آیا SPV میانبری برای دور زدن تحریم‌ها خواهد بود؟

 به گزارش پارس نیوز، SPV (Special Purpose Vehicle) یا کانال ویژه مالی ایران و اروپا، موضوعی است که طی ماه‌های گذشته و با خروج ایالات متحده آمریکا از برجام برای جبران تاثیر تحریم‌ها و انتفاع ایران از منافع اقتصادی توافق هسته‌ای به بحث گرم محافل خبری و کارشناسی تبدیل شده است.

سیر طولانی و کش‌دار برای راه‌اندازی این سامانه مالی با انتقاداتی از سوی کارشناسان همراه شد به طوری که آن‌ها مدعی هستند اتحادیه اروپا با تعللی که انجام می‌دهد در صدد وقت‌کشی است و باید تا پیش از بازگشت دور دوم تحریم‌های آمریکا، این سیستم که به عنوان جایگزین سوئیفت محسوب می‌شود، عملیاتی می‌شد.

در کنار این انتقادات طی هفته‌های گذشته اتحادیه اروپا از راه‌اندازی این کانال ویژه مالی خبر داد و مشخص شد آلمان و فرانسه در این زمینه تقسیم کار کرده‌اند. پاریس به عنوان میزبان انتخاب شده و رئیس این کانال ویژه مالی قرار است از بین ژرمن‌ها انتخاب شود. در کنار سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان به عنوان سهامداران اصلی نیز ۹ کشور اروپایی نظیر ایتالیا، اسپانیا، اتریش و کشور‌های حوزه بنلوکس (اتحادیه اقتصادی ــ سیاسی هلند، بلژیک و لوکزامبورگ) برای عضویت در SPV اعلام آمادگی کرده اند.

 

در کشاکش بحث‌های مطرح شده در مورد کانال ویژه مالی اروپا برخی رسانه‌های غربی نظیر نشریه «فارین افرز» از کانالی تحت عنوان H-SPV رونمایی کردند و مدعی شدند قرار است راهکار اروپایی‌ها در SPV تنها منحصر به کالا‌های بشر دوستانه‌ای نظیر غذا‌های اساسی و دارو شود و بیشتر منوط به کالا‌هایی است که آمریکا تحریم‌هایی را در خصوص آن‌ها اعمال نکرده است اما این موضوع با واکنش مقامات رسمی کشورمان روبرو شد و آن را شیطنت سیاسی دانستند و مدعی شدند خواسته‌های ایران از برجام بدون آمریکا کاملا مشخص و مبرهن است و باید دستورالعمل‌ها طوری طراحی شود که شرایط، تضاد چندانی با برجام پیش از خروج آمریکا نداشته باشد. در این باره سخنگوی وزارت امور خارجه تاکید کرد این سازوکار فقط منحصر به این اقلام نیست و حتی بخش فناوری صنعتی و سرمایه‌گذاری را نیز در برخواهد گرفت. با توجه به این موارد سؤالی که ممکن است ذهن هر مخاطبی را به خود درگیر کند این است که ماهیت کانال ویژه مالی اروپا چیست؟ آیا این راهکار اروپایی می‌تواند در قبال تحریم‌های آمریکا کارساز باشد؟ بنابراین در ادامه گزارش تلاش شده به این سوالات پاسخ داده شود.

 

SPV از مبادله با پول ملی تا ابتکاری برای مقابله با تحریم‌ها
طبق اظهار نظر طرف‌های اروپایی در طرح موسوم به SPV یک نهاد مالی مستقل تأسیس خواهد شد که نقش واسطه مالی بین ایران و اروپا را بر عهده می‌گیرد. با این تفاوت که برای جلوگیری از رهگیری مالی و تحریم آمریکا، پولی جابجا نخواهد شد و بدهکاری و بستانکاری طرف‌های ایرانی و اروپایی در این نهاد ثبت و تسویه می‌شود و در نهایت هر شش ماه یکبار طی یک نشست کسری تراز توسط طرفین جبران خواهد شد. این نهاد همچنین دارای یک شعبه ایرانی نیز خواهد بود و شرکت‌های ایرانی صادرکننده یا واردکننده، تعاملات مالی خود را از طریق آن انجام خواهند داد و در عین حال شرکت‌های اروپایی نیز با همین دستور کار در اروپا عمل خواهند کرد. همچنین تلاش بر این است که ایران بتواند پول حاصل از فروش نفت خود را نیز وارد این چرخه بکند و هند و چین نیز از آن بهره‌مند شوند. البته در مورد جزئیات این ساز و کار ابهام وجود دارد و طرفین سعی می‌کنند اطلاعات زیادی را در خصوص آن در اختیار رسانه‌ها قرار ندهند تا روزنه‌های تحریمی برای ایالات متحده شکل نگیرد.

در این باره تاریا کرونبرگ، رئیس هیات روابط پارلمان اروپا با ایران نیز مدعی شد؛ اتحادیه اروپا در نظر دارد با راه‌اندازی SPV (کانال ارتباط مالی ایران و اروپا) دلار را از مبادلات اقتصادی حذف کند. وی با اشاره به بازگشت دور جدید تحریم‌های آمریکا تاکید کرد، تحریم‌های جدید با گذشته متفاوت است و ایالات متحده از طریق کنترلی که بر دلار به‌عنوان مرجع اصلی تبادلات مالی دارد، شرکت‌های اروپایی را هم تحت کنترل خود درآورده است به همین دلیل بسیاری از شرکت‌های بزرگ اروپایی از تبعات این دوره از تحریم‌ها ترسیده‌اند و همین ترس مانع تداوم فعالیت آن‌ها با ایران شده است. همچنین رئیس هیات روابط پارلمان اروپا با ایران در خصوص تعلل برای اجرایی شدن راهکار اروپایی‌ها تصریح کرده بود که مسئولان این طرح، ۲۴ ساعته مشغول کار هستند و تلاش دارند آن را هرچه زودتر به مرحله اجرا برسانند.

این تجربه هم برای ایران و هم اتحادیه اروپا، کاملاً جدید است و همین تازگی موجب شده تا کمی تأخیر در روند کار پیش بیاید. به گفته کرونبرگ هدف اصلی از راه‌اندازی این سازوکار مالی، جلوگیری از به کار بردن دلار در مبادلات اقتصادی است، در نتیجه این نهایی شدن بیشتر مربوط به بخش‌های فنی و مسائل تکنیکی SPV است؛ در عین حال شرکت‌هایی که بیشترین نفع را از این سازوکار مالی ویژه خواهند برد، شرکت‌های کوچک و متوسط هستند که در دوران تحریم‌ها تأکید بسیاری بر همکاری آن‌ها از سوی مقام‌های ایرانی و اروپایی می‌شود.

 

تاریا کرونبرگ، رئیس هیات روابط پارلمان اروپا با ایران

علاوه بر این خبرگزاری فرانسه پیشتر گزارش داده بود که SPV همچون یک شرکت برای تسویه مالی تجارت با ایران به دور از حلقه‌های مالی متداول عمل می‌کند. به عنوان نمونه در این ساختار ایران می‌تواند به اسپانیا نفت بفروشد و اعتبار مالی لازم برای پرداخت به یک شرکت آلمانی را که به ایران کالا یا خدمات داده است تامین کند و پول از طریق خاک اروپا بین دو شرکت مبادله شود. در این رابطه می‌توان گفت: پیش‌تر کشور‌هایی همچون روسیه و چین که در معرض تحریم‌های آمریکا قرار داشتند، پیام رسان‌های مالی نظیر SPFS و CIPS را راه اندازی کردند تا با پول ملی خود یعنی روبل و یوآن تبادلات مالی خود را انجام دهند. این موضوع موجب شده است تا برخی کارشناسان از تعاملات مالی در بستر کانالی‌هایی نظیر SPV به عنوان یک ابتکار و پلت فرم در راستای مقابله با تحریم‌های آمریکا نام ببرند که می‌تواند تا حد زیادی از سلطه دلار در مبادلات اقتصاد جهانی بکاهد. اما نکته اینجاست که چقدر می‌توان به کارآمدی پیام رسان‌های مالی نظیر مواردی که ذکر شد، خوشبین بود؟!

شمشیر داموکلس تحریم تهدیدی دائمی برای SPV
اتحادیه اروپا از ۲۷ کشور تشکیل شده است که همه آن‌ها تمایلی برای تجربه مالیده شدن صابون تحریم آمریکا بر بدنه تجارت خارجی خود ندارند و می‌توان گفت، کشور‌های شرق و مرکز اروپا عموما گرایش به سیاست‌های آمریکا دارند و تلاش برای راضی کردن آن‌ها برای همکاری با این کانال ویژه مالی کار آسانی نیست. از سوی دیگر همان طور که پیش از این گفته شد شرکت‌های بزرگی هم، چون توتال، زیمنس و... نمی‌توانند با این شرایط فراهم شده فعالیت کنند و تنها شرکت‌های کوچک بازیگر اصلی این میدان خواهند بود. همچنین طبق برخی دیدگاه‌ها، بانک‌های مرکزی نیز دارای محدودیت هستند و ممکن است در معرض تحریم‌ها قرار بگیرند. در نتیجه شمشیر داموکلس همچنان بالای سر شرکت‌ها و کشور‌هایی است که وارد این کانال ویژه خواهند شد.

در این رابطه گوردون ساندلند، سفیر ایالات متحده در اتحادیه اروپایی در گفتگو با فرانس‌۲۴ با اشاره به ایجاد کانال مالی ویژه اروپا با ایران، این راهکار را غیرقابل اجرایی دانست و مدعی شد، موفقیت بسیار بزرگی در تمام جهان داشته‌ایم و توانستیم بسیاری از تجار و کشور‌ها را قانع کنیم که منافع‌شان ایجاب می‌کند با ایران معامله نداشته باشند. پس هر راهکاری که اروپا اجرایی می‌کند، در نهایت بدون استفاده می‌ماند و به درد نمی‌خورد. این مقام آمریکایی همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا آمریکا قصد دارد کشور‌هایی را که میزبان این کانال مالی ویژه می‌شوند تحریم کند یا تحت‌فشار بگذارد، بیان کرده بود که این مساله درباره میزبانان نیست، درباره کسانی است که از آن استفاده می‌کنند. استفاده‌کنندگان از این کانال مالی جریمه می‌شوند. ما کاملاً به‌صورت شفاف بیان کرده‌ایم هر کس که با ایران تجارت داشته باشد، نمی‌تواند با آمریکا نیز تجارت داشته باشد.

ریچارد نفیو، معمار آمریکایی تحریم‌ها علیه ایران

علاوه بر این، ریچارد نفیو، معمار آمریکایی تحریم‌های یکجانبه و چندجانبه واشنگتن علیه تهران نیز در واکنش به راه اندازی سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران مدعی شد؛ حساب با کاربرد ویژه (اس‌پی‌وی) نه یک راهکار کامل برای حل مشکلات اقتصادی ایران است و نه آنقدر ساده و دم دستی است که آمریکا بتواند به راحتی بر آن غلبه پیدا کند. این ساز و کار ویژه قطعا کار کمپانی‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط با ایران را تسهیل می‌کند و اگر تعداد این کمپانی‌ها کافی باشد این حساب با کاربرد ویژه می‌تواند کمک معناداری به تهران باشد. ریچارد نفیو این ادعا را نیز مطرح کرده بود که SPV یک راهکار ابداعی برای پاسخ دادن به این سؤال است که چگونه در حالی که بانک‌ها از ترس تحریم‌های آمریکا دست به نقل و انتقال‌های مالی برای ایران نمی‌زنند، پول حاصل از تجارت با ایران را به گردش درآوریم، اما تحریم‌های یک جانبه و فرامرزی آمریکا فقط نقل و انتقال‌های مالی را شامل نمی‌شود بلکه کالا‌ها و جابه‌جایی‌های مربوط به آن‌ها را هم دربرمی‌گیرد، بنابراین می‌توان گفت که SPV برای حل مشکل سرمایه‌گذاری‌های کلان در ایران پس از خروج آمریکا از برجام راهی ندارد!

این صحبت‌های در حالی از سوی مقامات آمریکایی مطرح می‌شود که از نظر اروپایی‌ها این اقدام ارزش سیاسی بسیار بالایی دارد. همچنین در حالی که مقامات آمریکایی SPV را ببر کاغذی خوانده‌اند و سیگال مندلکر، معاون وزارت خانه داری آمریکا، اظهار کرده بود که با توجه به خروج شرکت‌های اروپایی، خیلی نگران راه‌اندازی کریدور مالی بین ایران و اروپا نیستیم دیپلمات‌های اروپایی بار‌ها تاکید کرده اند که برای ما بسیار حائز اهمیت است از منافع شرکت‌های‌مان و استقلال اقتصادمان در برابر آمریکا محافظت کنیم. علاوه بر این وزیر اقتصاد فرانسه در گفتگو با فایننشیال تایمز اظهار کرده بود، اروپا اجازه نمی‌دهد آمریکا به‌عنوان پلیس تجاری جهان عمل کندو ایجاد کانال مالی ویژه برای تجارت بین اروپا و ایران (SPV) بخشی از برنامه تقویت نقش جهانی یورو در برابر دلار است و اروپا باید استقلال خود را از آمریکا تثبیت کند. این مناظرات در حالی بین دو سوی اقیانوس اطلس در جریان است که در داخل کشور نیز نسبت به کارآمدی SPV برای دور زدن تحریم‌ها دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد و تردید نسبت به آن زیاد است.

SPV آب باریکه‌ای برای ایران است
در این رابطه حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بین الملل با اشاره به راه اندازی SPV و امکان‌سنجی آن برای دور زدن تحریم‌های آمریکا در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد؛ اگر اروپایی‌ها برای راه اندازی این کانال ویژه مالی اراده لازم را داشته باشند، می‌توان گفت، آب باریکه‌ای برای تعاملات اقتصادی ایران ایجاد می‌شود. از طرفی دیگر این امر نشان‌دهنده خواست جدی اروپا برای ایستادگی در مقابل زورگویی‌های آمریکا است. بهشتی پور با تاکید بر اینکه اگر اروپا از عملیاتی شدن SPV سر باز زند آبرویی نخواهد داشت، تاکید کرد، ایستادگی بروکسل‌نشینان در برابر کاخ سفید نشان می‌دهد آن‌ها به دنبال هویت سیاسی و امنیتی مستقل از آمریکا هستند و تلاش خواهند کرد شرکت‌های اروپایی تا حد لازم از مخاطرات تحریم در امان بمانند.

حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بین الملل

 

SPV یک اقدام سمبلیک و نمادین از سوی اتحادیه اروپاست
همچنین مهدی محمدی، از کارشناسان سیاسی که از همان روز‌های ابتدایی نسبت به برخی کارشکنی‌ها‌ی طرف‌های مقابل از جمله آمریکا هشدار می‌داد، با اشاره به توانمندی کانال ویژه مالی اروپا برای دور زدن تحریم‌ها و انتظارات ایران از این نهاد اقتصادی جدید التأسیس در گفتگو با خبرنگاران بیان کرد؛ به طور آشکار و علنی ما از سازوکار راه اندازی شده توسط اتحادیه اروپا چیز چندانی نمی‌دانیم و هیچکدام از طرف‌ها جزئیات این مکانیسم را مطرح نکرده اند و در پی آن ما با یک هندوانه در بسته مواجه هستیم. محمدی در ادامه تحلیل خود گفت؛ رفتار سیاسی اروپا در ماه‌های گذشته با خروج آمریکا از برجام نشان‌دهنده این امر است که اروپایی‌ها خیلی با تحمیل فشار تحریم‌ها بر ایران تا زمانی که در برجام باقی بماند مشکل چندانی ندارد و آن چیزی که برای اروپا اهمیت دارد ماندن در برجام و تعطیل ماندن برنامه هسته‌ای ایران است در نتیجه اگر این محدودیت‌ها در حوزه فناوری هسته‌ای ایران همچنان پابرجا بماند برای اروپا فشار تحریم‌ها موضوعیت ندارد.

 

مهدی محمدی، از کارشناسان سیاسی

این کارشناس در ادامه تصریح کرد؛ با توجه به نزدیکی دیدگاه اروپایی با آمریکا در زمینه برنامه موشکی کشورمان بروکسل‌نشینان مخالفت چندانی را با فشار اقتصادی بر تهران ندارند و رصد رفتار اروپایی‌ها در ماه‌های گذشته نشان می‌دهد آن‌ها بیش از آنکه به دنبال کاهش فشار‌ها از طریق راهکار‌هایی نظیر SPV باشند بیشتر می‌خواهند این فشار به گونه‌ای بر ایران اثر کند تا کشورمان در حوزه دفاعی و موشکی نگرانی‌های آمریکا و اروپا را در نظر بگیرد لذا بدین جهت تا کنون نسبت به تحریم‌ها واکنش جدی نشان نداده است؛ بنابراین من فکر می‌کنم حتی اگر SPV هم راه‌اندازی شود کمک چندانی نمی‌کند و بیشتر یک اقدام سمبلیک و نمادین خواهد بود.

بیم و امید برای میانبر اروپایی در برابر تحریم‌های آمریکا 
به نظر می‌رسد SPV همچنان در ابهام به سر می‌برد، طرف‌های اروپایی با وجود اینکه بار‌ها تاکید کرده‌اند خواهان حفظ برجام هستند و تلاش‌هایی برای راه‌اندازی این کانال ویژه مالی از خود نشان داده‌اند اما، تحریم‌های آمریکا همچنان خطر بزرگی است که مانند شمشیر بالای سر اروپا، هر لحظه منافع اقتصادی شرکت‌هایشان را تهدید می‌کند و باید تمام جوانب نفوذ آمریکا به این نهاد اقتصادی را در نظر بگیرند تا شرکت‌هایشان با کم‌ترین ضرر روبرو شوند. حالا اینکه اعضای اتحادیه تا چه اندازه حاضر به ریسک‌پذیری در برابر آمریکا هستند باید منتظر روز‌های آینده بود و البته نیم نگاهی هم به گذشته داشت!

از سوی دیگر در در داخل کشور نیز انتقادات نسبت به ادامه اجرای تعهدات ایران در برجام به رغم خروج آمریکا از آن، وجود دارد و برخی مدعی هستند اروپایی‌ها تنها به دنبال خرید زمان هستند تا ترامپ چمدان‌هایش را از کاخ سفید جمع کند و برود و این وقت‌کشی چندان به نفع منافع ملی ایران نیست. همچنین مطرح شدن موضوعاتی نظیر نفت در برابر کالا و عدم ورود ارز به داخل کشور عملا SPV را به عنوان اقدامی ظاهرسازانه و فرصت‌سوز نشان می‌دهد، بنابراین راه افتادن این میانبر اروپایی با بیم و امید همراه است و نمی‌توان یک چشم انداز روشن، دقیق و صریح از آن برای دور زدن تحریم‌ها ارائه داد.