ناگفته‌هایی از اسکورت مقامات در ایران

به گزارش پارس به نقل از پارسینه، « فرورتیش رضوانیه» نویسنده کتاب « ۱۲ سپتامبر» که از سال ۸۱ سری داستان های اکشن را به شیوه بومرنگ در مطبوعات چاپ کرده و اکنون در حال تحقیق روی سناریوی یک فیلم مهیج است، برای نخستین بار در یک گفت وگوی تحقیقاتی با « علی کنگاوری» کارشناس پدافند غیرعامل در شرکت طوفان ذهنی فناوری و مدرس دانشگاه حفاظت شخصیت ها و مقامات، دیدگاه ها و پرسش هایی را مطرح کرده که ممکن است برای بسیاری از مخاطبان جالب باشد. بخشی از مباحث عمومی و غیر امنیتی مورد اشاره در این مباحثه در پی می آید:

بعد از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ شاهد بودیم شیوه های اسکورت مقامات دربار که مشابه ایالات متحده بود، به یک باره تغییر کرد و دیگر از موتورسوارها و لیموزین و آژیر خبری نبود. این موج تا چه اندازه روی تئوری های امنیتی حفاظت از شخصیت ها در کشور تاثیر گذاشت؟

این متدها بعد از انقلاب تحت تاثیر مولفه های داخلی و بین المللی تغییر کرد اما مشکل اینجا بود که در ابتدا مقامات به خاطر ارزش های انقلاب و دیدگاه مذهبی که نسبت به موقعیت خود داشتند، حضور محافظ را نمی پذیرفتند. در نتیجه ما از این بابت آسیب های بزرگ و جبران ناپذیری را متحمل شدیم.

مگر آن زمان تهدید نبود؟ چرا مقامات نمی خواستند بادیگارد داشته باشند؟

با اعتقادات آنها سازگار نبود. تصور اینکه همیشه فردی مسلح همراه یک روحانی باشد، شاید برایشان تداعی گر اشرافی گری و غرب زدگی بود ولی هرقدر اعتماد بیشتر باشد، ضربه توطئه گران نیزمحکم تر است و با بررسی ترورهای ابتدای انقلاب به این نتیجه می رسید. در هر حال ما آن قدر از همین نقطه ضربه خوردیم تا بالاخره تهدیدها جدی تلقی شد.

امروز اصول حفاظت از مقامات با پیش از انقلاب چقدر تفاوت دارد؟

اصول کاملا دگرگون شده. اگر در گذشته نگرش به حفاظت شخصیت ابزار سخت افزاری بود، امروز نرم افزاری است. بعد از جنگ سرد و فروپاشی شوروی، تئوری های امنیتی در جهان تغییر کرد. در زمان قبل از انقلاب شما سلاح بادیگاردها را با چشم می دیدید اما امروز گاهی حتی نمی توانید تشخیص دهید که کدام یک از افراد نزدیک به مقامات، محافظ هستند و حفاظت نامحسوس شده است.

شهریورماه ۸۹ انفجار یک بمب در مراسم سان و رژه نیروهای مسلح در شهرستان مهاباد بازتاب گسترده ای در رسانه های داخلی و خارجی داشت. آیا باید نتیجه گرفت که حفاظت نرم برای پیشگیری از این حادثه تروریستی کافی نبوده است؟

طبق اصول حفاظت شخصیت ها، وقوع هر ترور و خرابکاری ناشی از یک سهل انگاری است. در عملیات تروریستی مهاباد بمب گذار میان خانم ها بود زیرا ما بسیاری مواقع از آنها غافل شده ایم. این در حالی است که دو ماه قبل در بمب گذاری مسجد امیرالمومنین (ع) زاهدان نیز همین اتفاق رخ داده بود. خانمی از میان جمعیت به یک برادر بسیجی می گوید که به یک نفر مشکوک شده است. آن بسیجی وقتی جلو می رود، خود را مقابل یک پسر نوجوان می بیند که چادر به سر کرده و کمربند انفجاری به خود بسته است. او بلافاصله بمب گذار را از روی زمین بلند می کند و به سمت خارج از مسجد می دود. نوجوان تروریست هم که کار را تمام شده می بیند، چاشنی را فعال می کند و بمب منفجر می شود.

می خواهید بگویید اگر خانم ها هنگام ورود به مسجد بازرسی بدنی می شدند، آن اتفاق رخ نمی داد؟

این موضوع بسیار پیچیده است زیرا بمب نخست تنها یک مرحله از عملیات بود. انفجار دوم زمانی رخ داد که مردم مقابل مسجد تجمع کرده بودند و خسارات و تلفات بیشتری بر جای گذاشت.

این همان شیوه بمب گذاری است که در عراق و افغانستان نیز رخ می دهد. مردم کنجکاو یا دلسوز در محل جمع می شوند تا به قربانیان کمک کنند اما خود نیز قربانی می شوند. پس چه راهی برای حل این معضل و آگاهی مردم وجود دارد؟

حفاظت شخصیت به سه حوزه تقسیم می شود که با یکدیگر رابطه مستقیم دارند. نخست، سطح افراد ویژه است. دوم اینکه همه مدیران مسئول جان افراد زیردست خود هستند و سوم، هر فردی مسئول حفاظت از جان خود است. اگر مردم برای جان خود اهمیت قائل باشند، به محل وقوع حوادث قدم نمی گذارند و از نزدیک شدن به آن دوری می کنند. ما ابتدای انقلاب برای مسئولان محافظ گذاشتیم اما از چهره های غیرمسئول غافل شدیم و باز هم ضربه خوردیم. همیشه گفته ایم که همه مردم باید خودشان هوشیار و محتاط باشند.

بیشتر قربانیان زورگیری ها یا کسانی که توسط مسافرکش نماها ربوده می شوند، خودشان مقصر هستند و به انتخاب وسیله نقلیه یا امنیت محل تردد خود توجهی نداشته اند. امروز فیلم های ساخت داخل بیشتر از آنکه آموزنده باشند، ترویج دهنده بزهکاری و جنایت هستند. آیا راه های دیگری جز صنعت فیلم برای آموزش به مردم وجود ندارد؟

از فیلم گرفته تا کتاب داستان، هر وسیله آموزشی مناسب قشری خاص در جامعه است. در ایالات متحده از یک کودک دبستانی گرفته تا مقامات کاخ سفید، نسبت به حفظ جان و مال خود محتاط هستند. شما در بسیاری کشورها نمی توانید در خیابان از مردم آدرس بپرسید چون تصور می کنند کسی که به آنها نزدیک می شوید که حمله کنید و قصد شومی دارید. آنها از شما فرار خواهند کرد تا جانشان را حفظ کنند.

من بارها به اطرافیانم هشدار داده ام که هرگز سوار اتومبیل های شخصی غریبه ها نشوند. همیشه هم تعجب می کنم که برخی شهروندان با چه خیال و اطمینانی سوار پژو ۲۰۶ یا خودروهای مسافرکش غیرمعمول می شوند. در داستان هایم هم بارها به این موضوع اشاره کرده ام. حتی بارها به خانم ها هشدار داده ام که وقتی داخل اتومبیل هستند، کیفشان را روی صندلی نگذارند و همیشه درها را قفل کنند و شیشه ها هم بالا باشد. چرا ما فکر می کنیم که حادثه فقط برای دیگران رخ می دهد و خودمان در امان هستیم؟

مردم ما آموزش ندیده اند یا در حدی نبوده که آن را جدی بگیرند. در بیشتر سرقت هایی که از ما می شود، خودمان مقصر هستیم. وقتی دسته های اسکناس یا چک پول را داخل کیفمان می گذاریم و کنار خیابان منتظر تاکسی می ایستیم یا هنگام خرید از فروشگاه کودکمان را داخل اتومبیل تنها می گذاریم، خودمان هم باید پاسخگوی پیامدهای آن باشیم.

مدتی قبل نیروی انتظامی اعلام کرد که داشتن بادیگارد شخصی ممنوع است. از سوی دیگر اگر چنین مجوزی به افراد داده شود، از فردا همان کسانی که اتومبیل های لوکس سوار می شوند، تحت تاثیر فیلم های کلمبیایی افراد مسلح را نیز استخدام می کنند و آنها را داخل رختکن استخر هم همراه خود می برند تا به یکدیگر فخرفروشی کنند. از نظر شما چرا مقررات منع به کارگیری محافظ شخصی وضع شده است؟

در حال حاضر سطح امنیتی در کشور ما تا حدی است که به حضور محافظ شخصی کنار مردم عادی یا بازرگانان و مشاغل حرفه ای نیازی نیست. درباره ترور دانشمندان هم باید تاکید کنم که تدابیر امنیتی ویژه مانند خودداری از افشای اطلاعات شخصی برای دانشجویان و محیط کاری می تواند در نقش محافظ فردی جلوه گری کند. از سوی دیگر معادله امنیت، معمای پیچیده ای است که محکم گرفتن آن تداعی گر ضعف آن خواهد بود و بنابراین تردد تیم های حفاظت شخصی در خیابان ها، نشان از افزایش خطر است. کشورهای دیگر می توانند با استناد به آمار استفاده از بادیگارد در ایران خبرسازی کنند و کشورمان را مانند همان کلمبیا ناامن جلوه دهند.

در برخی کشورها طلافروشی ها جرات ندارند ویترین خود را از زیورآلات گران قیمت پر کنند و تدابیر امنیتی شدیدی را برای محل کسب خود اتخاذ می کنند اما آیا اینکه گروهی از اصنافی چون طلاسازان و پزشکان علاوه بر اسپری فلفل و شوکر مجوز حمل سلاح گرم را نیز درخواست کرده اند، منطقی است؟

باید در نظر داشته باشید که همراه داشتن سلاح روحیه جنجال را با خود همراه دارد و خشونت می آورد. در این سال ها بارها دیده ایم که برخی مدیران و افراد، ملزم به حمل سلاح شده اند تا در مواقع حساس از خود دفاع کنند اما همین قضیه به آنها آسیب رسانده است. قتلی که قهرمان سابق کشتی آسیا در کرمانشاه مرتکب آن شد، از نمونه خشونت های فاجعه باری است که دسترسی به سلاح به همراه دارد.

به دنبال کشتار تماشاگران فیلم « بت من» در شهر آئورا در ایالت کلورادو توسط یک جوان ۲۴ ساله، باراک اوباما با اشاره به اهمیت تیراندازی به عنوان میراث ملی آمریکایی ها، گفته که برخی سلاح ها باید دردسترس نباشد. آیا او می تواند قانون خرید و نگهداری اسلحه را تغییر دهد؟

مردم آمریکا با فرهنگ اسلحه بزرگ شده اند و نمی توان با آن مقابله کرد. صنعت پررونق فیلم های وسترن بخشی قابل استناد از تاریخ این کشور است. اوباما اکنون در آستانه انتخابات ناچار است برای آرامش بخشیدن به جامعه وعده هایی را مطرح کند اما اینکه مردم این کشور به اسلحه علاقه دارند، در چهار سال اخیر رخ نداده که یک رئیس جمهور بخواهد بابت آن احساس مسئولیت کند.

آقای هاشمی رفسنجانی در دوران ریاست جمهوری نگران افکار عمومی نبود و آزادانه زندگی کرد اما آقای خاتمی وقتی به میدان پاستور رفت، گفت که سوار مرسدس نمی شود و پژو را برگزید. آقای احمدی نژاد هم که حامی قشر مستضعف بود، نیسان پاترول سوار شد و حتی به رنگ آن نیز توجه داشت. ایشان وقتی برای نخستین بار به نیویورک سفر کرد، کاروان طولانی اسکورت سران و حتی رنگ مشکی اتومبیل ها را مورد انتقاد قرار داد و گفت که آمریکایی ها میان مردم رعب و وحشت ایجاد می کنند. آیا از نظر شما این اقدام کشورهای دیگر اصولی تر نیست؟

آنچه شما می گویید در ایران قابل اجرا نیست زیرا ما به حفاظت نرم اعتقاد داریم. مشکی، رنگ تشریفات است و مقامات ما از خودنمایی و اشرافی گری دوری می کنند و بر خلاف غربی ها نمی خواهند نزد افکار عمومی با تکبر ظاهر شوند.

یک روز نزدیک بود تیم اسکورت آقای هاشمی من را زیر بگیرد چون در حال عبور از عرض خیابان بودم و آنها ناگهان از پشت اتوبوس ظاهر شدند. این در حالی است که اگر آژیر می کشیدند، چنین اتفاقی رخ نمی داد. آیا این شیوه درستی است که بدون صدا در مسیر ویراژ دهند و نخواهند یک لحظه هم توقف داشته باشند؟

آژیر برای اخطار دادن به کسانی است که در مسیر هستند اما در هر حال در ایران مرسوم نیست.

تیم آقای هاشمی همیشه از خط ویژه اتوبوس استفاده می کنند و گاهی پیش آمده که هر روز کاروان اسکورت ایشان را دیده ام. آیا این خطرناک نیست که همیشه از یک راه به خانه می روند؟

هرگز نباید از یک مسیر تردد کرد. همیشه رویه های روزمره باید تغییر کند. شما اگر از مقامات هم نباشید، برای پیشگیری از توطئه یا سرقت باید هوشیار باشید. اگر دشمن بتواند کمین کند، برای اجرای نقشه خود برنامه ریزی می کند. کسانی که پیش تر به دلایل نقض قوانین امنیتی در ساختمان های حساس بازداشت شده اند، در اعترافات خود گفته اند که هفته ها گیت ها و شیفت نگهبان ها را بررسی کرده اند تا بالاخره یک راه نفوذ برای رد کردن سلاح به داخل را پیدا کنند. دشمن اگر بخواهد ضربه بزند، از هیچ راهی چشم پوشی نمی کند.

شما تا چه اندازه به وجود سلاح های سایکوترونیکی و به کارگیری آن توسط روسیه و ایالات متحده اعتقاد دارید؟

آنچه که هوگو چاوز درباره تحمیل سرطان از راه دور گفته و ایالات متحده را متهم شناخته، یک فرضیه علمی اما کاملا آرمانی است. امروز ترور فقط فیزیکی نیست. می توان به مقامات کشورها غذای سرطان زا خوراند در حالی که در آینده کسی متوجه منشاء بیماری نخواهد شد اما یک روش ترور ذهنی شخصیت ها آن است که او را زیر فشار روحی می گذارند. برای همین برخی دولت ها به یکدیگر استرس وارد می کنند. تکرار آن می تواند باعث بروز بیماری در افراد شود.

وقتی زوجی با تلخی از یکدیگر جدا می شوند، ممکن است یکی از آنها تا مدت ها برای طرف مقابل خود پیغام بفرستد، پشت سر او حرف بزند یا با کسانی دیدار کند که می داند آرامش فکری او را بر هم می زند. آیا این همان ترور ذهنی نیست که هدفمند انجام می شود؟

اگر همین مثال را درباره روسای جمهور یا مقامات نظامی کشورها نیز به کار ببرید، همان نتیجه را خواهد داشت. نمی توانم نمونه عینی آن را مطرح کنم اما برای مثال انسان چه از همسر سابق خود، چه فرزند و همین طور از همتایش در کشوری دیگر می تواند هراس داشته باشد. همین که فرزند شما دانشجوی شهرستان یا خارج از کشور باشد و شما می دانید زیر فشارهای مادرش مجبور هستید خواسته های او را اجابت کنید، همین که متوجه شوید تماس گرفته و می گوید که می خواهد با پدرش حرف بزند، قلبتان تند تند می تپد و استرس واقعی را تجربه می کنید و با خود می گویید: « این بار چه چیزی از جان من می خواهد؟ »

چرا دیگر از ویروس سیاه زخم استفاده نمی شود؟

ساخت این مواد به لابراتوار نیاز دارد زیرا وارد کردن پنهانی آن بسیار دشوار است. از سوی دیگر احتیاط در مقابل این مواد تشدید شده و دیگر روش مناسبی به نظر نمی رسد. برای همین دشمن به دور سوژه می چرخد تا بالاخره روزنه ای برای نفوذ و حمله بیابد. جنگ سایبری علیه تاسیسات هسته ای ایران که اکنون با آن مواجه هستیم، در نتیجه محدودیت راه های نفوذ رخ داده است.

چندین سال قبل شنیدم وقتی چند مهمان به منزل یکی از مقامات رفته اند، دسته گلی را با خود برده اند که داخل آن میکروفون مخفی جاسازی شده بوده. آیا تیم حفاظت باید آن را هنگام ورود بررسی می کردند و به خاطر اطمینان کامل یا رودربایستی منصرف شده اند؟

به طور قطع کوتاهی از سوی تیم حفاظت بوده اما افراد باید خودشان نیز آگاه و محتاط باشند. من مدتی قبل به یک سفر زیارتی رفتم. وقتی پس از بازگشت به دیدار یکی از مسئولان بلندپایه رفتم که از دوستانم است، چون دیر به آنجا رسیدم، کنار آسانسور او را دیدم که قصد ترک ساختمان را داشت. وقتی گلایه کرد که چرا به موقع نرفتم، گفتم که هدفم تجدید دیدار و تقدیم کردن سوغات کربلا بود. او تشکر کرد اما وقتی هدیه را از من گرفت، همان جا بلافاصله کاغذ کادویی دور آن را باز کرد و تسبیح را بیرون آورد. من از این کار او بسیار خوشحال شدم و آن حرکت را هیچ وقت فراموش نمی کنم. اگر او آن بسته کادویی را با خود می برد و کمی بعد در اتومبیل باز می کرد و انفجاری رخ می داد یا گاز کشنده ای منتشر می شد، چه کسی بعدا می گفت که بسته را من به او هدیه کرده بودم؟ هر کسی باید مراقب باشد. به همین دلیل است که در فرودگاه یا ترمینال نباید نگهداری از چمدان افراد غریبه را بپذیریم.

یک کارگر که پیراهن و شلوار پاره پوشیده و سطل و قلم موی رنگ مقابلش گذاشته و روی جدول سیمانی کنار خیابان نشسته، می تواند جاسوس باشد و اطلاعاتی را از تردد افراد و نوع و شماره پلاک اتومبیل ها جمع آوری و مخابره کند، بدون اینکه دوربین عکاسی دو کیلوگرمی به دوش داشته باشد اما نیروهای حراست سازمان ها هر یک قواعد و محدودیت های خاص خود را اعمال کرده اند. آیا امروز جاسوسان به عکاسی آشکار مشغول هستند که حالا برای پیشگیری از آن محافظان ساختمان ها با خبرنگاران و عکاسان بدرفتاری می کنند؟

بسیاری از این متدها بی دلیل یا ناکافی است. برخی تصور می کنند اگر جلوی ورود دوربین و موبایل به یک ساختمان را بگیرند در نتیجه امن خواهند بود ولی در حقیقت از جمع آوری انسانی اطلاعات توسط همان افراد ناشناس غافل شده ایم. این روش ۴۰ سال پیش رایج بوده اما اکنون اسرائیل برای ضربه زدن به ایران دوباره به آن بازگشته است زیرا ما بسیاری از نقاط نفوذ را بسته ایم. تدابیری که برای حفاظت از کشور به کار گرفته شده، چیزی نیست که مردم عادی یا حتی بسیاری از مسئولان با چشمان خود قادر به دیدن آن باشند. در مثالی ساده به شما می گویم که تدابیر امنیتی متروی تهران را هرگز دست کم نگیرید.

زمانی که آقای علی لاریجانی رئیس سازمان صداوسیما بود، در تقاطع خیابان حافظ و کریمخان زند دیدم که با اسکورت دو کرسیدای سفیدرنگ تردد می کرد اما داخل تویوتای جلویی و روی صندلی شاگرد نشسته بود. آیا این اقدام اصولی است؟

چیزهایی که شما دیده اید بیش از اندازه عجیب است و زیادی روی این موضوعات دقت می کنید.

یک بار هم تیم اسکورت آقای هاشمی من را بازداشت کردند چون از تردد آنها فیلم گرفته بودم تا روی یوتیوب منتشر کنم…

شما کار اشتباهی کردید!

در خارج از کشور بارها این کار را انجام داده ام و هیچ وقت کسی به من اخطاری نداد. کافی است سری به یوتیوب بزنید. یک ویدئو هم از یک کاروان اسکورت ایرانی روی آن آپلود نشده. برای همین است که خیلی ها در دنیا تصور می کنند که ما با شتر در خیابان ها تردد می کنیم.

در هر حال شما در ایران هیچ وقت چنین اجازه ای ندارید. ماجرایی که درباره رئیس سابق سازمان صداوسیما به آن اشاره داشتید از نظر حفاظت شخصیت ها اشتباه است زیرا هم راننده و هم محافظ باید دید کافی داشته باشند. به همین علت شخصیت می بایست روی صندلی عقب بنشیند. البته باید در نظر بگیرید که رئیس سازمان صداوسیما خود را نیازمند حفاظت سخت گیرانه نمی داند. هر چند شخصیت ها نباید به امید دیگران باشند و می بایست خودشان نیز همواره مراقب باشند. باید اعتراف کنم که در سال های اخیر مدیران دولتی به دلایل مختلف هیچ وقت تعلیمات تیم حفاظت شخصی را جدی نگرفته اند و در برابر آن مقاومت هم می کنند.

اگر این طور است، پس چرا دو کرسیدا همراه ایشان بود؟ اما من فکر نمی کنم تعارف و رودربایستی اجازه دهد که آقای ضرغامی یا بسیاری از مدیران هم سطح ایشان روی صندلی عقب بنشینند. مدتی قبل با ایده گرفتن از فضای فیلم « Vantage Point» ، داستانی به شیوه بومرنگ و درباره اسکورت آقای احمدی نژاد نوشتم و منتشر کردم. همیشه این پرسش برایم مطرح بوده که آیا نیسان پاترول شتاب و سرعت کافی برای فرار از حمله غافلگیرانه مهاجمان را دارد یا نه! ؟

اگر تروریست های مورد نظر شما این جرئت را پیدا کنند و بر فرض محال بتوانند در مسیر تردد کاروان اسکورت رئیس جمهور با موفقیت کمین کنند و شناسایی هم نشوند، در آن صورت سلاح هایی با خودشان می آورند که تانک را هم ذوب می کند اما در هر حال چنین چیزی غیرممکن است و تنها در داستان های اکشن شما و کسانی که سریال « ۲۴» را نوشته اند عملی است.

سال هاست که با هدف پیشگیری از انجام عملیات های تروریستی، تردد بدون مجوز موتورسیکلت های سنگین در تهران و بسیاری شهرها ممنوع است. از سوی دیگر کسانی که مجوز دارند نیز با محدودیت های زیادی مواجه هستند به طوری که سواری هیچ لذتی برایشان ندارد. ما شاهد بودیم که اواخر سال ۷۸ آقای سعید حجاریان با یک موتورسیکلت دارای مجوز ترور شد. آیا شما هم معتقد هستید که آزاد شدن تردد موتورسیکلت های بالای ۲۵۰ سی سی باعث افزایش این عملیات ها می شود؟

اگر ترور هم رخ ندهد، درصد احتمال آسیب پذیری بالا می رود. در هر حال زمینه آزاد شدن موتورسیکلت های سنگین فراهم نیست و از سوی دیگر اگر هم این اتفاق رخ دهد، آمار تصادفات و کشته ها نیز وحشتناک خواهد بود.

هروقت خبر یک اقدام خرابکارانه یا ترور را می شنوید چه احساسی به شما دست می دهد؟

ما همیشه مطمئن هستیم که به طور قطع یک نقص امنیتی وجود داشته و زمینه ساز حادثه بوده است. در این میان اصل مهم غلبه بر عادت های روزمره فراموش شده است. باید توجه داشت که شهدای هسته ای که با بمب مغناطیسی ترور شدند، توجیه نشده و مفاهیمی چون حفاظت گفتار و حفاظت شخصی را جدی نگرفته بودند.

من محل آخرین ترور در نزدیکی میدان کتابی را به دقت بررسی کردم. آنجا هیچ دوربین ترافیکی نصب نشده و بانک، فروشگاه یا هیچ شرکتی هم مشرف به خیابان نیست که دوربین مداربسته داشته باشد. به نظر می رسد بمب گذارها مسیر همیشگی سوژه را بررسی کرده بودند و در نهایت در عملیاتشان موفق شدند. آیا پس از آن تدابیر خاصی اتخاذ شده است؟

به دنبال وقوع این ترورها، امروز همه دست اندرکاران هسته ای ما خودشان هوشیار شده اند اما دیر است. باید زودتر از این توسط سازمان های مسئول توجیه می شدند.

آذرماه ۸۸ مرد میانسالی قصد داشت با انجام عملیات انتحاری یک خانقاه درمحله مولوی تهران را منفجر کند. سرانجام سه مقام پلیس حدود ۱۸۰ دقیقه با او مذاکره کردند تا در نهایت خود را تسلیم کرد. فرمانده انتظامی تهران بزرگ، رئیس پلیس امنیت تهران بزرگ و رئیس پلیس پیشگیری تهران بزرگ کسانی بودند که به طور مستقیم با بمب گذار صحبت کردند. پرسش من این است که اگر آن مرد خود را منفجر می کرد، کشته شدن یا صدمه دیدن آن سه مقام پلیس خطری برای امنیت پایتخت ایجاد نمی کرد؟

گاهی تروریست هدف دیگری دارد و نمی خواهد پیش از موعد مقرر به اشخاص دیگر آسیبی برساند اما با توجه به عکس هایی که از عملیات منتشر شده، به نظر می رسد حضور فرماندهان نیروی انتظامی در محل خطرناک بوده است. باید در نظر داشت که پلیس ما مذاکره کننده حرفه ای ندارد و در حال حاضر کسانی که تجربه بیشتری در حل پرونده های گروگان گیری یا خودکشی دارند، در مواقع لزوم جلو می روند. ما باید پلیس هایی داشته باشیم که تخصص آنها مشاوره باشد اما نداریم. البته گاهی هم اگر مافوق ها عقب بکشند، نیروها روحیه خود را از دست می دهند، بنابراین شاهد چنین رخدادهایی هستیم.

در آذرماه ۸۴ به دنبال سقوط هواپیمای نظامی C۱۳۰ شاهد ضعف های حوزه مدیریت بحران بودیم که هنوز راهکاری برای آن اندیشیده نشده است. در آن سال ها گروهی با عنوان « Rescue Squad» را تشکیل داده بودیم که از محققان اجتماعی تشکیل شده بود. ما متوجه شدیم که پس از سقوط هواپیما، تعدادی از اجساد سالم بودند اما زیر پای جمعیت از بین رفتند. همچنین تعدادی گوشی موبایل و دوربین از محل سرقت شده بود. وقتی نتایج تحقیقاتمان را منتشر کردیم، بسیاری از مسئولان اعتراض کردند و آن را شایعه خواندند. این در حالی است که همه شاهد بودند هیچ کسی نمی دانست باید چه کاری انجام دهد. همین اتفاق پس از واژگون شدن قایق حامل دختران دانش آموز در دریاچه پارک شهر نیز رخ داده بود و نیروهای امدادی هیچ هماهنگی با یکدیگر نداشتند. اگر برنامه ای برای مدیریت بحران تدوین نشده، پس چگونه پیامدهای زلزله تهران ساماندهی خواهد شد؟

به طور معمول در یک جامعه خودجوش وقتی حادثه ای رخ می دهد، صحنه مردمی می شود و هر کسی بدون داشتن تخصص یا اطلاعات کافی می خواهد کمک کند. البته نمی توان از حضور چنین نیروهایی ناامید بود یا ابتکار عملیات را از آنها گرفت زیرا فاصله بین حضور امدادگران تا لحظه وقوع حادثه را نیروهای مردمی پر می کنند. این نکته در حادثه پارک شهر هم سبب نجات عده ای از غرق شدگان شده بود ولی بیشتر مسئولان و مردم ما برای مواقع وقوع بحران آموزش ندیده اند. هنوز در صحنه حوادث کسی نمی داند چه کار کند. حتی نمی دانیم چه کسی باید به بقیه دستور دهد و همه برای خودشان رئیس هستند. این ناشی از نقص قوانین است. ما برای خیلی موقعیت ها دستورالعمل نداریم اما پدافند غیرعامل اگر جدی گرفته شود به رفع آن خواهد پرداخت. از سوی دیگر مثال های عنوان شده مربوط به سال ها پیش است. در حال حاضر ارگان هایی چون شهرداری ها برای مدیریت بحران آموزش دیده و نرم افزار و سخت افزارهای مناسبی تهیه و در جامعه منتشر کرده اند.

شما اشاره داشتید که صحنه های حوادث مردمی می شود، اما آبان ماه ۸۹ در میدان کاج وقتی یک جوان چاقو خورده بود، کسی به او کمک نکرد. مدتی قبل آنجا را بررسی کردم و دیدم که از محل حادثه حتی تابلوی بیمارستان نیز دیده می شود. من هنوز معتقد هستم که مردم در بیشتر مواقع جوگیر می شوند و صحنه هایی را رقم می زنند که باور کردن آن دشوار است. از سوی دیگر گاهی نیز چنان بی تفاوت هستند که آن غیرممکن به نظر می رسد. از سوی دیگر مامور انتظامی حاضر در محل هم تبرئه شد. از نظر شما این حادثه قابلیت بررسی و آسیب شناسی را ندارد؟

در آن حادثه فرد ضارب با تهدید از یاری رسانی به مضروب جلوگیری می کرد و همین دلیل اصلی کمک نرساندن به مضروب بوده اما باید پذیرفت که در قوانین انتظامی کشور نارسایی هایی وجود دارد. یکی از همکارانم تعریف می کرد می گفت داخل کوچه یک موتورسیکلت سی جی ۱۲۵ را دیده که آتش گرفته بود. وقتی او با ۱۱۰ تماس گرفته، بعد از گذشت ۲۰ دقیقه یک پلیس موتورسوار آمده و پلاک موتور سوخته را از مرکزاستعلام کرده و زمانی که مطمئن شده وسیله نقلیه سرقتی نیست، محل را ترک کرده و رفته. این در حالی است که اگر آن موتور دزدی بود، کسی که تماس گرفته بود را به راحتی رها نمی کردند. هنوز در قوانین ما تعریف نشده که اگر کسی با پلیس همکاری می کند، یک پاکت آب میوه دستش بدهند یا از او حتی کلامی تشکر و قدردانی کنند.