مدل مفهومی قطعنامه ۵۹۸ برای توافق هسته‌ای

مفهوم سازی « نوشیدن جام زهر» توسط امام راحل در پذیرش قطعنامه ۵۹۸ به مدلی تبدیل شد که در مقاطع مختلف تاریخی بارها توسط اصلاح طلبان بازخوانی می شد. نامه معروف حدود ۱۳۰ نفر از نمایندگان اصلاح طلب مجلس ششم به مقام معظم رهبری درباره رابطه با امریکا و به کارگیری این مفهوم در آن، بارزترین نوع تشابه سازی از درون حاکمیت بود.

در مسئله اخیر نه تنها چنین مفهومی توسط جانشین امام (ره) به کار برده نشد، بلکه عنوان « نرمش قهرمانانه» به جای آن مفهوم سازی شد زیرا ظرفیت های کشور چنین مفهومی را تجویز نمی کرد. اما این بار اصلاح طلبان نبودند که مفهوم جام زهر را به کار بردند بلکه رسانه ای که خود را منتسب به اصولگرایان می داند از این مفهوم برای توصیف وضع موجود استفاده کرد. با این تفاوت که مدعی خوراندن جام زهر شد نه خوردن آن. اما به نظر می رسد شرایطی که اصلاح طلبان و اعتدال گرایان برای وضع موجود طراحی کرده بودند همان چینشی بود که برای امام (ره) طراحی و استدلال شد. اما این بار به دلیل تجربه دیروز و ظرفیت های بالای کشور، خروجی آن « نرمش قهرمانانه» شد و از جام زهر خبری نشد.

علل پذیرش قطعنامه ۵۹۸ را نه از تحلیل ها و تصمیمات آشکار و نهان بلکه به جهت درگیر نشدن در تفسیرها و منازعات به خود امام (ره) ارجاع می دهیم. حضرت امام (ره) در نامه ای که چند سال پیش توسط هاشمی رسانه ای شد (دستخط شخص امام (ره) ) چهار عامل را زمینه ساز پذیرش قطعنامه ۵۹۸ می دانند:

۱- خزانه خالی و نداشتن پول جهت استمرار دفاع و مقاومت

۲- مردم حاضر نیستند به جبهه بروند

۳- تکنولوژی نظامی و آلات جنگی برای ادامه جنگ نداریم

۴- بن بست در ادامه جنگ.

البته حضرت امام (ره) صادقانه مراجع مدعی هر بخش را نیز نام می برند. نخست وزیر خالی بودن خزانه را به امام نوشته بود (موسوی) ، رضایی فرمانده وقت سپاه لیست بلند بالایی از تجهیزات را نوشته بود (البته به هاشمی نوشته بود نه امام) . و مسئولان تبلیغات جبهه و جنگ نرفتن مردم به جبهه را تأیید کرده بودند و این چهار مورد به علاوه استدلال های خود هاشمی مبنای تصمیم گیری حضرت امام (ره) شد. البته نگارنده در تبعیت از امام معتقد نیستم که منازعات سیاسی با موسوی، خاتمی، هاشمی و رضایی را باید به قطعنامه کشاند چرا که امام فرمودند من به مسئولان کشور اعتماد دارم و آنان را شماتت نکنید و آنان نیز از این تصمیم ناراحتند. اما در ادامه خواهید دید که همان مدل را برای این مقطع از تاریخ انقلاب طراحی کردند و به اجرا درآوردند. این مقایسه نه در نقد دیروز و امروز که در جهت تبیین اقدامات تصمیم ساز است.

۱- رئیس جمهور چند بار به صورت تلویحی و یک بار در دانشگاه تهران با صراحت مسئله خالی بودن خزانه را طرح کردند.

۲- رئیس جمهور هنگام خروج از فرودگاه مهرآباد در نقد معترضان به مکالمه وی با اوباما آنان را به نظرسنجی ها ارجاع داد و بعد به صورت گسترده در رسانه های اصلاح طلب آورده شد که مردم خواستار مذاکره با امریکا هستند (در پذیرش قطعنامه ۵۹۸ می گفتند مردم حاضر نیستند به جبهه بروند) بنابراین با دو گزینه مذکور مسئله نبود پول و ذائقه مردم مدل سازی شد.

۳- بن بست در پرونده هسته ای و ناامیدی از سلسله نشست ها، مسیر را به سویی کشاندند که فکر و ذهن مردم و مسئولان خسته شد. بنابراین از جهت ذهنی - روانی اصل توافق مقدم بر محتوای آن شد. گویی اگر اعلام می شد به توافق رسیده ایم، افکار عمومی آرام می گرفت و مهم نبود بر سر چه توافق شده است؟ ادعای قرار گرفتن کشور بر لبه پرتگاه بارها توسط جریان حاکم و اصلاح طلبان به صورت عیان و مخفی به کار برده شد و شرایط کشور همانند تابستان ۱۳۶۷ ترسیم شد که چشم اندازی برای پیروزی در جنگ وجود ندارد، مردم از جنگ خسته شده اند و جنگ به بن بست رسیده است و چاره ای جز پذیرش قطعنامه ۵۹۸ نیست.

۴- نچرخیدن چرخ تولید و عدم سرمایه گذاری در ایجاد کارخانه و در نتیجه عدم ایجاد اشتغال را اگر با نبود توپ و تانک و هلیکوپتر (آنطور که در نامه رضایی به هاشمی آمده است) انطباق دهیم، مدل سازی وضع موجود با شرایط پذیرش قطعنامه ۵۹۸ کاملاً انطباق دارد. جالب اینکه سردمداران حرکت امروز نیز سردمداران آن روز بودند، هاشمی و خاتمی دو ضلع پذیرش قطعنامه ۵۹۸ هستند و امروز هم مشاور و میداندارند (هاشمی چند روز پیش اعلام داشت تا این مسئله (مسئله هسته ای) حل نشود، گشایشی اتفاق نخواهد افتاد) . آن روز امام می دانست که اگر ایثارگرانه مسئولیت را بر عهده نگیرد، دیگران در میان مردم دچار آسیب تاریخی خواهند شد. لذا فرمود: « مسئولان مورد اعتماد من می باشند و آنها را از این تصمیمی که گرفتند، شماتت نکنید که برای آنان نیز چنین پیشنهادی سخت و ناگوار بوده است» .

مقام معظم رهبری نیز ایثارگرانه مذاکره کنندگان را فرزندان انقلاب خواندند و از همگان خواستند که آنان را سازشکار خطاب نکنند.

اما امام (ره) به کسانی که دست برداشتن از « غرور مقدسشان» سخت بود، فرمودند طرف مقابل همچنان دشمن است و از دشمنی او چیزی کاسته نشده است. همین تعبیر در بیان مقام معظم رهبری است که ما با « دشمن» مذاکره می کنیم. بنابراین امام (ره) به آنانی که بی تب و تاب بودند، فرمودند « بغض و کینه انقلابی تان را در سینه ها نگه دارید، با غضب و خشم بر دشمنانتان بنگرید و بدانید پیروزی از آن شماست» . به نظر می رسد این راهبرد امروز باید مدنظر حزب الله باشد. مقام معظم رهبری نیز فرمودند در این قضیه هر نتیجه ای داشته باشد به نفع ماست. اگر مشکلات حل شود، به نفع ماست و اگر حل نشود ظرفیت شناختی ملت ما از دشمن بیشتر خواهد شد.

امام (ره) هنگام پذیرش قطعنامه فرمودند « در جنگ پیروزی از آن ما گردید و دشمنان در تحمیل آن همه خسارت، چیزی به دست نیاوردند» یعنی ما آسیب دیدیم اما اهداف مدنظر دشمن محقق نشد (نابودی انقلاب یا تسلط بر اروند و… ) . در مسئله هسته ای نیز دشمن با تحریم به ما آسیب رساند اما چیزی در سبد خودش قرار نگرفت.

امام (ره) در پذیرش قطعنامه فرمودند: « عده ای که تا دیروز زیر نقاب صلح و صلح طلبی خنجرشان را از پشت به قلب ملت فرو کرده بودند، ممکن است امروز طرفدار جنگ شوند» امروز نیز همه اپوزیسیون از این توافق به عنوان از دست دادن منافع ملی یاد می کنند در حالی که تا دیروز برای تحریم بیشتر ایران به غرب التماس می کردند. امام (ره) بعد از جنگ، میدان دار آینده کشور را کسانی می دانستند که در جنگ استقامت کردند و آنانی را که به هر دلیل از این مقاومت طفره رفته بودند، « کوته نظران دیروز خواندند که نباید به صحنه ها برگردند» اما امروز مقاومت کنندگان در مسئله هسته ای مورد شماتت و در حاشیه و منزوی اند و آنانی که برای یک لحظه به مقاومت اعتقاد نداشتند، میدان دار عرصه ها شده اند.

از نگاه امام (ره) ، دیروز قائدین کوته نظر که از پشت خنجر به قلب ملت فرو کرده بودند، نقطه مقابل کسانی بودند که حاضر نبودند « از غرور مقدسشان دست بردارند» اما امروز در پرتو شعار « ایران برای همه ایرانیان» دیوار ذهنی خودی و غیرخودی حتی درون حاکمیت نیز وجود ندارد. نه غرور مقدس به رسمیت شناخته می شود و نه تکریم می شود. امروز ایستادن مقابل دشمن در یک تفسیر موسع به ایستادن مقابل ملت تعبیر می گردد اما آنچه مهم است دیروز غرور ایرانیان شکسته نشد امید است امروز نیز شکسته نشود.