نامه سرگشاده بذرپاش به رئیس‌جمهور درباره بحران خوزستان

متن این نامه به شرح ذیل است:

بسمه تعالی

«دولت به اهالی خوزستان که در راه اسلام آنقدر فداکاری کردند، خدمت کند، این یک تکلیف شرعی است.» امام خمینی قدس سره الشریف

جناب آقای دکتر حسن روحانی

رئیس جمهور محترم

سلام علیکم

احتراما ، در دو هفته ای که گذشت، گرد و غبار مهمان ریه های مردم اهواز شده بود تا حاصل چند سال بی توجهی به مسئله گرد و غبار یا به اصطلاح «ریزگرد» نفس مردم این شهر را به شماره اندازد. مردم استانهای خوزستان و سیستان و بلوچستان به لحاظ شرایط اکولوژیکی مناطق، همواره در طول تاریخ تا حدودی دچار این مشکل بوده اند ولی آنچه باعث بحرانی شدن آن در دو هفته در شهر اهواز شد چیزی جز بی تدبیری و بی اعتنایی به مسئله محیط زیست در چند سال گذشته نبود. پدیده ریزگردها ارتباط مستقیمی با خشکسالی، کاهش شدید رطوبت خاک، دستکاری انسان در طبیعت، خشک شدن تالاب ها دارد که همه آن عوامل قابل پیش بینی و قابل پیشگیری است و بدیهی است که نیازمند مدیریت هوشمند است.

پدیده ریزگرد در دو استان فوق الذکر در دولت های هفتم و هشتم شروع به افزایش نمود ولی هیچ اقدامی در دوره آن دولت ها نه تنها انجام نشد بلکه حتی به عنوان یکی از معضلات زیست محیطی مطرح نیز نشده بود. با شدت گرفتن پدیده گرد و غبار در استانهای فوق الذکر در دولت های نهم و دهم، گرچه آن دولت ها مدعی دولت محیط زیست نبودند، ولی به فکر معضل پدیده گرد و غبار افتادند، بطوریکه در ابتدای دولت دهم (مرداد ماه 1388)برای اولین بار آیین نامه آمادگی و مقابله با آثار زیان بار پدیده گرد و غبار(ریزگرد) در کشور به تصویب هیات دولت رسید.

در این آیین نامه، سه برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت در نظر گرفته شده بود و در هر برنامه وظایف نهاد های دولتی نظیر سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، سازمان هواشناسی، استانداری های استانهای در معرض، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، وزارت راه و ترابری، وزارت نیرو، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور، وزارت امور خارجه و شهرداری های شهرهای در معرض تعیین و هماهنگ کننده هر سه برنامه به عهده سازمان حفاظت محیط زیست گذاشته شده بود.

دولت یازدهم که شعار دولت محیط زیستی سر می داد، بجای ادامه اجرای آیین نامه سال 1388، و برنامه های مندرج در آن، آیین نامه جدیدی در تاریخ تیر ماه 95 به تصویب رسانید که در آن هیچ برنامه ای ارائه نشده و فقط تشکیل ستاد و تعیین وظایف وزارتخانه ها و شهرداری ها تعیین شده بود. در آیین نامه جدید کلیه مفاد آیین نامه سال 1388 لغو گردید.

البته در ابتدای دولت یازدهم قرار بود برنامه کوتاه مدت دولت دهم در سالهای 93 و 94 اجرا شود، ولی نه تنها اجرا نشد بلکه بعد از گذشت حدود 80 روز از انقضای مصوبه قبلی، رییس سازمان حفاظت محیط زیست اقدام به نامه نگاری با معاون اول رییس جمهور برای ابلاغ آیین نامه جدید کرد.

بدیهی است برنامه های کوتاه مدت نظیر آماده باش مراکز درمانی، توزیع ماسک بین مردم، تعطیلی مدارس و سازمان های دولتی، شستشوی مقره های برق فشار قوی و نظایر آنها، درمان درد نیست بلکه برنامه های میان مدت و بلند مدت باید هر چه سریعتر آغاز شده و چاره کار خواهد بود. برای برنامه های مذکور هنوز اطلس کانون ریزگردها توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه نشده و علیرغم اینکه بارها رییس سازمان حفاظت محیط زیست از تهیه آن در رسانه های گروهی خبر داده ولی کسی آن را مشاهده نکرده و هنوز رونمایی نشده است.

عدم وجود چنین اطلسی، باعث گردیده در خصوص کانون ریزگرد ها نظرات متفاوتی در بین متخصصین و مردم ابراز شود. برخی میگویند ریزگردها از کشورهایی نظیر عراق و عربستان وارد خاک ایران میشود. انجمن اعضاء هیات علمی مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع معتقد هستند که بخش بزرگی از ریزگردهای استان خوزستان از منشاء داخلی و هورهای منطقه بخصوص هورالعظیم است. اساتید دانشگاهی منابع طبیعی میگویند، طبق آزمایش های انجام گرفته، ریزگردهایی که در آسمان خوزستان دیده می شود، بدون هیچ تردیدی منشاء تالابی دارند که به احتمال قوی از تالاب هورالعظیم در جنوب ایران و عراق نشأت می گیرند.

وقتی کانون اصلی ریزگردها در داخل کشور باشد در این صورت ضعف مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست در حل این مسئله کاملا آشکار می شود، لذا رییس سازمان حفاظت محیط زیست تلاش میکند افکار عمومی را از کانون اصلی ریزگرد منحرف نموده و آن را به گردن داعش بیاندازد. رییس سازمان محیط زیست جهت سامان دادن به بحران ریز گرد حتی از رفتن به مرکز بحران خودداری کرد. ایشان به خبرنگار گفت: رفتن ما به شهرهای آلوده مشکلی را حل نمی کند و نمی توانیم تمام کارهایمان را تعطیل کنیم و برویم وسط گرد و غبار بنشینیم.

اکنون به جرات میتوان گفت که ضعف مدیریت در سازمان حفاظت محیط زیست، حل مشکل ریزگرد در استانهای خوزستان و دیگر استانهای دیگر را در کشور غیر ممکن ساخته است. در اینجا راه حل های پیشنهادی ارائه می شود ولی اجرای این راه حل ها نیازمند مدیریت استراتژیک و مسلط به مقوله توسعه پایدار است. راه حل ها باید در سه مقطع کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت باشد، زیرا برخی از راه حل ها نیازمند زمان و هزینه بالا است و نمی توان در کوتاه مدت به آن دست یافت:

راهکارهای کوتاه مدت:

1-شناسایی کانون های تولید گرد و غبار و تهیه اطلس پهنه بندی کانون های ریزگرد

2-ایجاد سیستم پایش هوشمند و سیستم هشدار دهنده

3-مالچ پاشی در نقاطی که ذرات شن و ماسه وجود دارد. مالچ پاشی محل تالاب های خشک شده ممنوع است

4-آموزش همگانی برای مقابله با اثرات بهداشتی ریزگردها به عموم مردم

5-تعیین حق آبه زیست محیطی هورهای استان خوزستان و همچنین تالاب های هامون

6-تجهیز مراکز بهداشتی ویژه مقابله با بحران ریزگرد در مناطق مبتلابه

7-تجهیز اورژانس های ویژه در مناطق بحرانی ریزگرد

8-جلوگیری از تخلیه پساب مجتمع کشت و صنعت نیشکر هفت تپه به هورهای منطقه خوزستان

9-تثبیت بیولوژیک تپه های ماسه ای و استفاده از انواع روشهای بیومکانیکی در مواقع بروز بحران

10 -کاشت گیاهان بومی منطقه به ویژه گیاهان علفی شور پسند که منطبق با شرایط اکولوژیک منطفه می باشد .

راهکارهای میان مدت:

1-ایجاد کمربند فضای سبز در شهرهای بحرانی، فرودگاه ها، جاده ها، راه آهن و حوضه های آبخیز سدها

2-تجدید نظر در سد های ساخته شده و یا در حال ساخت در استان خوزستان برای کنترل رطوبت خاک مناطق بحران زا

3- بازنگری در طرح های انتقال آب منطقه و ترجیحا جلوگیری از آنها حداقل به مدت کوتاه چند ساله

4-حفاظت ویژه از تأسیسات آب آشامیدنی شهرهای مناطق بحرانی

5-ایجاد فضای سبز در کانون های بحران ریزگرد

راهکارهای بلند مدت:

1-ارائه طرح جامع مدیریت احیاء جنگل ها و مراتع در استانهای خوزستان و لرستان

2-ارائه طرح جامع مقابله با فرسایش خاک و شن های روان در کشور

3-تدوین و اجرای تفاهم نامه همکاری دوجانبه با کشورهای همسایه جهت کنترل کانون های ریزگرد

4-تدوین و اجرای تفاهم نامه همکاری با برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد برای اجرای برنامه های چند جانبه و بین المللی

5- تقویت دیپلماسی زیست محیطی و پایبندی به آن، در راستای هم افزایی منطقه ای برای حل مشکلات و بحرانهای به وجود آمده

و من الله توفیق

مهرداد بذرپاش