عملیات داعش از کجا کلید خورد + نقشه

این روزها جبهه عملیاتی «دیرالزور»،‌ در شرق سوریه درپی حمله سنگین داعش علیه مواضع و مناطق تحت کنترل ارتش سوریه، روزهای پر التهابی را سپری می‌کند.

این درحالی است که اطلاعات بدست آمده تاکید می‌کند، اهدافی بسیار بزرگ از سوی آمریکا در این شهر دنبال می‌شود.

تاریخ دیرالزور

تاریخ بنای شهر دیر الزور به قرن 16 میلادی باز می‌گردد که بلاد شام در قلمرو امپراتوری عثمانی بود و در میان روستاهای دشت فرات، تنها روستای دیرالزور آباد می‌نمود و همین موجب توسعه و گسترش کشاورزی و دام‌پروری از جمله پرورش شتر در آن شده بود.

آبادانی دیرالزور شکل‌گیری شبکه‌ای از روابط عشایری بین عشایر این روستا و مناطق اطراف از جمله عشایر کوچک سرزمین نجد -عربستان کنونی- و ائتلاف با آنها را بدنبال داشت که «پیمان عقیدات» معروف است و بموجب آن عشایر عضو پیمان اجازه سکونت در روستاهای دیرالزور، المیادین و البوکمال بر کرانه فرات را می‌یافتند.

موقعیت راهبردی دیرالزور بدلیل قرار داشتن در مسیر حلب – بغداد موجب شد، سلاطین عثمانی توجه ویژه‌ای به آبادانی این شهر داشته باشند، لذا خیلی زود به شهری بزرگ با مراکز اداری و نظامی تبدیل شد.

 به‌گونه‌ای که اواخر قرن 18 عثمانی برای آبادانی و توسعه هرچه بیشتر دیرالزور، زمین‌های کشاورزی اطراف فرات را بین ساکنان این شهر توزیع کرد تا آنها را به یک‌جا نشینی و کشاورزی و پیشرفت بیش از پیش شهر تشویق کند.

در ادامه سیاست‌‌های تشویقی، عثمانی احداث بیمارستان، پایگاه نظامی، دار الحکومه و بازار تجاری، معروف به «بازار المیری» را آغاز و صاحبان مشاغل، حرف، نویسندگان و علما را برای برآوردن نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی راهی دیر الزور کرد که اغلب ساکن همین شهر شدند.

اینگونه بود که محله‌‌های الشیخ یاسین، أبو عابد و الرشدیة در سال 1888 و محله الحمیدیه در سال 1893 و محله الحویقه در سال 1900 در دیرالزور بنا شدند. اوایل قرن بیست جاده‌سازی احداث اتوبان دیرالزور آغاز شد که از پل قدیمی شهر آغاز و بسمت جنوب دیرالزور ادامه می‌یافت و برای رونق بیشتر کسب و کار، اطراف آن بازارها و دکان‌هایی دایر شد که به بازار مسقف شهر ملحق می‌شد و شبکه تجاری و اقتصادی بزرگی را ایجاد می‌کرد.

آبادانی در کنار رشد اقتصادی موجب شد، دیرالزور همواره شاهد رشد جمعیت از طوایف و گروه‌های مختلف حتی اقلیت ارمنی باشد که بدست عثمانی به این شهر تبعید شده بودند و «علی سواد بیک»، از شخصیت‌های حکومتی، با اسکان آنها در یک نقطه تلاش کرد، از این طایفه در قبال حملات احتمالی محافظت و بستر زندگی مسالمت‌آمیز طوایف مختلف را در شهر فراهم کند و این سنگ‌بنای محله ارمن‌ها در دیرالزور بود که به احترام سواد بیک، «سوادیه» نامیده شد.

در طول دوره‌های محتلف دیرالزور هیچ‌گاه اهمیت خود را بعنوان حلقه ارتباط بین موصل با دمشق، حلب، حمص، بیروت وآدنا و مهمترین مرکز پرورش دام و صدور گوشت و پوست به مناطق همجوار از دست نداد و همواره مهمترین کانون جذب سرمایه تجار و بازرگانان حلب بود که شکل‌گیری شبکه‌ای از روابط تجاری و مناسبات عشیره‌ای بین شمال و جنوب سوریه را بدنبال داشت.

دیرالزور در آستانه سال 2011

وضعیت دیرالزور تا سال 2011 و آغاز بحران سوریه بر همین منوال بود. بافت عشیره‌ای با اکثریت اهل تسنن، دوری از مرکز و به حاشیه رانده شدن، بستر نفوذ معارضان و درپی آن گروه‌های مسلح به این شهر را هموار ساخت.

زمزمه اعتراض‌ها از اواسط سال 2012 در دیرالزور به گوش رسید، اما اقدام مسلحانه علیه نظام اواخر سال 2013 توسط گروه مسلحی که خود را «نوادگان خالد بن الولید» و وابسته به «ارتش آزاد» معرفی می‌کرد، مشاهده شد.

محله «الجویقة» اولین محله دیرالزور بود که بدست ارتش آزاد سقوط کرد و درپی آن شماری دیگر از محله‌های این شهر توسط گروه‌های مسلح تصرف شد تا درپی آن شاهد ورود گروه‌ تکفیری «جبهه النصره» و اشغال برخی نقاط شهر توسط این گروه باشیم.

یک سال بعد، اواخر سال 2014 حملات داعش علیه النصره با هدف سیطره بر دیرالزورآغاز شد و با کنار زدن النصره بر دو سوم شهر دیرالزور و تمام مناطق ریف‌های این استان سیطره یافت.

در این میان ارتش سوریه تنها توانست کنترل 4 محله الجورة، القصور و غازی عیاش، در شمال و محله هرابش، در جنوب دیرالزور و فرودگاه نظامی دیرالزور، که در مساحتی گسترده بنا شده و اطراف آن را مناطق صعب العبور کوهستانی فراگرفته و در جوار هرابش را حفظ کند.

داعش سوار بر موج اختلافات داخلی و عشیره‌ای

بهره‌برداری از اختلافات عشیره‌ای و طایفه‌ای، کارآمدترین حربه داعش در گسترش نفوذ خود در شهر و استان دیرالزور بود. عشایر دیرالزور را باید به سه بخش تقسیم کرد:

-عشایر بزرگی چون العکیدات، البوشعبان، البکارة و البوخابور که با حفظ مرکز ثقل خود در سوریه دارای امتدادهایی در عراق هستند

- عشایری بزرگی چون الدلیم، الجبور، العبید و المشاهدة که اگرچه در دیرالزور سکونت دارند، اما مرکز ثقل آنها در خاک عراق است

- در این بین دو عشیره بزرگ شمر و عنزة در دو کشور دارای نفوذ و قدرت یکسان است

داعش با دامن زدن به اختلافات، ایجاد اختلافات جدید و تعمیق آنها چالش تداخل عشیره‌ای در دیرالزور را به فرصتی برای توسعه و گسترش بیش از پیش نفوذ در استان تبدیل کرد.

پراکندگی عشایر در دیرالزور

عشایر دیرالزور از حیث پراکندگی جغرافیایی عمدتا در دو منطقه سکونت دارند:

- ریف غربی دیرالزور که شهرها و روستاهای قرار گرفته در کرانه غربی رودخانه فرات را دربرمی‌گیرد. میل به بیعت با عشیره قدرتمندتر بشدت در عشایر این منطقه مشاهده می‌شود، لذا آنها با عشیره البکاره،‌ بزرگترین عشیره منطقه و نظام سوریه بیعت کردند. با سیطره النصره و سپس داعش بر دیرالزور عشایر این منطقه با این گروه‌ها بیعت کردند و موجب شدند، داعش براحتی و ظرف چند ساعت این قسمت از دیرالزور را تصرف کند.

- ریف شرقی دیرالزور که شهرها و روستاهای قرار گرفته در کرانه شرقی رودخانه فرات را دربرمی‌گیرد. عشیره العکیدات بزرگترین عشیره این منطقه است و بزرگان و شیوخ آن در البوکمال و بخشی از اعضایش در البوخابور و البکیر سکونت دارند. گستره حضور و نفوذ العکیدات به شهرهای موصل و بغداد می‌رسد و به مبارزاتش با داعش و نظام سوریه توامان معروف است.

عشیره بزرگ «الشعیطات» تنها عشیره ساکن بخش شرقی استان دیرالزور است که مبارزه با داعش را در پیش‌ گرفته است و اعضای آن در مناطق أبوحمام، الکشکیة، غرانیج  و البحرة سکونت دارند.

اهمیت دیرالزور برای داعش

استان دیرالزور به این جهت که امتداد و گستره دو استان الانبار و نینوای عراق است و میدان‌ها و تاسیسات نفتی و گازی و سیلوهای گندم و حبوبات را در خود جای داده از اهمیت بسیاری برای داعش برخوردار است.

دور جدید حملات داعش

دور جدید حملات داعش علیه شهر دیرالزور با هدف تکمیل سیطره بر این شهر دو هفته قبل و با نقشه‌ای مرحله‌ای آغاز شد و در اولین مرحله، تلاش کرد ارتباط فرودگاه نظامی دیرالزور را با شهر دیرالزور قطع جدا کند.

از سوی دیگر، آنچه اکنون در دیرالزور جریان دارد را باید جزئی از طرح بزرگ تخلیه شرق سوریه از ارتش این کشور ملاحظه کرد. در این طرح، آمریکا به داعش امکان تصرف شرق را می‌دهد و عملیات آزادسازی این مناطق را بواسطه گروه‌های مسلح مورد حمایتش از جمله «نیروهای سوریه دموکراتیک» کلید می‌زند.

تاکتیکی که در استان حسکه با موفقیت پیاده و به سیطره کامل کُردها بعنوان ایادی آمریکا در این استان منجر شد و درحال حاضر تحت عنوان آزادسازی رقه درحال اجرا در استان رقه است و بنظر می‌رسد پس از رقه نوبت دیرالزور است.

کمک آمریکا به داعش

حمله اخیر داعش به دیرالزور بار دیگر حقیقت نقش آمریکا در بحران سوریه و اهداف واقعی آنها را برملا کرد. به اذعان رسانه‌های آمریکایی داعش تنها به لطف کمک‌های آمریکا بود که توانست عملیات اخیر را کلید بزند و تاکید کردند، درگیری‌های شدیدی که در دیرالزور شاهد آن هستیم، نتیجه مستقیم عملیات نظامی آمریکا علیه ارتش سوریه بشمار می‌آید نه داعش.

این گزارش‌ها می‌افزایند: علی‌رغم منطقه پرواز ممنوع اعمال شده از سوی سوریه و روسیه در آسمان دیرالزور، آمریکا طی ما‌ه‌های گذشته تجهیزات و استحکامات داعش برای عملیات اخیر را تامین کرد.

مطبوعات آمریکایی افشا کردند، واشنگتن دستکم به سه طریق به داعش در این عملیات کمک کرده است:

حمله هوایی 16 سپتامبر

حمله سنگین جنگنده‌های آمریکایی علیه ارتش سوریه در دیرالزور به داعش کمک کرد تا ضمن تحکیم مواضع خود در این شهر، کمک‌های امدادی به ارتش سوریه را قطع کند.

حمله هوایی 16 سپتامبر گذشته آمریکا علیه مواضع ارتش سوریه در مرتفعات «ثرده» در جنوب فرودگاه نظامی دیرالزور که چندین ساعت ادامه داشت و به کشته شدن بیش از 100 سرباز سوری و انهدام تجهیزات نظامی ارتش این کشور منجر شد، درحالی خطای نظامی عنوان گردید که به داعش قدرت حمله و تصرف این ارتفاعات که به فرودگاه نظامی دیرالزور مشرف هستند، را داد.

از زمان سقوط مرتفعات ثرده امکان هرگونه کمک‌رسانی هوایی به فرودگاه نظامی از بین رفته و هیچ کمکی به این فرودگاه نرسیده است.

بمباران نیروگاه برق دیرالزور

با شروع عملیات آزادسازی موصل هفدهم اکتبر گذشته، پافشاری آمریکا برای باز گذاشتن گذرگاه‌های غربی عراق تحت عنوان خروج داعشی‌ها از موصل و تسریع روند عملیات آزادسازی آغاز شد.

به این ترتیب هزاران داعشی با توجه به هماهنگی‌های انجام شده توسط آمریکا بدون کوچکترین تعرضی از سوی کُردهای عراق بهمراه تجهیزات نظامی و تسلیحاتی‌اشان موفق به فرار و موضع‌گیری در دیرالزور شدند و بتدریج آماده تکمیل محاصره و تصرف شهر شوند.

داعش در طول این مدت در سکوت مطلق رسانه‌های غربی و برخلاف جنجالی که طی محاصره گروه‌های تروریستی در شرق حلب به راه انداختند، درحالی برای تکمیل محاصره دیرالزور تدارک می‌دیدید که سیطره کامل داعش بر شهر بمعنای قتل عام اهالی و وقوع یک فاجعه بزرگ بشری بود.

به این ترتیب، داعش حدود ده روز است، مانع ورود هر‌گونه کمک امدادی و بشردوستانه به دیرالزور می‌شود، بی‌آنکه کوچکترین صدای اعتراضی از رسانه‌های غربی به گوش برسد.

این پایان فاجعه نیست، فاجعه اصلی اینجاست که آمریکایی‌ها در حملات هوایی به اصطلاح ضدداعشی خود طی ماه‌های گذشته تمام تاسیسات و ساختارهای زیربنایی شهر را نابود کردند و در جدیدترین حملات از این دست ژانویه جاری با بمباران نیروگاه برق دیرالزور و تعطیلی آن موجب قطع برق سراسری در دیرالزور شدند.

عدم تعرض به بازیابی قدرت در داعش

سومین کمک آمریکا به داعش را باید در عدم تعرض به تحرکات داعش جهت بازسازی قدرت جنگندگی و ترتیب صفوف خود و در ادامه موضع‌گیری در نقاط راهبردی دیرالزور عنوان کرد که به داعش امکان داد، حملات کنونی را راه‌اندازی و اداره کند.

عملیات داعش از کجا کلید خورد؟

حمله گسترده داعش با مشارکت شمار زیادی از عناصر این گروه از محور غربی فرودگاه نظامی دیرالزور و با هدف قطع ارتباط فرودگاه با شهر آغاز شد که با پیشروی تا منطقه «المقابر»(گورستان‌ها) در محله «العمال»(کارگران) و مقر «گردان جنید» و «مکابس البلوک»(بلوک‌سازی) و از آنجا تا اتوبان «البورسعید» معروف به اتوبان فرودگاه‌–‌دیرالزور ادامه یافت.

سیطره داعش بر این محورها مناطق تحت کنترل ارتش سوریه را به دو بخش تقسیم ‌کرد: بخش شرقی شامل فرودگاه، روستای جفره و محله هرابش و بخش غربی مابقی محله‌های تحت کنترل ارتش سوریه تا مقر لشگر137 در جنوب و تپه الرواد در غرب دیرالزور.

در گام بعد داعش حملاتش را بر پیشروی تا میدان «پانوراما» و «شهرک ورزشی» جهت قطع ارتباط لشگر137 از شهر و ممانعت از فرود آمدن بالگردهای ارتش سوریه در مقر این لشگر متمرکز کرد که تحقق آن بمعنای تکمیل محاصره دیرالزور بود.

اهداف کلان داعش

هدف داعش از سیطره کامل بر دیرالزور را باید ایجاد عمقی استراتژیک در بیابان سوریه دانست. سیطره بر بیابان سوریه بمعنای تردد آزاد و بی‌خطر داعش از ریف سویداء در جنوب تا تدمر، در مرکز و از آنجا تا رقه، در شمال و دیر الزور در شرق سوریه و در امتداد مرزهای مشترک عراق و سوریه است و اطلاعات بدست تاکید می‌کند این نقشه از 16 سپتامبر توسط جنگنده‌های آمریکایی با حمله به مواضع ارتش سوریه در مرتفعات الثرده آغاز شد.

تشکیل امارتی تکفیری در دیرالزور

بررسی تحولات میدانی و موضع‌گیری‌های سیاسی ماه‌های اخیر تاکید می‌کند، آمریکایی‌ها نقشه‌ای بزرگ در دراز مدت برای شرق سوریه ریخته شده‌اند که یکی از اهداف آن تاسیس «امارتی تکفیری» برای داعش در مناطق شرقی سوریه و غربی عراق است که حضور نظامی آمریکایی‌ها در منطقه را در پوشش مبارزه با داعش توجیه می‌کند.

تشکیل این امارت بمعنای عدم حضور حضور ارتش سوریه در دیرالزور است که آمریکا آن را مانعی جهت اجرای نقشه‌هایش در بسط سیطره بر استا‌ن‌های حسکه و رقه و ضربه به نظام سوریه ملاحظه می‌کند.

البته از آنجا که استان‌های حسکه، رقعه و دیرالزور بدلیل در برگرفتن میدان‌ها و تاسیسات نفتی و اراضی گسترده زراعی و کشاورزی مرکز ثقل اقتصاد محسوب می‌شوند لذا هدف از پای انداختن اقتصاد سوریه خواهد بود.

براین اساس با سیطره کامل داعش بر دیرالزور، عملیات آزادسازی این منطقه توسط گروه‌های مسلح مورد حمایت آمریکا موسوم به «معارضان میانه‌رو» آغاز می‌شود.

هدف مرحله اول عملیات، قطع ارتباط داعش در دیرالزور با حسکه و رقه است و در مرحله دوم عملیات موسوم به آزادسازی دیرالزور آغاز می‌شود. آزادی دیرالزور بدست این گروه‌ها، در عمل شرق سوریه به آمریکایی‌ها تقدیم خواهد کرد و این برگه امتیاز سیاسی و نظامی ارزشمندی است که به آمریکا اجازه می‌دهد، خواسته‌های خود را در مذاکرات به سوریه و روسیه تحمیل کند.

از تئوری تا میدان عمل

آنچه به آن اشاره شد اگرچه طرح‌ها و اهداف داعش و آمریکا در دیرالزور عنوان شده اما تاکید می‌کنیم، حرف آخر را همانند دیگر جبهه‌های سوریه، میدان خواهد زد.

براساس گزارش‌های میدانی ارتش سوریه از روز گذشته(جمعه) پس از گرفتن ضرب و شدت حملات داعش، برای کاهش فشار بر فرودگاه و شهر دیرالزور 3 جبهه عملیاتی جدید را علیه این گروه به شرح زیر باز کرد:

- جبهه تدمر: آغاز عملیات بزرگ آزادسازی شهر تدمر از محور جنوب فرودگاه نظامی T4

- جبهه خناصر: آزادسازی شهرک خناصر که در مسیر بزرگراه راهبردی و بسیار مهم خناصر قرار دارد، عملیاتی که بشدت داعش را غافلگیر کرده و برای حفظ مناطق تحت تصرف تلاش بسیاری خواهد کرد.

بزرگراه راهبردی خناصر از شهرک «السفیره» در ریف جنوب شرقی حلب آغاز شده و شاهرگ ارتباطی دمشق - حلب بشمار می‌آید. در حقیقت این بزرگراه ارتباط دهنده حلب به استان‌های مرکزی، جنوبی و غربی سوریه است.

داعش مارس گذشته با تصرف شهرک خناصر در شرق بزرگراه خناصر تلاش می‌کند، اهدافی چون قطع ارتباط دمشق – حلب از طریق بزرگراه خناصر، گسترش نفوذ خود در ریف ادلب و تهدید النصره در این استان و متوقف کردن پیشروی ارتش سوریه از محور ریف حلب بسمت ریف‌های ادلب و حماه را محقق کند.

این درحالی است که کوهستانی و صعب العبور بودن این محور عملیاتی موجب شده، جبهه خناصر به یکی از جبهه‌های عملیاتی سخت و پیچیده در سوریه تبدیل ‌شود.

- جبهه الباب: عملیات ارتش سوریه در این محور قبلا آغاز شده بود، اما ظرف 48 ساعت گذشته با شدت بیشتری ادامه یافت که رهاورد آن آزادسازی 6 روستا در ریف الباب بود.

انتظار می‌رود گشودن این جبهه‌های عملیاتی از تمرکز و شدت حملات داعش در دیر الزور کاسته شود و شاهد سقوط شهر بدست این گروه و وقوع یک فاجعه‌ بزرگ بشری در آن نباشیم.