ایران و برجام پسا آمریکایی

به گزارش پارس نیوز، هنگامی که توافق «برنامه جامع اقدام مشترک(برجام)»در۲۳ تیر ۱۳۹۴(۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵)میان جمهوری اسلامی ایران و گروه موسوم به 1+5 (آمریکا، روسیه، آلمان، انگلیس، فرانسه و چین) طی مذاکراتی 20 ماهه در یک مسیر دوازده ساله به نتیجه رسید، شاید برای بسیاری از ناظران سیاسی و بین المللی دستیابی به توافقی دیپلماتیک در یک فضای مملو از بی اعتمادی، تنش و تحریم سخت و دشوار به نظر می رسید. 
امروز سومین سالگرد همان روز است؛ روزی که پیروزی دیپلماسی، مذاکره و صلح خوانده شد. 
مذاکراتی که به طور رسمی درنوامبر 2013 با پذیرفتن توافق موقت ژنو درباره برنامه هسته‌ای ایران آغاز، به مدت 20 ماه دریک ماراتن سنگین دیپلماسی در آوریل 2015 به ایستگاه تفاهم هسته‌ای لوزان رسید و در پایان نیز در هتل کوبورگ وین با بیانیه مشترک «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران و «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا شکل رسمی آن به جهان اعلام شد.
در چارچوب این توافق، هریک از طرف ها محدودیت ها و فرصت هایی را به دست آوردند؛ ایران با کاهش در تعداد سانتریفیوژها (کاهش دوسوم) و میزان- درجه ذخیره سازی اورانیم غنی شده (کاهش 98 درصدی تا غنای 3.6 درصدی) و تشدید نظارت آژانس بین‌الملی انرژی اتمی (IAEA) بر تاسیسات هسته ای محدودیت هایی را پذیرفت، و فرصت هایی مانند بازسازی راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک، خروج از ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل و تحریم‌های شورای امنیت، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) را به دست آورد. 
پس از دستیابی همه طرف ها به توافق برجام، شورای امنیت سازمان ملل با صدور قطعنامه مشهور2231، به طور رسمی از این توافق حمایت و با گنجاندن آن در حقوق بین الملل، عمل به برجام را به صورت قانونی الزام آور کرد.
برجام را می توان نقطه اوج دیپلماسی چندجانبه و مذاکره برای حل و فصل یک معادله پیچیده جهانی دانست؛ توافقی که از ابعاد راهبردی، امنیتی، اقتصادی و حقوقی پیچیده ای برخوردار است. 
اما هنگامی که در شب 18 اردیبهشت 1397«دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا پس از ماهها نقض برجام و رایزنی با متحدان اروپایی اعلام کرد که آمریکا از توافق برجام خارج می شود، جهان سیاست و دیپلماسی با شوک بزرگی روبه رو شد. طیف گسترده ای از رهبران سیاسی در نقاط مختلف جهان و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اظهار نارضایتی و تاسف از این اقدام، اعلام کردند که برجام بدون حضور آمریکا نبز تداوم خواهد داشت. 
اعلام خروج آمریکا از برجام در حالی صورت گرفت که آژانس بین المللی انرژی طی 10 گزارش خود، پایبندی ایران به تعهدات برجامی را اعلام کرده بود. 
جمهوری اسلامی ایران نیز با اعلام سیاست رسمی خود در قبال برجام، آن را توافق 1+4 و ایران خواند.
حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی طی سخنانی در واکنش به خروج آمریکا از برجام گفت: همان سخنی که از 40 سال پیش آن را تکرار کرده و همچنان تکرار می‌کنیم، اتفاق افتاد و آن اینکه کشور ایران همیشه به تعهدات خود پایبند بوده وآمریکا کشوری است که هیچگاه به تعهداتش پایبند نبوده است.
وی تاکید کرد؛ از این لحظه توافق برجام میان ایران و پنج کشور است؛ از این لحظه 1+5، یک را از دست داده است و در این شرایط ما باید منتظر آن باشیم که شش کشور بزرگ جهانی نسبت به این توافق چگونه عمل خواهند کرد. 
اکنون با وجود ماه ها مذاکره یکی از مهم‌ترین پرسش ‌ها اما نه الزاما مبهم‌ ترین آنها در تهران و بروکسل این است که آیا اتحادیه اروپا می‌تواند پس از خروج آمریکا از برجام به ایران تضمین ‌های عینی لازم برای ماندن در برجام را بدهد؟
درپس این پرسش، ما با دو مولفه مهم روبه رو هستیم، نخست، وضعیت اتحادیه اروپای دوران توافق و اروپای پسا آمریکایی برجام و نیز موضوع تضمین های عینی که قاره سبز می خواهد و می تواند به ایران ارایه کند.
اروپای دوران برجام، اروپایی برآمده از بحران اقتصادی2008 میلادی، بحران پناهندگان و افراطی گری و ترویسم بود که تلاش می کرد تا به عنوان یک نهاد بین المللی قدرتمند، به عنوان یک بازیگر مهم بین المللی تاثیرگذار در معادلات پیچیده بین المللی باشد. اما اکنون ما با اتحادیه ای روبه رو هستیم که نشست دو روز پیش ناتو در بروکسل گویای تمام نمای امروز آن است، اروپایی که ترامپ آن را تبدیل به بازیگری کم رمق و کوچک کرده، که گاهی اختلافات آن حتی از وسعت این اتحادیه نیز گسترده تر می شود. 
اما در موضوع تضمین های عینی نیز به نظر نمی رسد که اروپا توانسته باشد، نگاه مثبت جمهوری اسلامی ایران را به خود جلب کند، همانطور که در 3 سال گذشته کشورهای اروپایی نتوانسته بودند در حوزه مناسبات بانکی و سرمایه گذاری همکاری بسیطی از خود نشان دهند. 
با وجود اینکه بسته پیشنهادی اتحادیه اروپا به ایران پس ازخروج آمریکا از برجام پس از حدود دو ماه ارایه شد و کمیسیون مشترک وزرای امورخارجه نیز در 15تیربرگزار شد، اما به نظر می رسد که این بسته هنوز نتوانسته درخواست های ایران را تأمین کندبه نحوی که رییس جمهوری آن را مایوس کننده خواند و گفت: متاسفانه در بسته پیشنهادی ارائه شده راهکار عملیاتی و شیوه مشخصی برای ادامه همکاری ها وجود نداشت.
درک راهبردی از الگوی رفتاری دولت ترامپ، فضای پسا آمریکایی برجام و راستی آزمایی های اولیه اقدامات اروپایی ها نشانه هایی دال بر حضور فعالانه اقتصاد اروپا و تضمین های محکم عینی نشان نمی دهد و در چنین فرایندی، جمهوری اسلامی ایران بایستی با درک وضعیت و شرایط تازه، الزامات، ضرورت ها، مقدورات ومحذورات خود را در ترازوی برجام پساآمریکایی سنجیده و چشم انداز منافع ملی را تعیین کند.