اولویت های شورای شهر و شهردار جدید تهران

رویکرد جدید مدیریت شهری؛ مهمترین دغدغه ای است که این روزها بعد از مشخص شدن اعضای شورای پنجم شهر تهران به آن پرداخته می شود. این موضوع به هر حال شهر نیازمند نگاه نو و جدید است. نگاهی که تنها یه موضوعات زیر ساختی و عمرانی نپردازد.

به همین دلیل سوالی که مطرح می شود این است که در شهر تهران نقاطی که مقفول مانده اند کدام اند؟ مطالبات مردم چیست؟ اولویت هایی که شورای شهر پنجم و شهرداری که روی کار خواهدآمد به آن بپردازند باید چه مواردی باشد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات سراغ محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیر انجمن علمی اقتصادی شهری ایران و آذر تشکر، جامعه‌شناس شهری و کارشناس مطالعات اجتماعی رفتیم.

واکاوی های شورای پنجم شهر تهران تا زمانی که مردادماه فرابرسد همچنان ادامه دارد. به طوری که صحبت ها، نظریه ها و خبرهایی جسته و گریخته به گوش می رسد که نمی تواند چندان به صحت و سقم آنها امیدوار بود. به طوری که دبیر انجمن علمی اقتصادی شهری ایران در این زمینه می گوید: «علی رغم آنکه ممکن است اعضای شورا با هم همسو نباشد احتمال اینکه همچنان از آقای قالیباف به عنوان شهرداری تهران دعوت به همکاری شود در زمزمه ها احساس می شود. اما نمی توان به طور قطع به یقین درباره چنین موضوعاتی اظهار نظر کرد.»

نگرانی برای تامین توسعه و نگهداشت پروژه های عمرانی و پرداخت مطالبات معوق

طباطبایی مزدآبادی با اشاره به آنکه تهران تبدیل به یک کارگاه عمرانی شده و تامین هزینه ها و نگهداشت این فعالیت ها باعث نگرانی می شود گفت: «تهران با وجود آنکه تا حدی مهندسی شده اما نیاز به جراحی جدی در چند بخش دارد که انتظار می رود این اتفاقات بیفتد. اولین بخش آن موضوع تامین مالی پروژه های شهری است. ما پروژه های خوبی در طول این دو دهه در تهران داشته ایم. همین پروژه ها موجب شده تا تقریبا تهران تبدیل به یک کارگاه عمرانی شود. در همه بخش ها یا از زیر، یا از کف ،یا از رو و... پروژه هایی ایجاد و احداث شد که برای رفاه عموم مردم بوده؛ اما نگرانی که در این بخش وجود دارد تامین هزینه های توسعه و نگهداشت آنهاست. شهرداری باید تبدیل به یک قطب مالی ثروتمند شود تا بتواند در بحث توسعه، نگهداشت و از همه مهمتر پرداخت مطالبات معوق موفق باشد. این امر میسر نمی شود مگر با مهندسی کردن و جراحی برنامه های بالادستی؛ مانند برنامه دوم توسعه شهر که آن برنامه از نگاه ما ضعف هایی دارد و مقصر آن ضعف ها مدیران نیستند. بلکه سیاستگزاران شهری اند که باید این برنامه را بازنگری کنند.»

آلودگی هوا و فرنشست ها در وضعیت بحرانی هستند

او با اشاره به بهبود وضعیت برنامه توسعه شهری و معرفی دو مولفه مهم شهری ادامه داد: «در این برنامه ها چه اتفاقی باید بیفتد؟ ما اگر بخواهیم این موضوع را در یک کلید واژه مطرح کنیم؛ باید شهر ضریب تاب آوری اش افزایش پیدا کند و مانند اقتصاد مقاومتی که گفته می شود باید بر سازه های اقتصادی و تولیدات درونی خودمان چه در بخش تولید چه در بخش مصرف و حتی سرمایه گزاری تکیه کنیم؛ در بخش تاب آوری شهری هم باید برتمام مولفه های شهر تکیه کرد. این مولفه های شهری چیست؟ آنهایی که ما مورد تاکید داریم و فکر می کنیم از نظر علمی در اولویت قرار دارند؛ ابتدا موضوع آلودگی هواست که قطعا باید در برنامه بازنگری شود. در دوره های قبل به دلیل از هم گسیختگی و بلاتکلیفی دولت و شهرداری عملا این موضوع به جایی نرسید و مشکلات آن حل نشد. دوم فرونشست هاست که بسیار نگران کننده هستند. در حال حاضر تقریبا می توان گفت مناطق ١٧،١٨،١٩ و ٢٠ سالی ٣٧ سانتی متر فرونشست دارد. از این وضع بحرانی تر چه چیزی می خواهد باشد؟»

چاره ای برای حشرات و جانوران موذی وجود ندارد

حشرات و جانوران موذی معضل دیگری است که باید بیشتر از قبل به آن پرداخت. دبیر انجمن علمی اقتصادی شهری ایران دراین زمینه گفت: «موضوع پیدایش حشرات و جانوران موذی و... نکته ای است که بسیار اهمیت دارد. مهمترین آنها نیز سفیدبالک ها هستند که عملا می شود گفت حدود یک فصل سال برای شهروندان مزاحمت ایجاد می کنند و نگرانی های پی در پی پدید می آورد. جالب است که برای مبارزه با این موضوع چاره ای در برنامه ها دیده نمی شود! شاید در برنامه ها از ادبیات کلامی استفاده کردند که موش های موذی را هم در بر می گیرد اما سفید بالک ها مخصوصا در سال جاری احتمال زیاد شدن مزاحمت ها را چندبرابر می کند. با این حال خبری از چاره اندیشی نیست.»

آلودگی صوتی، آلودگی آب و خاک و پسماندها؛ معضل جدی

موضوع بعدی آلودگی های صوتی شهری است که طباطبایی در این رابطه گفت: «آلودگی صوتی هم دسته بندی های مختلف دارد. آن چیزی که الان اهمیت دارد توسعه معابر شهری است. مخصوصا در بخش روگذرهایی مثل صدر و... که واقعا آلودگی های صوتی را از مرز بحران گذرانده اند و به نقطه شدید فراتر از آستانه تحمل و به عبارتی تشدید روانی می انجامد.»

این کارشناس شهری آلودگی منابع آب و خاک را هم معضل بزرگی در شهر دانست و گفت: «موضوع بعدی آلودگی منابع آب و خاک است که مهمترین مسئله آن پسماندهاست. در تهران روزی حدود ٨ هزار تن زباله جمع آوری می شود و حدود ٢٥٠٠ تن آن بازیافت می شود. از شورای جدید انتظار می رود که درباره بازیافت بازنگری کنند و هم اینکه واقعا به زباله به عنوان فرصت نگاه کنند و ما به جایی برسیم که نه تنها نگران تولید زباله نباشیم؛ بلکه به دنبال خرید زباله از شهرهای دیگر هم برویم. به صورتی که زباله از لحاظ تبدیل، تغییر، بهره برداری های مختلف و مستقل و... تولید ثروت کند.»

می توان با کارآفرینی خرد تولید ثروت کرد

ثروت سازی برای شهر اهمیت بالایی دارد و دبیر انجمن علمی اقتصادی شهری ایران با ذکر یک مثال از شهر توکیو گفت: «در حال حاضر شهردار توکیو یک زن است که فارغ التحصیل قاهره است و شهر را به خوبی اداره می کند. البته در آنجا نظام شهری اش از نوع حاکمیتی است. یعنی ایشان حاکم شهر است. اما الگوهای خوبی دارد که می توان آن را در تهران از طریق شهردار جدید و اصلاح قوانین توسط شورای جدید دنبال کرد و این مسئله به موضوعاتی مانند کارآفرینی خرد شهری و توسعه کسب و کار شهری برمی گردد. لازم است چیزی حدود ٣٤درصد اشتغال غیر رسمی شهر را شناسایی و اینها را ثبت و ضبط کنیم و کنارش مشاغل زودبازده و خانگی را از طریق نظام کارآفرینی شهری تقویت کنیم. هم مردم تمکن مالی شان در بخش های شمال و جنوب و شرق و غرب تهران به یک نقطه صفر و قابل قبول می رسد و هم تولید ثروت، گردش مالی و تامین هزینه های جاری شهر مخصوصا هزینه هایی مانند قبوض، عوارض نوسازی، پسماند و.... رونق خوبی پیدا می کنند.»

وضعیت شهر به جیب مردم و شهر برمی گردد که در حال حاضر سوراخ است

او با تاکید برآنکه جیب شهر خالی و به نوعی سوراخ است گفت: «انتظار می رود شورای جدید در بحث مدیریت اقتصادی شهر قوانین، لوایح و مصوباتی را تبدیل به قانون کند چون تمام وضعیت شهر ما در حوزه های مختلف مانند ترافیک، عمران، شهرسازی و... بستگی به جیب مردم و جیب شهر دارد. این جیب فی لواقع یا خالی است یا حتی سوراخ است. پول در می آید اما یک جاهایی به دلیل ضعف قوانین یا به دلیل به روز نشدن قوانین یا به دلیل عدم استفاده از نیروهای متخصص در لایه های کارشناسی و نه فقط مدیریتی خرج می شود و همین موضوع موجب سوراخ شدن این جیب شده و منابع شهر در حال هدر رفتن است.»

فکری به حال سرمایه های انسانی کنید

خلاء بعدی که به گفته طباطبایی مزدآبادی روز به روز آزاردهنده تر می شود موضوع سرمایه انسانی است: «شهرداری معاونت مالی و اداری را تبدیل کرده به دو معاونت مالی و اقتصاد شهری و معاونت توسعه منابع انسانی که هدفش همان سرمایه انسانی بود. وقتی ما می خواهیم نیروی انسانی را به ثروت تبدیل کنیم اولین اتفاقی که باید بیفتد این است که نیروی متخصص انسانی داشته باشیم. اگر هم نداریم آموزش بدهیم و تربیت کنیم تا به هدف برسیم. خلاء آنقدر در این بخش وجود دارد که نگران کننده است. دلیل اصلی اش بر می گردد به اینکه افرادی که چه در مسند چه در بخش های کارشناسی این حوزه بودند تخصص و توان منابع انسانی و اقتصاد شهری را نداشتند. یعنی خیلی مهم است هم نیروی انسانی را بشناسیم و هم بدانیم چطور می توان آن را تبدیل به ثروت کرد. الان در خیلی از کشورها یا همین ایران خودمان در دو کلانشهرش که خودم سراغ دارم یعنی اصفهان و مشهد واقعا نیروی انسانی را مانند یک کالا وزن می کنند و در حد عیار و وزن تولید ثروتش به او پست می دهند؛ اینکه این فرد چقدر می تواند برای سازمان ارزش افزوده ایجاد کند. مشهد و اصفهان را نمی گویم ایده آل هستند اما کمی بهتر از شهرهای دیگر فعالیت می کنند و به نیروی انسانی بها می دهند. مثلا مشهد را تا حدی بررسی کردیم فهمیدیم یک اختیار خوبی شورا به شهرداری مخصوصا در لایه های دوم و سوم داده است. برون سپاری هایشان خیلی بهتر صورت می گیرد، تصدی ها مرتبط با مدرک تحصیلی تخصص و تجارب بوده و جوان گرایی را هم رعایت کرده اند. البته در لایه هایی که می شود رعایت کرد. نباید یک فرد کم تجربه را در بخشی گذاشت که نیاز به ١٠-٢٠ سال تجربه دارد. مخصوصا پست مالی و اقتصادی جوان نمی طلبد. این پست ها نیاز به تجربه دارد و از طرفی منظور این نیست که یک فرد بازنشسته را برای چنین کارهایی بیاورند.»

اصلاح قوانین شهرداری با کمک شورا

«یکی دیگر از موضوعات خطراتی است که خیلی جدی احساس می شود و اینکه شهرداری باید به شورا در اصلاح خیلی قوانین و ضعف ها کمک می کرد.» دبیر انجمن علمی اقتصادی شهری ایران با بیان این معضل گفت: «فکر نکنم در تمام کل دوره ها معاون مدیر یا نماینده ای که ارتباط صمیمی با شورا و مجلس داشته؛ تسلط بر قوانین داشته و موضوعات اقتصاد شهری را درک کند تا بتواند با اصلاح قوانین و تولید لوایح اثربخش راهبردی و کاربردی به داد مشکل اقتصاد شهرداری برسد وجود داشته باشد. چون ما آدمی که بتواند در این فضا تجربه خوبی داشته باشد نداشته ایم. چندین سال خود من در مجلس می دیدم نماینده هایی که می آمدند این مسائل را دنبال کنند نماینده هایی نبودند که بتوانند در این بخش آسیب ها، تهمت ها و نگرانی هایی که علیه شهرداری هست را رفع کنند و به نوعی کمک شهرداری می دادند که جاخالی بدهد. اینکه فایده ندارد، باید نماینده ای بیاید تا از حق شهرداری نه تنها تهران بلکه شهرداری های کشور هم دفاع کند. این را بدانید مرکزیت خیلی از دبیرخانه های راهبردی بخش های مختلف شهرداری مثل مالی -اقتصادی و اجتماعی - فرهنگی در کلان شهرها تهران است. تهران یک الگوی موثر در کلان شهرهاست. اما نماینده ای که بتواند در مجلس این موضوعات را خوب دنبال کند ندیدیم.»

معضل خودروها و هواپیماها

حوزه ترافیکی تهران نیز موضوع دیگری است که باید به آن بیشتر پرداخته شود و مزدآبادی در این باره گفت: «در این بخش هم باید یک فکر اساسی شود. تا پارسال ٤ میلیون و ٥٠٠ هزار خودرو شماره گذاری شده یا در حال تردد در سطح شهر داشتیم که عملا برای همه اینها پارکینگی در شهر تامین نشد و خودروسازها هم بیش از ٦٠٠ هزار خودرو را در طول سال به شکل تولیدی به بدنه شهر اضافه می کنند. مضاف بر اینکه اینها از نظر ترافیکی آسیب به شهر وارد می کنند و از بعد آلودگی و سایر مولفه های آب و هوا و صوتی هم آسیب به شهر می زنند. از طرف دیگر درآمدی که حاصل از عوراض خودرو در این بخش صورت می گیرد درآمد متناسب با آسیب های آن نیست. اتفاق دیگری که دارد می افتد پرواز هواپیماها و تولید آلایندگی های چه صوتی، چه جوی و آب و هوایی بر فضای آسمانی شهر است که عملا در این بخش هم اتفاق جامع و خوبی نیفتاده که از این محل درآمد خوبی کسب کنند.»

شوراها تا امروز انتقاد کردند خبری از عمل نبود

او در ادامه با انتقاد از روند شوراها گفت: «ما تقریبا ٣٥ کد درآمدی پایدار داریم که از همه اینها علی رغم اینکه قانونی بود بهره برداری خوبی نشده و متاسفانه شوراهای موجود فقط نسبت به اینکه دولت مطالبات شهرداری را نداده انتقاد کردند. یکی از آنها حتی حاضر نشد به دلیل آنکه دولت با شهرداری همکاری نمی کند یا ارتباط خوب و موثری بگذارد یا استعفا بدهد و کنار برود و بگوید من نتوانستم هزینه های شهر را به شکل قانونی از دولت بگیرم. خیلی از درآمدهای شهرداری در این بخش کم شد یا در ایجاد پروژه های مختلف عمرانی پیوست مطالعاتی با رویکرد اقتصاد شهری بنا بود به طور جدی از طریق شورا برای شهرداری دنبال شود که یا تخصص کافی شورا نداشت یا اولویت نداشت. بعد که به خروجی های پروژه هایی مثل صدر رسید آنجا برخی از اعضا گفتند توجیه اقتصادی ندارد در حالی که چندین سال سکوت کرده بودند. این نشان می دهد اگر ما در این بخش قانون خوبی داشتیم که اینها را خوب ارزیابی می کرد هم نظام ترافیکی خوب جمع و هم توجیهات اقتصادیش حل می شد و هم از بعد محیط زیستی، آلودگی ها، موضوعات عمرانی ها و.. خیلی آسیب نمی دیدیم.»

قانون شهروندی که به طور جدی دنبال نشد

طباطبایی مزدآبادی درباره حقوق شهروندی و قوانین مربوط به آن گفت: «با وجود داشتن قانون شهروند برخی از بخش هایش نیاز به کمک حوزه های مدیریت شهری داشت. چون این قانون با هم افزایی شهرداری و دولت در زمانی که طرح بود قبل از تصویب به طور جدی دنبال نشد و اجرای آن هم همانطور که می بینید با نقص های زیادی روبروست. باز اینجا مهمترین گروهی که متضرر می شوند شهروندان هستند و امیدوار هستیم با استفاده از مطالعات پایدار شهری مخصوصا در حوزه دانش اقتصاد و مالی شهر، شورای شهر به عنوان مهمترین دغدغه خودش موضوعات اقتصاد شهری را از بعد قانونی اصلاح و لوایح مورد نیاز تدوین و تصویب کند. شورای شهر لازم است در انتصاب شهردار این موضوع را در اولویت جدی قرار دهند. شهردار حتما باید مسلط به موضوعات اقتصاد مالی شهری باشد و اول بتواند بحران اقتصادی را حل کند تا بتواند مشکل سایر بخش ها را حل کند که ان شالله با استفاده از دانشگاه ها و انجمن های علمی مرتبط مخصوصا در حوزه های شهری بر مشکلات پیروز شوند.»