چگونگی عضویت نمایندگان در کمیسیون‌ها

کمیسیونهای تخصصی مجلس شورای اسلامی را  گروه‌هایی از نمایندگان مردم در خانه ملت تشکیل می‌دهند که با هدف بررسی تخصصی طرحها و لوایح مطرح شده در پارلمان  تشکیل می‌شوند گفتنی است طبق اصل 66 قانون اساسی، تعداد کمیسیونها و دوره تصدی نمایندگان در آنها در آیین‌نامه داخلی مجلس مشخص می‌شود.

به‌طور معمول، طرحها و لوایح مجلس ابتدا در کمیسیونهای مربوط مورد بررسی کارشناسی قرار می‌گیرد و در هنگام طرح در صحن علنی مجلس، نظر نهایی کمیسیون پرسیده و اعلام می‌شود.

تعیین اعضای کمیسیونها

به ‏منظور آشنایى نمایندگان با سوابق تحصیلى و کارى یکدیگر معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی موظف است قبل از تشکیل شعب براى تعیین اعضاى کمیسیونها، اسامى نمایندگان به همراه تحصیلات و تجربه و سابقه عضویت در کمیسیونها (در صورتى که سابقه نمایندگى داشته باشند) را تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.

تشخیص صلاحیت اعضای هر شعبه براى عضویت در کمیسیونهاى مجلس براساس پیشنهاد نماینده و رأى اکثریت نسبى اعضای شعبه خواهد بود. هر نماینده ملزم است براى عضویت در یک کمیسیون، حداقل دو کمیسیون را به ترتیب اول و دوم پیشنهاد دهد.

 هیئت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوى شعب درباره نامزدهاى کمیسیونهاى مجلس این گزارش را تکثیر و درمیان نمایندگان توزیع مى‏ نماید. چهل و هشت ساعت پس از این توزیع، شعب مجدداً تشکیل جلسه مى‏‌دهند و با توجه به گزارش منتشر شده و بررسى همه اولویتها، دوباره کاندیداهای  خود را براى هر کمیسیون انتخاب و به هیئت رئیسه گزارش مى‏ دهند.

در صورتى که تعداد افراد معرفى‏ شده از طرف شعب براى هر کمیسیون بیش از تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفى‏ شده براى هر کمیسیون با دعوت یکى از نواب رئیس تشکیل جلسه مى‏ دهند تا در مورد افراد مورد نیاز در کمیسیون به توافق برسند. در صورتى که توافق لازم به عمل نیاید افراد مورد نیاز هر کمیسیون در جلسه‏‌اى با دعوت یکى از نواب رئیس با حق رأى و شرکت رؤساى شعب با رعایت اولویتهایى مانند تخصص، تجربه و سابقه عضویت در آن کمیسیون و با رأى مخفى تعیین خواهند شد.البته نمایندگان مذکور حق شرکت در جلسه فوق جهت دفاع از پیشنهاد خود را دارند اما رأى‏ گیرى بدون حضور آنان صورت مى‏ گیرد.

افرادى که  براى کمیسیون اول مورد نظر خود انتخاب نشوند در کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود، در صورتى که از متقاضیان اولویت درجه اول تکمیل نشده باشد، قرارداده خواهند شد. اگر در این مرحله نیز تعداد افراد بیش از تعداد مورد نیاز کمیسیون باشد مجدداً با رعایت اولویتهاى فوق‏ الذکر و با رأى اکثریت هیئت ‌رئیسه و رؤساى شعب براى کمیسیون دوم انتخاب مى‏ شوند و کسانى که در این مرحله نیز براى کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود انتخاب نشوند به تشخیص اکثریت اعضاء جلسه مشترک فوق‏ الذکر براى یکى از کمیسیونهاى دیگر مجلس تعیین مى‏ گردند.

وظایف کمیسیونهای مجلس شورای اسلامی به شرح زیر است.

کمیسیونهای تخصصی مجلس

مجلس شورای اسلامی دارای 12 کمیسیون تخصصی می‌باشد که هر یک در محدوده تخصصی خود به بررسی طرحها و لوایح و سایر امور مرتبط با مجلس می‌پردازند.

12 کمیسیون تخصصی مجلس عبارتند از: آموزش و تحقیقات، اجتماعی، اقتصادی، امنیت ملی و سیاست خارجی، انرژی، برنامه و بودجه و محاسبات، بهداشت و درمان، صنایع و معادن، عمران، قضایی و حقوقی، کشاورزی، آب و منابع طبیعی

کمیسیون آموزش و تحقیقات: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومی، آموزش فنی و حرفه‌ای، آموزش عالی، تحقیقات و فناوری تشکیل می‌شود.

کمیسیون اجتماعی: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده امور اداری و استخدامی، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون تشکیل می شود.

کمیسیون اقتصادی: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایی، بازرگانی داخلی و  خارجی تشکیل می‌شود.

کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجی، سیاست داخلی، شوراها، شهرداریها، اطلاعات و امنیت داخلی، دفاع و امنیت خارجی و ثبت احوال مطابق این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.

کمیسیون انرژی: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاه‌های آبی و برقی، انرژی اتمی و انرژیهای نو مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل می‌شود.

کمیسیون‌ برنامه و بودجه و محاسبات: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالی مجلس و آمار و خدمات عمومی فنی و همچنین نظارت و مراقبت بر اجرای مقررات بودجه و امور مالی مجلس و نحوه هزینه کردن آن. رسیدگی به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارایه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریور ماه سال بعد جهت چاپ و تفریغ بین نمایندگان و بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت در مورد کلیه اموال و اشیا منقول و غیرمنقول مجلس شورای اسلامی و ارایه گزارش سالیانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان تشکیل می شود.

کمیسیون بهداشت و درمان: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت و درمان، امداد، بهزیستی، تامین اجتماعی و بیمه‌های اجتماعی و هلال احمر تشکیل می‌شود.

کمیسیون صنایع و معادن: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمی، صنایع هوافضا و ارتباطات تشکیل می‌شود.

کمیسیون عمران: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابرای، مسکن، عمران شهری و عمران روستایی تشکیل می‌شود.

کمیسیون فرهنگی: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعی، تربیت بدنی و جوانان و زنان و خانواده تشکیل می شود.

کمیسیون قضایی و حقوقی: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده قضایی و حقوقی تشکیل می شود.

کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی: این کمیسیون برای انجام وظایف محوله در محدوده کشاورزی، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسی تشکیل می‌شود.

کمیسیون اصل نودم قانون اساسی مجلس: این کمیسیون به منظور اجرای اصل نودم قانون اساسی تشکیل می شود تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود، اداره و انجام وظیفه کند.

اصل نودم قانون اساسی به این شرح است:هر کسی شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد، می‌تواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه و یا قوه قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند.

کمیسیون مشترک:

در مواردی که طرح یا لایحه‌ای در مجلس مطرح می‌شود و به تشخیص هیات رئیسه بررسی آن در حیطه کار چند کمیسیون باشد، کمیسیونی‌ مشترک از اعضای کمیسیون‌های مرتبط برای بررسی طرح یا لایحه مذکور تشکیل می‌ شود.تعداد اعضای کمیسیون مشترک 23 نفر می‌باشد که سهم هر یک از کمیسیون‌های مرتبط به وسیله هیات رئیسه مجلس مشخص می‌شود.در کمیسیون مشترک یک نفر به عنوان رئیس و دو نفر به عنوان نایبان رئیس یک نفر به عنوان مخبر و دو نفر به عنوان منشی مجموعا به عنوان هیات رئیسه کمیسیون با رای مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی آرای اعضای کمیسیون انتخاب می‌شوند.

کمیسیون ویژه:

در مواردی که مسایل مهم و استثنایی در کشور رخ می‌دهد مجلس به پیشنهاد حداقل 15 نفر و با تصویب در جلسه علنی کمیسیون ویژه‌ای برای رسیدگی و تهیه گزارشی در این ارتباط تشکیل می‌دهد.اعضای این کمیسیون بنابه نظر پیشنهاد دهندگان هفت تا 15 نفر خواهند بود که در جلسه علنی مجلس و با رای مخفی با ورقه و براساس اکثریت نسبی آرای نمایندگان حاضر انتخاب می‌شوند.هیئت رئیسه این کمیسیون با انتخاب یک نفر به عنوان رئیس دو نفر به عنوان نایبان رئیس یک نفر به عنوان مخبر و دو نفر به عنوان منشی شکل خواهد گرفت.

کمیسیون‌های خاص مجلس

کمیسیونهای خاص مجلس شورای اسلامی عبارتند از کمیسیون‌ تحقیق، کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس، کمیسیون اصل نودم قانون اساسی و کمیسیون‌های تخصصی.

کمیسیون تحقیق

کمیسیونی است که به منظور بررسی اعتبارنامه‌هایی که توسط شعب مورد تایید قرار نگرفته است یا از سوی نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است تشکیل می شود.

این کمیسیون دارای پانزده عضو اصلی و پانزده عضو علی‌البدل است.اعضای اصلی و علی‌البدل این کمیسیون توسط شعب تعیین می‌ شود. بدین صورت که هر یک از شعبه‌های مجلس پس از تعیین هیئت رئیس خود دو نفر از اعضای خود را که آگاهی بیشتری به مسایل حقوقی داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند را به عنوان اعضای اصلی و علی‌البدل کمیسیون تحقیق انتخاب می‌نمایند.

کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس:

این کمیسیون به منظور بررسی طرحهای مربوط به مواد آیین‌نامه داخلی مجلس و اعلام نظر درباره آنها تشکیل می شود. اعضای این کمیسیون 15 نفر هستند که با معرفی یک نفر از هر شعبه تعیین می‌شوند.