جنبش دانشجویی؛ از فرصت های برون مرزی تا تهدیدهای درونی/ آرمانگرایی محض یا واقع نگری محض

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- جنبش دانشجویی، عنوانی است که به مجموعه ای از فعالیت های دانشجویی اعم از تحرکات و مبارزات دانشجویی اطلاق می شود. به لحاظ جامعه شناختی جنبش دانشجویی یکی از انواع جنبش های اجتماعی است و البته تفاوت هایی هم با جنبش های اجتماعی دیگر دارد.

سابقه شکل گیری جنبش دانشجویی در ایران برمی گردد به سال 1332، زمانی که به خاطر کودتای آمریکایی- انگلیسی 28 مرداد، خفقان شدیدی در کشور حاکم بود، همزمان با سفر معاون رئیس جمهور آمریکا به ایران و حضور در دانشگاه تهران، جوانان دانشجو در اقدامی اعتراضی نسبت به حضور نماینده استکبار جهانی در ایران به این خفقان خاتمه دادندو با خون خود اولین گام های استکبارستیزی را محکم و قاطعانه برداشتند، می توان این حادثه مبارک را افتخاری برای دانشجو و جنبش دانشجویی قلمداد نمود. زین پس جنبش دانشجویی به راه خود ادامه داد و در هر واقعه مهمی رد پایی از آن یافت می شد.

با شروع حرکت انقلاب اسلامی، دانشگاه و دانشجویان به یکی از عوامل مهم انقلابی تبدیل شدند و دانشجویان حالا در پی کسب هویت واقعی خویش یعنی اسلام ناب قدم برداشتند و نتیجه آن هم تکمیل پروژه استکبارستیزی از یک طرف و سرآغاز فصل جدیدی از نفی وابستگی به بیگانه و رد هر گونه مشی مستکبرانه بود که در تسخیر سفارت آمریکا موسوم به لانه جاسوسی، حلول نمود. پس از انقلاب نیز نه تنها جنبش دانشجویی از حرکت بازنایستاد بلکه به برکت انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی با قوت و درایت به راه خود ادامه داد و همیشه به عنوان یکی از کنشگران مهم در عرصه های مختلف خود را نشان داده است.

نکته قابل توجه خواسته ها و مطالبات این نوع جنبش ها می باشد که با توجه به دولت های روی کارآمده پس از انقلاب به طور کلی می توان آن را به گفتمان اصلی با عناوین ذیل تقسیم بندی نمود؛

گفتمان حداقلی و توجیه گرا

گفتمان اصلاحی و ساختار شکن

گفتمان انتقادی و عدالت طلبانه

اما موضوع مورد نظر در این نوشتار بررسی ظرفیت ها و فرصت ها و همچنین تهدیدها و نقاط سلبی جنبش دانشجویی در دوران معاصر می باشد. در سالهای گذشته و در طی حوادث مختلف، جنبش دانشجویی فراز و فرود های بسییاری را پشت سر گذاشته است که از این رهگذر می توانیم به ماهیت این مسئله دست بیابیم. نیاز ها و مطالبات دانشجویی در طول زمانهای مختلف ممکن است با هم تفاوت داشته باشند که این مسئله امری طبیعی و نشانه حیات است ولی جنبش دانشجویی در درون خود ویژگی هایی دارد که علاوه بر ثبوت و عدم تزلزل آنها در دوران مختلف، وجوه تمییز این نوع حرکت جمعی با سایر جنبش ها و حرکت هاست؛ اول اینکه جنبش دانشجویی قرین است با روحیه پرسش گری، سوال، چون و چرا و مطالبه گری در زمینه های مختلف، مخصوصا مسائلی که با منافع مختلف جامعه ارتباط دارند.

دومین ویژگی را می توان در آرمان خواهی، اصول گرایی و نیز جستجوی کمالات انسانی و ... خلاصه نمود. مولفه های مطرح شده مذکور و نقش پررنگ جنبش دانشجویی که در فعالیت ها و حرکات و مبارزات مختلفی خود را نشان داده و نیز می دهد، باعث می شود تا برای ادامه حرکت در مسیر صحیح و نیز افزایش تاثیرگذاری در جامعه به بررسی نقاط مثبت و نقاط منفی این حرکت جمعی در قالب فرصت ها و تهدید های پیش روی آن پرداخته شود. ابتدا به بررسی برخی از فرصت های موجود برای این جنبش ها که بیشتر معطوف به فرصت های فرامرزی آن می باشند، پرداخته می شود؛

1- جنبش دانشجویی به مثابه بازوی توانمند دیپلماسی عمومی؛

دیپلماسی عمومی، به عنوان دال مرکزی دیپلماسی کنونی در جهان مطرح می باشد.

نکته اصلی در این شیوه از دیپلماسی، تحت تاثیر قرار دادن مردم جامعه هدف از طریق اقناع و ترغیب می باشد. در سالهای اخیر تلاشهای زیادی در این زمینه از سوی کشورهای مختلف انجام شده است. جنبش دانشجویی به عنوان یک حرکت جمعی دانشجو محور که هیچگونه وابستگی به نهادهای حاکمیت نداشته و به دنبال آرمانهای بشری همچون عدالت، حقیقت، رفع ظلم و ... می باشد این ظرفیت را دارد تا به مثابه بازوی توانمند دیپلماسی عمومی در جهت پیشبرد اهداف جمهوری اسلامی و بسط مفاهیم انقلاب اسلامی در سایر کشورهای جهان باشد، که البته برای تحقق این مهم می باید شرایط و ملزومات آن فراهم شود تا از این رهگذر بتوان برای تاثیرگذاری در حوره افکار عمومی و آگاه سازی جهانی استفاده نمود.

2- جنبش دانشجویی و جهانی سازی ایده استکبارستیزی؛

همانطور که در توضیحات بالا اشاره شد، جنبش دانشجویی در ایران با گفتمان استکبارستیزی حیات خود را آغاز نمود. از همان ابتدای راه دانشجویان راه اصلی خود را در مبارزه با استکبار و دولت های ظالم جهان بنا نهاد و تاکنون در این مسیر گام برداشته است. استکبارستیزی همچون عدالت خواهی و حقیقت جویی یکی از ویژگی های برجسته و مهم جنبش دانشجویی در ایران می باشد. همواره در طول تاریخ، هرجنبشی که به نحوی به دنبال عدالت و حقیقت بوده است، یکی از راهبردهای خود را در مبارزه با دولت های مستکبر جهانی قرار داده است و توانسته در این پرتو نام خود را جاودانه کند. جنبش دانشجویی در ایران که همواره پرچمدار مبازره با استکبار بوده است می تواند با سیاست های سنجیده و قابل دسترسی این آرمان را به سایر جنبش های دیگر موجود در جهان به عنوان برنامه ای برای رفع بخش عدیده ای از مشکلات مردم ورهایی از یوغ استکبار به تمام ملل مستضعف جهان ارائه دهد.

3) جنبش دانشجویی و وحدت اسلامی؛

در طول سال های اخیر، دشمنان اسلام از راه های مختلفی سعی در کاستن از قدرت مسلمانان و به ضعف کشاندن آنها تلاش نموده اند. یکی از طریقی که از آن توانسته اند نفوذ کرده و حتی در پاره ای از موارد به نتیجه هم رسیده اند، ایجاد تفرقه بین مسلمانان و از هم پاشیدگی آنها به نحوی که در مبارزه با استکبار جهانی صدای واحد نداشته باشند. جنبش دانشجویی در جمهوری اسلامی می تواند به عنوان یک حرکت پیشرو در این زمینه بسیار موثر باشد، به طوریکه ضمن انتقال ارزشهای انقلاب اسلامی که برخاسته از آموزه های ناب اسلامی است می تواند در راستای تحکیم بین مسلمانان جهان گام بردارد. افزایش ارتباطات علمی، همایش های بین المللی، استفاده از ظرفیت های فضای مجازی و... در راستای ارتباط بین دانشجویان مسلمان کشورهای مختلف تا سالهای آینده این نوید را می دهد که این بار جوانان داعیه دار وحدت اسلامی خواهند شد. اما پس از بررسی برخی فرصت های بالقوه جنبش دانشجویی میپردازیم به برخی تهدیدهای برآمده از این موضوع که ممکن است کارآیی و کارآمدی لازم را از این حرکت بگیرد، که در این زمینه، نگاه ما معطوف به مسائل درونی در کشور می باشد برخلاف فرصت ها که انگاره های جهانی و فرامرزی داشتند؛

1- افتادن در ورطه جناح بازی سیاسی؛ وابستگی به احزاب و جریان های خاص، دوری از آرمانها و اهداف

یکی از آفت های بسیار جدی حرکت دانشجویی در ایران این می باشد که این جنبش از راه و هدف اصلی خویش بازمانده و به عنوان ابزاری برای رسیدن به منافع احزاب سیاسی تبدیل شود و هرچه بیشتر به این جناح ها و جریان ها وابسته شود به طوریکه حتی رفته رفته حیات خود را مرهون حیات احزاب ببیند. 

2- سیاست زدگی؛ دوری از افراط و تفریط در فعالیت سیاسی   

یکی دیگر از آسیب های تهدید کننده حرکت های دانشجویی را می توان سیاست زدگی به معنای اعم آن در نظر گرفت. در این معنا سیاست زدگی را به عنوان افراط یا تفریط در امور سیاسی در نظر گرفتیم. باید گفت که جنبش دانشجویی صرفا نباید معطوف به فعالیت های سیاسی محض باشد. این نوع جنبش ها این ظرفیت را دارند که به طور جدی در مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... ورود کرده و با استفاده از نیروی جوانی و تفکرات جدید باعث بروز شکوفایی در این عرصه ها گردد.

3- آرمانگرایی محض یا واقع نگری محض؛ آرمانگرایی واقع بینانه

آرمانگرایی یکی از ویژگی های مهم و برجسته جنبش دانشجویی می باشد. آرمان ها به نوعی تعیین کننده اهداف این جنبش می باشند؛ اما نکته ای را که نباید نادیده گرفت همانا حرکت به سمت آرمانگرایی محض می باشد که از این رهگذر واقعیات جامعه از نظر دور شده و به سمت ایدآلیسم حرکت خواهد نمود. واقع نگری محض نیز این جنبش را اسیر قید و بند های متعدد و نالازمی می نماید به طوریکه آرمانها و اهداف عالی خود را فراموش می کند. در این میان می توان آرمانگرایی واقع بینانه را نسخه ی بی موردی برای جنبش دانشجویی در ایران در نظر گرفت. به این معنا که از سویی آرمانها را در نظر داشته باشند و از سوی دیگر تصمیمات و اقدامات اجرایی برای رسیدن به آنها را با توجه به واقعیات جامعه و مقتضیات زمان اتخاذ نمایند.

4- عدم تطابق مطالبات و خواسته های دانشجویی با شرایط و اوضاع جامعه وخواسته های مردمی؛

یکی دیگر از ویژگی های مثبت و مهم جنبش دانشجویی در ایران را می توان همراهی آنها با خواسته های مردمی در نظر گرفت، که در پاره ای از مقاطع انقلاب اصلا خواسته ها ی جنبش دانشجویی در تطابق کامل با خواستهای عمومی قرار داشتند و از این رهگذر به نتیجه می رسیدند. اما نکته قابل توجه این است که زمانی این جنبش رو به انفعال رفته و جامعه شرایط خود را بر آن تحمیل بگرداند و دیگر صحبتی از آرمانها و اهداف مهم و عالی که به نوعی هویت بخش این حرکت می باشند، به میان نیاید. جنبش دانشجویی در ایران باید به گونه ای باشد که نه شرایط جامعه برای او تصمیم بگیرد و نه به طورکلی دور از شرایط جامعه باشد، یعنی این حرکت باید مستقل و دارای تاثیر جداگانه باشد در عین اینکه می تواند از شرایط جامعه برای پیشبرد اهداف خویش نیز بهره گیرد.