مصر در عصر پساکودتا/روزگاری مصر در سطح بالایی از نفوذ و قدرت در جهان عرب قرار داشت

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- کشور پهناور مصر در چند سال اخیر دستخوش تحولات گسترده ای بوده است. از قیام و انقلاب گرفته تا کودتای نظامی. با این تحولات داخلی قطعا شاهد تغییر و دگرگونی در همه اوضاع از جمله سیاست خارجی خواهیم بود مخصوصا اگر مقبولیت حکومتی در داخل کم باشد و نیاز به حمایت خارجی داشته باشد. پس از کودتای نظامی در حدود دو سال پیش و روی کارآمدن حکومت نظامی به سرکردگی عبدالفتاح السیسی شاهد گسترده تر شدن تغییرات حاکمیتی در مصر از جمله در باره برقراری رابطه با سایر کشور ها ابوده ایم.

هدف ما در این نوشتار بررسی رویکردها و خط مشی های سیاست خارجی مصر در طول دوران پسا کودتا می باشد و به دلیل اینکه بسیاری معتقدند که سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است ابتدا باید کمی پیرامون شرایط و اوضاع داخلی مصر با توجه به انگاره اهداف و منافع ملی و نیز خواست مردم مصر سخن بگوییم.

مصرکشوری دارای سابقه ی تمدنی چندهزار ساله است.کشوری که روزی رهبری و سیادت بر کشورهای عربی را به لحاظ هویتی و تاریخی افتخار خود می دانست. اما حالا اوضاع کمی تغییر کرده،مصر برآشفته یا به تعبیر بهتر آشفته شده و این امر مصر را از جایگاه واقعی و تاریخی خود دور کرده است. این روزها مصر نه تنها به فکر رهبری بر جهان عرب نیست بلکه به بدترین شکل ممکن خود را به آنها وابسته کرده تا بتواند تنها امنیت را به عنوان یکی از اولین نیازهای هر حکومتی تامین کند. از لحاظ بررسی های مردم شناسی،مردم مصر ناسونالیست و اقتدار گرا و نیز تنفر شدیدی نسبت به آمریکا رژیم صهیونیستی و عربستان دارند. با توجه به مطالب مذکور بهتر می توان خط سیاست خارجی مصر را بررسی کرد .

شرایط امروزه مصر،دوران بعد از کودتای نظامی است،کودتایی که از مقبولیت جامع و عامی برخوردار نبوده ونیست و به همین دلیل ناگزیر از جلب حمایت خارجی بوده است. آمریکا،عربستان و امارات سه کشوری هستند که در طول دوران بعد از کودتا همواره به حمایت سیسی و نظام جدید مصر پرداخته اند. به نحوی که دقایقی پس از کودتا و به زندان افکنده شدن محمد مرسی،رییس جمهور قانونی مصر،پادشاه سابق عربستان با تماسی تلفنی حمایت خود را از سیسی اعلام کرد.

اما شاید مهم ترین علت این حمایت ها تاثیر منفی کودتای نظامی در مصر بر جریان بیداری اسلامی باشد و به علاوه ایجاد یک حکومت نظامی مقتدر باعث افزایش امنیت در جوار مرزهای این کشور ها می شود. بررسی سیاست خارجی مصر در دوران سیسی بی تردید جدا از شرایط حکومتی وی نیست و از لحاظ دخالت سایر کشور ها مصون نیست.

به این ترتیب رویکردهای سیاست خارجی مصر را می توان این گونه برشمرد؛

1 ) سیاست خارجی وابسته به حامیان خارجی ؛

رهیافت سیاست خارجی مصر در دوسال اخیر در پرتو وابستگی مالی و اقتصادی به حامیان خارجی قابل تحلیل و بررسی است . مصر در اواخر دوران حسنی مبارک از لحاظ زیر ساختی و شرایط مالی و اقتصادی به گونه ای بحرانی بود که برخی نخبگان سیاسی مصر در آن برهه به مصر لقب تقزیم منطقه را داده بودند،به علاوه  اوضاع ناآرام داخلی را نیز در طول چندسال اخیر باید به مولفه های قبلی افزود. در این شرایط سه کشور آمریکا ،عربستان و امارات از این فرصت به نفع خود بهره بردند و نقش حامیان مالی مصر بعد از کودتا را بر عهده گرفتند،به طوریکه گفته می شود بدون حمایت مالی این کشورها مخصوصا عربستان این کودتا به پیروزی نمی رسید. پس انگاره اصلی سیلست خارجی مصر در این دوران که با سیاست داخلی مصر که مبتنی بر حفظ ثبات داخلی است ،این گزینه همخوانی دارد پس به این ترتیب نباید شاهد تغییر گسترده ای در سیاست خارجی مصر حداقل به صورت کوتاه مدت باشیم .

اما نباید مسایل دیگری را نادیده بگیریم ،عواملی که باعث شکل گیری سناریوی دیگری در رابطه باسیاست خارجی مصر می شوند از جمله ؛

* تنفر مردم مصر از آمریکا و عربستان

* رقابت دیرینه و کهن مصر و عربستان برای سیادت و رهبری جهان عرب

* رها کردن عربستان از سوی کشورهای هم پیمان خود از جمله اردن و امارات در پرونده سوریه و سرمشق گرفتن مصر از اقدام آنها

* برنتابیدن مردم  مصر در قبال حکومت دست نشانده اجنبی مخصوصا عربستان

* تفاوت سیاستهای مصر با آمریکا  و عربستان در قبال رژیم صهیونیستی

* عدم حمایت همه جانبه از حمله نظامی عربستان به یمن (بر خلاف انتظار حکومت عربستان)

* و شاید مهم ترین علتی که ما را به سمت گزینه دیگری رهنمون می سازد،صحبت ها و مواضع اخیر مقامات رسمی مصر(سامح شکری وزیر خارجه مصر،در حاشیه اجلاس سازمان امنیت و همکاری اروپا در امان پایتخت اردن)در قبال سوریه به عنوان محور مقاومت و تایید اقدام نظامی روسی در سوریه.

پس بدین ترتیب؛

2 ) گرایش به هم پیمانان و متحدان منطقه ای و چرخش به شرق؛

طرح چنین گزینه ای دور از احتمال نیست. مصر دشمن درجه یک آمریکا و اسراییل بوده است و نمی توان پس از کودتا پرونده این دشمنی دیرینه را خاطره جنگ را نیز به همراه داشته نادیده گرفت. مصر به عنوان کشوری با سابقه تمدنی و شئونات فرهنگی غنی هیچ گاه تن به ذلت دست پروردگی عربستان نیز نخواهد داد حتی با وجود کمک های بی دریغ مالی و سیاسی عربستان بعد از کودتا، مصری ها که باید در میدان جنگ یمن به حمایت از عربستان به خاک یمن یورش می بردند،تنها به گشت زنی در تنگه باب المندب آن هم طبق قاعده بین المللی جهت جلوگیری از ارسال مواد تسلیحاتی و ... به انصارالله یمن اکتفا نمودند و به همین دلیل اعتراض برخی مقامات عربستان را نیز برانگیخت.

اما شاید بتوان مهم ترین نشانگان تغییر در سیاست خارجی مصر را حمایت رسمی این کشور از اقدامات نظامی روسیه در سوریه قلمداد نمود.

که البته این حمایت و تغییر رویکرد در سیاست خارجی مصر از چندلایه قابل بررسی است؛

 1 ) احساس خطر از سوی داعش و هجوم آن به مصر هر لحظه باعث آشفتگی مقامات سیاسی مصر می شود و به عنوان خطری بالقوه این کشور را تهدید می کند به همین دلیل عاقلانه به نظر می رسد که مصر از اقدامات سرکوب کننده داعش در منطقه حمایت کند،

2 ) نباید از یاد برد که روزگاری مصر در سطح بالایی از نفوذ و قدرت در منطقه و جهان عرب قرار داشته و همیشه خود را بلند قامت تر از عربستان می دیده است و اکنون نمی تواند عربستان را قیم خود بپندارد،

3 ) مصری ها پس از این چندسال قطعا به این نتیجه رسیده اند که حمایت های آمریکا و عربستان که باعث دوری مصر از بسیاری از کشورهای منطقه می شود، مقطعی خواهند بود( به ویژه عربستان) و این دو کشور به هیچ وجه نمی خواهند مصر به عنوان قدرتی مستقل قد علم کند و در نتیجه حمایت های خود را کنترل شده و مشروط ، به این کشور روانه خواهند نمود.

4 ) آگاهی مصری ها از تغییر استراتژی آمریکا در منطقه و دال مرکزی این تغییر مبنی بر خروج آمریکا از منطقه خاورمیانه و برون سپاری پروژه امنیتی خود

این احتمال به مثابه کنشی معقول از صحنه گردانان عرصه سیاست خارجی مصر بعید به نظر نمی رسد.

5 ) افزایش نقش و موقعیت و قدرت سایر کشور ها در منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران و روسیه و شکست سیاست ها ی  عربستان در قبال یمن.(پیشنهاد سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در نشست وین مبنی بر گسترده تر نمودن کمیته حل بحران سوریه با افزودن ایران و مصر را می توان در پرتو این گزاره بررسی نمود)  این احتمال نیز ناشی از تجربه و کارآزمودگی سیاست مداران مصری خواهد بود. با توجه به موارد مذکور به نظر می رسد ما شاهد تغییرات گسترده تری در سیاست خارجی خاورمیانه ای مصر خواهیم بود به نحوی که هرچه از آشوب ها و تحولات داخلی به سمت ثبات و آرامش حرکت کند روند وارستگی مصر در زمینه های مختلف از جمله سیاست خارجی از کشور های بیگانه سریع تر پیش خواهد رفت که البته کشورهای حامی نیز به خصوص عربستان تلاش خود رابرای حفظ مصر و عدم دوری این کشور از مواضع خود به نفع عربستان، خواهد نمود.