آیا روحانی می‌تواند به کاهش تنش‌ها میان ایران وعربستان کمک کند؟

به گزارش پارس ، فارس به نقل از المانیتور در مطلبی با عنوان « پیروزی روحانی ممکن است تنش ها میان ایران و عربستان را کاهش دهد» به قلم « فاطمه امان» و « علی اسکاتن» می نویسد: در حالی که ایرانیها در انتظار تحلیف حسن روحاین به عنوان رئیس جمهور جدیدشان در روز سوم آگوست هستند، رسانه های غربی بر تصمیم گیری درباره اینکه موضع وی درباره مسئله هسته ای چه خواهد بود، تمرکز کرده اند. در عین حال نکته مهم تاثیر انتخاب وی به عنوان رئیس جمهور ایران بر روابط با عربستان سعودی، رقیب تهران در تسلط بر خلیج فارس و جهان اسلام خواهد بود. برای ایران، بهبود روابط با عربستان سعودی در برطرف کردن برخی نگرانی های منطقه ای در افغانستان، عراق، سوریه و حتی پاکستان از اهمیت برخوردار است.

اظهارات رئیس جمهور ایران می تواند تنش ها با دیگر کشورها را کاهش دهد

روحانی با درک این مسئله در اولین کنفرانس خبری خود پس از انتخابات عربستان را کشور همسایه و برادر خواند و گفت که بهبود روابط بین دو کشور از اولویت های دولتش خواهد بود. دولت سعودی نیز به نوبه خود به روحانی تبریک گفته و برای مردم ایران پیشرفت و آبادانی آرزو کرد. این بیانیه بسیار متفاوت از اظهارات فاش شده عبدالله، پادشاه عربستان در سال ۲۰۰۸ خطاب به مقامات آمریکایی بود که از آنها خواسته بود در مقابل ایران ایستاده و « سر مار را قطع کنند» . هیچ کس نباید انتظار نزدیکی واقعی بین دو کشور را داشته باشد. اشاره به این نکته از اهمیت برخوردار است که در حالیکه ایران آمریکا را به عنوان دشمن نهایی خود می داند، عربستان این مکان را برای جمهوری اسلامی محفوظ نگه داشته است. اما تاریخ نشان داده که لفاظی های رئیس جمهور ایران می تواند در کاهش تنش ها بسیار موثر بوده و بر مسیر سیاست خارجی ایران تاثیرگذار باشد.

رقابت ایران و عربستان به پیش از انقلاب اسلامی برمی گردد

ایران و عربستان به عنوان دو کشور قدرتمند حاشیه خلیج فارس دهه هاست که با هم در رقابت هستند. این رقابت به پیش از انقلاب اسلامی برمی گردد. حتی زمانی که دو کشور به عنوان ستون های دوقلو در تلاش های واشنگتن برای مقابله با نفوذ شوروی سابق در منطقه محسوب می شدند، پادشاهان ایران و عربستان درباره سیاست های انرژی با یکدیگر اختلاف داشتند (ایران در سالهای ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ با تحریم های نفتی اوپک علیه غرب مخالفت می کرد) . آنها همچنین اختلافات سرزمینی نیز داشتند. هنگامی که آیت الله روح الله خمینی در سال ۱۹۷۹ قدرت را در دست گرفت از اعراب خواست به پا خاسته و پادشاهی های طرفدار آمریکای منطقه را ساقط کنند. عربستان سعودی به این مسئله با فراهم کردن میلیاردها دلار کمک به عراق برای مبارزه با ایران در جنگ ظالمانه هشت ساله پاسخ داد. روابط دو کشور در سال ۱۹۸۷ و هنگامی که عربستان گروهی از حجاج ایرانی را کشت، به پایین ترین سطح خود رسید. بیش از ۴۰۰ تن از حجاج ایرانی در درگیری با نیروهای امنیتی سعودی کشته شدند. آیت الله خمینی پس از این حادثه اعلام کرد که حتی اگر بخشش صدام حسین، رئیس جمهور آن زمان عراق ممکن باشد، بخشش “ خیانت عربستان سعودی علیه اسلام” ممکن نیست.

روابط اقتصادی و سیاسی ایران و عربستان در دوران هاشمی رفسنجانی بهبود یافت

نیمه اول دهه ۱۹۹۰ شاهد تلاش های هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت، برای از بین بردن انزوای بین المللی ایران بود و تا پایان دوران ریاست جمهوری وی، روابط اقتصادی و سیاسی با عربستان سعودی بهبود یافته بود. روابط بین دو کشور در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی (۱۹۹۷ تا ۲۰۰۵) از سیاست “ گفت وگوی تمدن ها” ی رئیس جمهور اصلاح طلب بهره برد. حتی تنش های بین دو کشور پس از آنکه طالبان تحت حمایت عربستان سعودی به کنسول گری ایران در شمال افغانستان حمله کرده و هشت دیپلمات ایرانی را کشت و ایران را تقریبا در آستانه حمله به همسایه شرقیش قرار داد، چندان زیاد نبود. حمله سال ۲۰۰۳ آمریکا به عراق چشم انداز ژئوپولتیک منطقه را کاملا تغییر داد. زمانی که محمود احمدی نژاد ریاست جمهوری ایران را در دست گرفت، تنش های دوجانبه تقریبا به بالاترین سطح خود رسیده بود زیرا عربستان نگران گسترش نفود ایران در عراق بود. اظهارات تحریک آمیز احمدی نژاد تنها منجر به بدتر شدن اوضاع شد. لفاظی های وی از پادشاهی سعودی به خاطر قصور در ایستادن در مقابل اسرائیلی ها و سکوت در برابر نسل کشی فلسطینیان انتقاد می کرد. وی همچنین از سعودی ها به عنوان نوکران آمریکا با دولتی نامشروع یاد کرد.

سوریه تازه ترین و خطرناک ترین حوزه رقابت بین ایران و عربستان است

تنش های میان ایران و عربستان ناامنی های منطقه ای را افزایش داده است. در لبنان، هر دو کشور به طور علنی از ائتلاف های مخالف حمایت می کنند و حزب الله تحت حمایت ایران دست بالا را در این کشور بدست آورده است. رقابت بین دو کشور همچنین اوضاع سیاسی در عراق را پیچیده تر کرده است. در عین حال، هر یک از طرفین یکدیگر را به تامین مالی شورشی گری در منطقه متهم می کنند. سعودی ها در سال ۲۰۰۹ اقدامات نظامی خود علیه حوثی ها در شمال یمن را در تلاش برای مقابله با نفوذ ایران در این کشور علنی کردند و این در حالی است که ایران عربستان را به حمایت مالی از شورشیان بلوچ در مرز ایران و پاکستان متهم می کند. سوریه نیز تازه ترین و خطرناک ترین حوزه رقابت بین دو کشور است در حالی که حزب الله نیز علیه شورشیان تحت حمایت عربستان وارد عمل شده است.

رؤسای جمهور ایران در روابط با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس آزادی عمل دارند

روحانی هنگامی که به ریاست جمهوری برسد نه تنها باید به مسائل داخلی توجه کند بلکه کارهای زیادی در عرصه سیاست خارجی دارد. وی در عرصه داخلی و خارجی باید علاوه بر تلاش برای اطمینان دادن به محافظه کاران مبنی بر عدم تغییرات تندروانهٰ در توقعات رای دهندگان نیز تعادل ایجاد کند. و همانطور که در یکی از سرمقاله های روزنامه کیهان آمده، این آیت الله علی خامنه ای، رهبر عالی ایران است که در نهایت درباره روابط ایران با کشورهای خارجی تصمیم گیری می کند. نکته مثبت این است که تاریخ نشان داده درباره روابط ایران با همسایگانش خصوصا کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به رؤسای جمهور ایران آزادی عمل داده شده تا از طریق وزارت خارجه با آنها به تعامل بپردازد. روحانی نیز که در دهه های گذشته در پست های مختلف ملی و امنیتی خدمت کرده از این مزیت برخوردار است. روحانی در کنفرانس خبری خود به این مسئله افتخار کرد که اولین توافقنامه امنیتی جمهوری اسلامی در سال ۱۹۹۸ با عربستان سعودی امضا شده است. در حالی که روحانی از مزیت آرای مردمی برای فاصله گرفتن از سیاست خارجی هشت سال گذشته برخوردار است و با توجه به اینکه محافظه کاران ظاهرا قصد کاهش اختلافات حزبی را در داخل دارند، احتمالا آیت الله خامنه ای به رئیس جمهور جدید اجازه تلاش برای کاهش تنش ها با عربستان را خواهد داد.

ایران و عربستان از کاهش خصومت های دوجانبه سود می برند

سعودی ها و ایرانیها از کاهش خصومت های دوجانبه سود می برند. پادشاهی عربستان که با قیام های مردمی در جهان عرب مواجه شده بیش از پیش خواستار ثبات داخلی است. در حالی که این کشور از اختلافات قومی برای مقابله با پیشرفت های ایران در منطقه استفاده کرده اما ادامه این کار می تواند تنش ها در این کشور را با توجه به حضور اقلیت شیعه در استان شرقی نفت خیز عربستان بیشتر کند. در نهایت، نشانه هایی از بهبود روابط میان ایران و عربستان می تواند بر احتمال یافتن راه حلی مصالحه جویانه در سوریه بیفزاید. هیچ یک از دو طرف از به قدرت رسیدن تندروهای سنی در دمشق سودی نمی برند. سعودی ها شاهد این مسئله بوده اند که حمایتشان از گروهی از مجاهدین در افغانستان علیه شوروی سابق منجر به ایجاد القاعده ای شد که خواستار ساقط شدن پادشاهی سعودی شده است. نکته آخر اینکه، ایران و عربستان در آینده ای قابل پیش بینی همچنان رقیب یکدیگر باقی خواهند ماند. تنها امید در روابط دو کشور کاهش تنش ها بین آنهاست. باید منتظر بمانیم و ببینیم که آیا روحانی که از وی به عنوان « شیخ دیپلمات» یاد می شود می تواند به کاهش این تنش ها کمک کند.