ماهیت خود اصلاح شونده برجام

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- سید محمد اسلامی- کاخ سفید آقای "استیون مول" را به عنوان هماهنگ کننده ارشد برجام معرفی کرده است. این اقدام همزمان با ناکامی جمهوری خواهان در ممانعت از اجرای برجام در آمریکا، اعلام شد. اقدام جدید کاخ سفید پرسش هایی را ایجاد کرده است. این نماینده جدید کیست؟ انتصاب او به چه معناست؟ این اقدام احتمالا چه تأثیری در نحوه اجرای برجام می گذارد؟

١. وزن هماهنگ کننده جدید

چگونگی انتصاب استیون مول، سابقه او در دستگاه دیپلماسی آمریکا و واکنش ها به انتصاب اش حائز نکات قابل تأملی هستند. در آمریکا کمتر از یک ماه پیش(در ٢١ آگوست) یک هماهنگ کننده داخلی دیگر به همین منظور منصوب شده بود. جان کری، وزیر خارجه آمریکا، "جوزف مک مانوس" سفیر سابق این کشور در آژانس بین المللی انرژی اتمی را برای این منظور معرفی کرده بود. در آن زمان رتبه سیاسی عالی او متناسب با ماموریت جدیدش ارزیابی شد. اما هنگامی که ٢٦ روز بعد(در ١٨ سپتامبر) "استیون مول" به عنوان هماهنگ کننده ارشد منصوب شد، واکنش ها متفاوت بود. استیون مول سفیر قبلی آمریکا در لهستان بوده است. وزارت خارجه آمریکا در بیانیه انتصاب او تنها سابقه فعالیت اش در خصوص ایران را همکاری با ویلیام برنز، معاون سابق وزیر خارجه در سال های 1386 تا 1388 (2008 تا 2010) برای طراحی قطعنامه 1929 شورای امنیت سازمان ملل علیه مردم ایران عنوان کرده است. شاید با توجه به چنین نکاتی، روزنامه پولیتیکو آمریکا در واکنش به این انتصاب نوشت: «برخی کارشناسان معتقدند که هماهنگ کننده ارشد باید قوی تر از این ها باشد.» این در حالی است که پیش بینی می شود جمهوری خواهان ، نئوکان ها، صهیونیست ها و برخی سران عرب منطقه از صرف سرمایه های مالی و سیاسی برای ایجاد اشکال در اجرای برجام دریغ نکنند. جمهوری خواهان برنامه جدیدشان را ایجاد مشکل در مراحل اجرای برجام اعلام کرده اند. هماهنگ کننده داخلی در خصوص برجام باید بتواند مشکلات درون آمریکا در مرحله اجرای برجام را هموار کند. ایجاد هماهنگی بین وزارت خارجه، وزارت خزانه داری، پنتاگون، نهادهای مسئول امنیت ملی آمریکا و ... مسئولیت "استیون مول" و تیم او است. با این حال روشن است که او حداکثر تا پایان دولت اوباما این مسئولیت را بر عهده دارد و رئیس جمهور جدید هماهنگ کننده جدیدی را منصوب می کند.

2. هماهنگ کننده آمریکایی و کمیسیون مشترک برجام

بنابراین هماهنگ کننده ارشد آمریکایی درباره برجام با هماهنگ کننده ارشد برجام متفاوت است. در واقع نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجه و سیاست امنیتی (در حال حاضر خانم فدریکا موگرینی)، هماهنگ کننده ارشد در مرحله اجرای برجام است. متن برنامه اقدام مشترک وظایف مهمی را برعهده این هماهنگ کننده در کمیسیون مشترک گذاشته است. نکته حائز اهمیت در این خصوص اختیارات کمیسیون مشترک است. کمیسیون مشترک براساس بند 15-1-2 ضمیمه چهارم برجام، می تواند "در صورت ضرورت، رویه های حاکم بر فعالیت های خود را اصلاح کند و یا (رویه جدید) اتخاذ کند." به عبارت دیگر برجام ماهیتا خود اصلاح شونده" است. اختیار این اصلاح رویه یا تغییر رویه هم بر عهده کمیسیون مشترک است که رای گیری در آن اجماعی است. این قابلیت که درون برجام لحاظ شده، در واقع دست طرف های مختلف را باز می گذارد که در طول حدود یک دهه زمان برای اجرای برجام، در شرایط خاص بتوانند موضوعاتی را مجدد به مذاکره بگذارند و درباره آن ها تصمیمی اصلاح شده یا اساسا جدیدی را اتخاذ کنند.

3. ما و ویژگی خوداصلاح شونده برجام

ویژگی خود اصلاح شوندگی برجام که در اختیارات کمیسیون مشترک مستتر است، این ضرورت را ایجاد می کند که ما آینده نگرانه در این زمینه فعال باشیم. این که اکنون در بانک مرکزی کمیته برجام تشکیل شده، خوب است اما کافی نیست. اگر برجام در نهادهای مسئول از جمله مجلس شورای اسلامی تایید و تصویب شود، آن گاه وزارت خارجه، وزارت اقتصاد، بانک مرکزی، سازمان انرژی اتمی و دیگر نهادهای مرتبط با این موضوع، باید با اتخاذ موضعی غیرانفعالی، برنامه های مشخصی برای فراز و فرودهای اجرای برجام داشته باشند.

ماهیت خود اصلاح شونده برجام هم فرصت است و هم تهدید. این به ما برمی گردد که آن را به فرصت تبدیل کنیم یا تهدید.