گزینه های روی میز مذاکرات هسته ای چیست؟

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- حسن شکوهی نسب- رصد، قطار گفت و گوهای هسته ای صبحگاه روز ۲۸ تیرماه از ایستگاه ششم وین نیز گذشت. ششمین دور از مذاکرات هسته ای که از ۱۱ تیر ماه شروع و تا ۲۸ این ماه (یک روز قبل از پایان مهلت ۶ ماهه نخست) ادامه یافته بود، در این نشست به توافق نهایی منجر نشد. در این دور از گفت و گوها که ۱۸ روز به طول انجامید و عنوان طولانی ترین نشست را به خود اختصاص داد، همچنان برخی از موارد مورد اختلاف حل نشد و در پرانتز  باقی ماند.

توافق اولیه میان ایران و گروه ۱+۵ (شامل آمریکا، چین، روسیه، انگلیس، فرانسه و آلمان) که از سوم آذرماه سال گذشته تحت عنوان «طرح اقدام مشترک» با «توافق ژنو» شکل گرفت و ۳۰ ام دی ماه نیز به اجرا درآمد، امیدها را برای حل و فصل این مشکل -که بیش از یک دهه کشور ما با آن درگیر است- افزایش داد.

توافق اولیه ژنو برای رسیدن به توافق نهایی و تدوین پیش نویس توافق جامع، دو فرجه ۶ ماهه را پیش بینی کرده بود. مهلت تعیین شده ۶ ماهه نخست ۲۹ تیرماه بود که هفته گذشته پایان پذیرفت و دو طرف این گفت و گوها را چهار ماه دیگر تمدید کردند. از این رو، بسیاری از صاحبنظران کاهش میزان اختلاف میان ایران و  قدرت های جهانی در مدت ۶ ماهه نخست را دلیلی بر کاهش این مدت زمان قلمداد می کنند.

گزارش های منتشر شده از گفت و گوهای اخیر حاکی از آن است که اختلاف های زیادی در برنامه زمان بندی رفع تحریم ها، زمان بندی مدت زمان مرحله توافق نهایی، راکتور آب سنگین اراک، تاسیسات فوردو و همچنین میزان، سطح و ابعاد غنی سازی وجود دارد؛ طوری که بعد از پایان نشست وین ۶ عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان اشاره کرد که حدود ۶۵ درصد از متن توافق نهایی نوشته شده، حال آن که ۳۵ درصد از متن باقی مانده است؛ این در حالی است که از نظر محتوایی حدود ۸۰ درصد از اختلاف ها همچنان به قوت خود باقی مانده اند.

بسیاری از ناظران توافق ژنو را به عنوان توافقی برد – برد مورد ارزیابی قرار می دهند که بر اساس آن، بخشی از خواسته های دو طرف تحقق پیدا کرده است. از این رو، به رسمیت شناختن غنی سازی ۵ درصد در ایران، از میان رفتن تهدید جنگ علیه کشور ما، برگرداندن پول های بلوکه شده، رفع بخشی از تحریم ها و اعمال نشدن تحریم های جدید علیه ایران به عنوان چند دستاورد مهم برای ما ارزیابی می شود. این در حالی است که غرب نیز به بخشی از خواسته های خود از جمله از بین بردن اورانیوم های غنی شده ۲۰ درصد، حق بازرسی عمیق از تاسیسات هسته ای ایران در این زمینه دست یافت.

باوجود این که در طول یک سال گذشته پیشرفت زیادی در گفت و گوهای هسته ای حاصل شده است، اما مسئولان دو طرف، یکدیگر را به سیاست های غیرواقع بینانه متهم می کنند. اما بسیاری از تحلیل گران این گونه موضع گیری ها را تلاش دو طرف جهت کسب امتیازهای بیشتر در فرایند چانه زنی می دانند.

اما دغدغه «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان نسبت به زیاده خواهی های غرب، جدا از روش (تاکتیک) چانه زنی و دیپلماتیک، به تجربه تاریخی بر می گردد که نه تنها ایران، بلکه سایر کشورهای جهان نیز به وفور آن را نسبت به خود و دیگران مشاهده کرده اند. ظریف بارها اعلام کرده است که ایران برای رسیدن به توافق نهایی مصمم و جدی است و اگر این توافق جامع شکل نگیرد، تنها به علت زیاده خواهی های طرف غربی است.

تیم مذاکره کننده کشورمان هرچند با جدیت و قاطعیت تمام، این گفت و گوها را دنبال می کند، اما تاکنون موضع گیری های رهبری در این خصوص نقش تعیین کننده ای در پیشبرد مذاکرات داشته است. رهبر معظم انقلاب بارها ضمن حمایت از تیم مذاکره کننده هسته کشورمان، اظهار داشته است که نسبت به طرف غربی بی اعتماد و بدبین هستم.

بنابراین توجه به تجارب تاریخی، ویژگی اصلی سخنان رهبری است که گروه ۱+۵ که بیش از ۵۰ درصد از قدرت جهان را به خود اختصاص داده اند، در قبال ایران نمی توانند موضعی منصفانه و به دور از زیاده خواهی داشته باشند.

امروز سخنان رهبر معظم انقلاب نصب العین تیم مذاکره کننده قرار گرفته است؛ به طوری که این تیم، صحبت رهبری در نیاز ایران به ۱۹۰ هزار سانتریفوژ را به جدیت تمام در گفت و گوهای وین ۶ مورد توجه قرار داد. از این رو، موضع گیری های به موقع و باتدبیر رهبر معظم انقلاب تاکنون به عنوان سدی در برابر زیاده خواهی های غرب قرار گرفته است.

موضع گیری های رهبری حتی در موارد جزیی و کارشناسی، حاکی از آن است که ایشان در جریان جزئیات گفت و گوهای هسته ای قرار داشته و فرایند مذاکرات زیر نظر ایشان انجام می گیرد. البته غرب نیز به این موضوع پی برده است که تیم مذاکره کننده ایران نماینده کل حاکمیت است و از این روست که گروه ۱+۵ با جدیت بیشتری در جریان گفت و گوها حاضر شده است.

یکی از مهم ترین موارد مورد اختلاف در نشست وین ۶ بحث مدت زمان برای رفع تحریم های ظالمانه غرب علیه ایران بود. کارشناسان بر این باورند غرب با اعمال تحریم ها بیش از آن که در صدد حل و فصل موضوع هسته ای برآید، از آن به عنوان اهرمی سیاسی برای کسب امتیازهای بیشتر در زمینه های دیگر  سود می جوید. تاکید قدرت های غربی بر این است که تحریم ها در مدت زمان ۱۵ تا ۲۰ سال رفع شود؛ این در حالی است که تیم هسته ای ایران به دنبال رفع زودهنگام این تحریم ها و آن هم به صورت یکجا است.

واقعا چه تضمینی وجود دارد که با حل موضوع هسته ای، برداشته شدن تحریم ها به مسائل دیگری چون حقوق بشر، دهشت افکنی (تروریسم) و غیره منوط نشود؟ به هر حال آن چه که لازم است مورد توجه دولتمردان ایران قرار بگیرد، موضوع رفع تحریم ها گام به گام با حل موضوع هسته ای است.

 اما در نتیجه فرسایشی شدن موضوع هسته ای و یا حتی شکست مذاکرات، طرف غربی است که متضرر اصلی خواهد بود؛ زیرا جهان تاکنون به این نتیجه رسیده است ایران طبق فتوای رهبری نه تنها هیچ وقت به دنبال ساخت سلاح هسته ای نبوده است، بلکه با هر نوع اقدامات خشونت آمیز و جنگ طلبانه نیز مبارزه خواهد کرد.

در مجموع، غرب نیز به چند دلیل از فرسایشی شدن این موضوع بیم دارد؛ اول این که امسال انتخابات پارلمانی آمریکا در راه است و تبلیغات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ این کشور نیز از سال دیگر آغاز می شود؛ پس برگ برنده اصلی دموکرات ها در انتخابات می تواند توافق جامع هسته ای با ایران باشد. این در حالی است که «ویلیام برنز» معاون رشد وزیر امور خارجه آمریکا که تاکنون نقش مهمی در مذاکرات هسته ای ایفا کرد است در ماه اکتبر  بازنشسته خواهد شد.

 از سوی دیگر همزمان با پایان مهلت چهار ماهه دوم (یعنی ۲۴ نوامبر) مسئولیت کاترین اشتون به عنوان مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز به پایان خواهد رسید؛ بنابراین، این فرصتی طلایی است که دیگر برای غرب پیش نخواهد آمد و لازم است تا در این مدت باقی مانده برای رسیدن به توافق نهایی به صورت جدی از زیاده خواهی های خود بکاهد.