چرا بايد «صلح امام حسن(ع)» با ترجمه آيت ا... خامنه اي را خواند؟

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- محمدعلي ندائي- «پيش ازاين که به ترجمه اين کتاب (صلح امام حسن(ع))بپردازم ،مدت ها درفکرتهيه نوشته اي درتحليل موضوع صلح امام حسن (ع) بودم وحتي پاره اي يادداشت هاي لازم را نيز گرد آورده بودم؛ولي سپس امتيازات فراوان اين کتاب مرا ازفکرنخستين بازداشت وبه ترجمه اين اثرارزشمند وادارکرد...»

اين جمله، فرازي از مقدمه حضرت آيت ا...خامنه اي برکتاب «صلح الحسن (ع)» شيخ راضي آل ياسين است که با ترجمه اديبانه ورساي ايشان درسال ۱۳۴۸ منتشر شده است. کتابي که ازهمان زمان انتشار جاي خودرا درميان نخبگان پيدا کرد وبه عنوان يک کتاب مرجع درباره صلح امام حسن (ع) مطرح شد. جذابيت کتاب، علاوه بر تلاش محققانه وقلم اديبانه مولف ومترجم محترم، ناشي از ،موضوع مهم وحساسي است که اين اثر به آن پرداخته است. زيرا صلح امام حسن (ع) از جمله نقاط عطف تاريخ صدراسلام است که به نوشته علامه شرف الدين درمقدمه عالمانه اش بر کتاب، به برکت آن، سيدالشهداء(ع) توانست انقلاب بزرگ خود را به وجود آورد. از اين رو به نظرعلامه شرف الدين، شهادت کربلا پيش ازآن که حسيني باشد، حسني است  درگفت وگوي خراسان با حجت الاسلام والمسلمين رسول جعفريان ازصاحب نظران برجسته تاريخ اسلام ،ابعاد وزواياي اين کتاب گرانقدر راکه سه تن ازسيره شناسان برجسته در پيدايي آن (اعم ازتاليف، ترجمه ومقدمه) نقش داشته اند، بررسي شده است.

مترجم محترم درآغازکتاب متذکرشده اند که تصميم به نوشتن کتابي درباره امام حسن(ع) داشته اند اما وقتي به کتاب ارزشمند «صلح الحسن(ع)» آل ياسين برمي خورند ، ازنوشتن منصرف مي شوند وبه ترجمه آن اقدام مي کنند. به عنوان يک نويسنده وتاريخ نگار تحليل شما ازاين اقدام چيست؟
اين اقدام ازچند بعد قابل توجه است .بعد اول آن است که اين کار، آن هم درچند دهه قبل نشان دهنده انگيزه علمي مترجم است .زيرا وقتي اثري محققانه تاليف شده است که خلاء پژوهشي در يک موضوع را پرمي کند، ديگر نيازي نيست که ساير افراد وقت صرف کنند وکتابي در اين زمينه پديد آورند .به ويژه وقتي پاي دين وترويج دين درميان است ،بازنشروترجمه کتاب هاي خوب ، اجري کمتراز تاليف ندارد.بنابراين کارمترجم محترم، خود يک سنت حسنه واقدامي عملي درراستاي ارج نهادن به تلاش يک محقق برجسته است .چنان که علامه شرف الدين هم درمقدمه عالمانه اش برکتاب به همين نکته اشاره مي کند. بعد دوم ازمنظرجامعه شناختي است؛ به اين معنا که اين اقدام بيانگرتوجه ژرف مترجم به هم افزايي وارتباطات بين الاسلامي انديشمندان مسلمان درراستاي اعتلاي اسلام وانديشه اسلامي است . ضمن آن که ، اين کارنوعي معرفي وشناساندن شخصيت هاي اسلامي عرب زبان به جامعه ايراني است، آن هم دردوره اي که رژيم طاغوت سعي درفاصله انداختن وجدايي جامعه ايران ازمسلمانان عرب زبان داشت.

قبل ازپرداختن به محتواي کتاب بفرماييد که «صلح امام حسن(ع)» درچه فضاي علمي واجتماعي نوشته شد ؟
با اين که تاريخ زندگي امامان معصوم(ع) ارزش ديني و مذهبي و حتي فقهي بالايي دارد، اما به دلايل مختلف با بي مهري خودي و بيگانه روبه رو بوده است. تنها درچند دهه اخيراست که بازيابي تاريخ صحيح شيعه به دور از خرافه و افراط و متکي بر اسناد و مدارک درست تاريخي به صورت يک نهضت علمي ازسوي نويسندگان شيعه اعم از لبناني، عراقي و ايراني دنبال شده است. در نيم قرن اخير، نويسندگان عرب شيعه در لبنان و عراق گام هاي بزرگي دراين باره برداشته اند؛ گام هايي که به تدريج به صورت ترجمه در ايران انعکاس يافت و بر ديدگاه هاي تاريخي ما در حوزه  تاريخ اسلام تأثير گذاشت. داستان اين نهضت علمي حتي در حوزه  تاريخ اسلام، داستاني مفصل و خواندني و دنبال کردن آن براي شناخت مراودات فرهنگي ميان ملل مسلمان، کاري ستودني است.

جناب استاد! شما به نويسندگان برجسته نيم قرن اخيرونهضت علمي آنان اشاره کرديد. آيا نويسنده «صلح امام حسن (ع)» هم جزو اين دسته است ؟
بله . شيخ راضي آل ياسين از علما و محققان و مورخان نجف بود که به سال 1314.ق متولد شد و در 15 ذي قعده سال 1372.ق يعني درست سال انتشار کتابش «صلح الحسن(ع)» درگذشت. او پيش از آن افزون بر "ديوان" کتابي نيز با عنوان "تاريخ الکاظميه في القديم والحديث" و کتابي با عنوان "اوج البلاغه" درباره خطبه هاي امام حسن(ع) و امام حسين(ع)" تأليف کرد. اصولاً خاندان آل ياسين يکي از خاندان هاي علمي بزرگ نجف است که نه تنها شيخ راضي بلکه عالمان، فقيهان و مورخان برجسته  ديگري هم داشته و دارد.

به نظرمي رسد يکي ازويژگي هاي کتاب، ترجمه روان واديبانه آن است.
بله، درست است .متن ترجمه نشان مي دهد که مترجم از قلمي رسا و توانا برخوردار بوده و به خوبي از کلمات و تعابير براي رساندن مقصود بهره برده است. در واقع، در اين ترجمه، هم امانتداري شده و هم حرمت زبان پارسي پاس داشته شده و به هيچ روي، يکي فداي ديگري نشده است. نويسنده  متن عربي، به تناسب زمان نگارش، متني از يک سو محققانه و از سوي ديگر، اديبانه نوشته است. او خود شاعر بوده و ديوان داشته و اين اثر نيز در زمره  آخرين کارهاي علمي اوست. طبيعي است که ترجمه هم نيازمند قلمي اديبانه بوده و بدون ترديد، با توجه به تسلط مترجم به ادبيات فارسي، اين کار با رواني و زيبايي هرچه تمام تر به انجام رسيده است. شايد انتخاب يک عنوان افزوده بر نام کتاب، گوياي ذوق ادبي مترجم باشد. "صلح الحسن(ع)" به "صلح امام حسن(ع)" ترجمه شده و در عين حال عنوان اديبانه  ديگري ذيل آن آمده است: "پرشکوه ترين نرمش قهرمانانه تاريخ".

از ديدگاه شما به عنوان يک محقق تاريخ اسلام، اين اثر از نظر اتقان تاريخي چگونه است؟
بدون ترديد، بايد گفت اين کتاب اثري ارجمند و محققانه درباره  اين مقطع از تاريخ شيعه مي باشد و پاسخگوي بيشتر پرسش هايي است که ممکن است در اين زمينه در اذهان جوانان و دوستداران اهل بيت(ع) پديد آيد. نويسنده، محققانه از متون تاريخي بهره گرفته و با رعايت اصول پژوهش، کار بررسي اين مقطع از تاريخ شيعه را به انجام رسانده است.

علاوه براتقان واستناد ،ويژگي ديگر کتاب چيست که آن را درميان نخبگان به کتابي مرجع تبديل کرده و علامه شرف الدين هم مقدمه اي پرمغز برآن نگاشته است ؟
اين کتاب به معناي واقعي کلمه، تبيين سيره سياسي امام حسن (ع) است ونه صرف نقل تاريخ زندگي آن حضرت .از اين رو، نويسنده درعين استناد به منابع اصيل ودست اول، به گونه اي موضوع را مطرح کرده است که خواننده ازلابه لاي مطالب ، بينش واعتقادش به اصل امامت ومعصوم بودن امام (ع) تقويت مي شود وعصمت وتدبيرالهي آن حضرت را دربستر تاريخ واتفاق دوران ساز صلح با معاويه به وضوح درمي يابد . نکته ديگري که کتاب «صلح امام حسن(ع)» آن را به طورجدي وعميق دنبال مي کند ودرپي پاسخگويي به آن است، دفاع منطقي، مستدل ومستند از حرکت سياسي امام (ع) ونيز زدودن اوهام وذهنيت هاي نادرست ازچهره تاريخي آن حضرت است .چنان که مولف درپيش گفتار به اين انگيزه اشاره مي کند و مي نويسد :«دست تحريف سيماي منورحسن بن علي(ع) را درنظرمردم سطحي وقضاوتگران بي تحقيق به شکل خليفه اي بي کفايت...ترسيم کرده وبسي نسبت هاي ناروا وظالمانه وبي منطق ودورازحقيقت به او داده است .»(ص 27) به همين دليل مؤلف درادامه مي افزايد:«منظورما ازنگارش اين سطور،به همين برآورده مي شود که ازراه منطق صحيح وترديد ناپذير،عظمت اين امام، بي هيچ شائبه عيب ونقص واشکال وايرادي آشکارشود.»(ص29)

جناب استاد ! سوالي که دراين جا مطرح مي شود اين است که چرا مؤلف در مورد دفاع ازامام حسن (ع) به جاي روش کلامي، رويکرد تاريخي را دنبال کرده است؟
دليل آن اين است که اين شبهات بيشتروجهه تاريخي داشته ودرمنابع تاريخي ازسوي وابستگان به جريان خلافت اموي وعباسي جعل وتحريف شده است.به گفته مولف ،مخالفان ،به حسن بن علي (ع) به ديده يک رهبرشکست خورده نگريسته وفراموش کرده اند که علل وموجبات اين به اصطلاح شکست را بررسي کنند .درحالي که امام حسن (ع) با بصيرت وروشن بيني نقشه اي راطرح مي کنند و تدبيري به خرج مي دهند که آينده ملتي راتضمين مي کند ونتايج حتمي آن قبر دشمنان را مي کند. به بيان ديگر، اين کتاب مي خواهد حقايق تاريخي درباره يکي از دشوارترين فرازهاي زندگي امام حسن (ع) را تبيين کند .به اين دليل با رويکرد تاريخي ونه با روش کلامي به پاسخگويي به شبهات مربوط به دوره خلافت کوتاه امام حسن (ع) مي پردازد. اين کتاب مشخص مي کند که چگونه معاويه خلافت را به سلطنت تبديل کرد وامام حسن (ع)چگونه با صلح خود زمينه هاي قيام عاشورا را فراهم آورد. دراين کتاب روشن مي شود که اگر روشنگري امام حسن (ع) وافشاگري هاي ناشي از صلح قهرمانانه آن حضرت نبود ،قيام شجاعانه ودليرانه امام حسين(ع) زمينه بروز پيدا نمي کرد و درصورت تحقق، تاثيرلازم را نمي داشت .