سئوال قرار می دهند منع می کنند.

چند روز بعد از اینکه محافظه کاران به رفسنجانی هشدار دادند که ممکن است اظهارات رفسنجانی مورد استفاده قدرت های غربی برای متهم کردن سوریه قرار بگیرد او اظهارات خود را در زمینه استفاده اسد از سلاح های شیمیایی پس گرفت. در عین حال، رفسنجانی با فاصله زمانی اندکی تدابیر امام خمینی را برای نوشیدن جام زهر برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸ زمانی که او مصلحت مردم را تشخیص داد مورد ستایش قرار داد. رفسنجانی که به تحت فشار گذاشتن امام خمینی برای پایان جنگ متهم شده، تاکید کرد که امام خمینی این تصمیم را به دلیل ترجیح مردم بر اعتبار خود عملی کرد. با مقایسه شرایط کنونی با روزهای دشوار جنگ، او بر اتخاذ چنین تصمیمی پافشاری می کند.

رفنسجانی که رییس شورای تشخیص مصلحت نظام است با سرو صدای زیادی صلاحیت او برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری قبل از اینکه از روحانی حمایت کند رد شد و در همین ارتباط گفت که او هرگز در مورد بیان حقایق مربوط به منافع مردم تردید و کوتاهی نخواهد کرد. او مصمم به کمک به بازسازی حاکمیت اسلامی است که بنیا ن های آن بسیار به او، مدیون است.

در لایه های زیرین تنش بین رهبران، جامعه ای وجود دارد که بی وقفه مترصد وضعیت در سوریه است چرا که این وضعیت به مشابه جلوگیری از جنگی علیه ایران است. این همان خواستگاه اجتماعی است که به نماینده عمل گرای موجود (روحانی) و نه به کاندیدای مورد نظر خود رای داد. روحانی طی مبارزات انتخاباتی بهار گذشته با زیرکی به مشکلات اجتماعی و اقتصادی با این دو جمله که اغلب تکرار می شد اشاره می کرد « من یک وکیل هستم نه یک سرهنگ» و اینکه « سانتریفوژها بچرخند خوب است اما به شرطی که زندگی مردم هم بچرخد» .

با روی کار آمدن عمل گراترین عناصر حاکمیت، رفسنجانی و روحانی امیدوارند که یکبار دیگر از تنش های موجود با کشورهای منطقه بویژه عربستان سعودی و یا حتی در صورت امکان اسراییل بکاهند. بار دیگر رفسنجانی نگرانی خود را در مورد تخریب روابط با عربستان اعلام کرد و در این زمینه احمدی نژاد و دیگران را به اولویت قرار دادن منافع گروهی در مقابل منافع حاکمیت محکوم کرده است.

رفسنجانی که بنابر گزارش ها یکبار گفته بود که تنها یک بمب اتمی برای نابودی حاکمیت یهودی کافی است، این روزها تاکید می کند که ایران در میانه منازعه بین اعراب و اسراییل قرار ندارد، او می گوید « ما در پی جنگ با اسراییل نیسیتم، اگر اعراب جنگ را شروع کنند ما به کمک آنها خواهیم آمد. » و در مورد اظهارات احمدی نژاد علیه اسرائیل، اخیرا روحانی به سرعت اظهارات نادرست را در مورد حذف اسراییل تصحیح کرده است.

روحانی در مصاحبه اخیر خود با تلویزیون دولتی گفت که او با رهبران چند کشور جهان و وزیر امور خارجه با همتایان خود از سی و پنج کشور جهان به منظور جلوگیری از بروز جنگ در تماس بوده اند. او تاکید کرد که ایران از هر گونه ابتکاری به منظور اجتناب از حمله به سوریه حمایت کرده و اشاره کرد که تهران به طور اصولی موافق پیشنهاد کنترل بین المللی سلاح های شیمیایی اسد است. با چرخشی به موضوع هسته ای او گفت که رهیافت ایران برای راه حل برد – برد در جریان سفر پیش روی او به نیویورک که در آن با وزرای خارجه کشورهای ۱ + ۵ ملاقات خواهد کرد آغاز می شود. او ادامه داد که اگر طرف های مقابل جدی باشند، مساله هسته ای در زمانی نه چندان طولانی حل و فصل خواهد شد.

هر دو طرف آمریکا و جمهوری اسلامی وضعیت در سوریه را به منزله علامتی به طرف مقابل مورد ملاحظه قرار می دهند. هیات اجرایی اوباما ادعا می کند که مواجه جدی با سوریه پیامی را برای ایران و برنامه هسته ای آن ارسال می کند. اما از طرف دیگر، هیات اجرایی روحانی بر این نظر است که مواجه دیپلماتیک با سوریه راه حل و فصل دیپلماتیک موضوع هسته ای را فراهم می کند. در روزهای آغازین جمهوری اسلامی، نمایندگان سیاسی جوان ایران که تجربه ای در زمینه سیاست بین المللی نداشتند، اغلب قبل از موضع گیری در سازمان های بین المللی به نمایندگان سوریه نگاه می کردند. اما حالا این دیپلمات ها در میان سالگی به طور مستقیم با نمایندگان قدرت های بزرگ به مذاکره می نشینند. سوریه دیگر هدف غایی نیست. سوال بزرگ برای ایران این است که آیا اسد را می توان بدون تعهدات بزرگ حفظ کرد.