راه های تشخیص اختلالات هورمونی زنان و مردان و 16 روش درمان

روش های تشخیص اختلالات هورمونی چیست؟ علائم مشکلات هورمونی در مردان و زنان چیست؟ چه عواملی باعث ایجاد این اختلال در بدن می شود؟ پاسخ این سوالات و روش های درمان آن را در پارس نیوز بخوانید.

هورمون چیست؟

هورمون‌ یک پیام‌رسان‌ شیمیایی است که از طریق جریان خون به اندام‌ها و بافت‌ها می‌رود. هورمون‌ها به اندام‌های بدن می‌گویند که باید چه کاری را و چگونه انجام دهند. با این حال عملکرد هورمون‌ها آهسته‌تر از دیگر پیام‌رسان‌های شیمیایی است. هورمون‌ها توسط غدد درون ریز که گروه خاصی از سلول‌ها در سراسر بدن هستند، تولید می‌شوند.

عدم تعادل هورمونی چیست؟

بدن در حالت طبیعی خود طیفی از هورمون‌ها را به صورت متعادل تولید می‌کند. در وضعیت تعادل هورمون‌ها، عملکرد اندام‌ها و بافت‌های بدن در حالت مطلوب قرار دارد. با این حال، هنگامی که یک یا چند هورمون‌ تغییر یابد، می‌تواند منجر به عدم تعادل هورمونی ‌شود. در این وضعیت، شما ممکن است دچار کمبود یک هورمون و تولید بیش از حد هورمون دیگری شوید.

علائم و نشانه های اختصاصی اختلال هورمونی در خانم ها

شایع ترین علامت عدم تعادل هورمونی در زنان در سنین باروری، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) است. علائم عدم تعادل هورمونی زنان که بلوغ، بارداری، شیر دادن و یائسگی را تحت تاثیر قرار می دهند، شامل موارد زیر هستند:

• پریودی نامنظم
• افزایش خونریزی در پریودی
• توقف پریودی
• پریودی مکرر
• هیرسوتیسم یا رشد موهای زائد روی صورت، چانه یا سایر قسمت های بدن
• آکنه در صورت، قفسه ی سینه یا قسمت فوقانی کمر
• ریزش مو
• تیره شدن پوست، به ویژه در امتداد چین و چروک های گردن، کشاله ی ران و زیر پستان ها
• ضایعات پوستی
• خشکی واژن
• آتروفی واژن
• درد در هنگام رابطه ی جنسی
• عرق شبانه
• سردرد

علائم و نشانه های اختصاصی اختلال هورمونی در مردان

تستوسترون نقش مهمی در رشد مردان دارد. تولید ناکافی تستوسترون موجب بهم خوردن تعادل هورمونی می شود که می تواند علائم زیر را ایجاد کند:

• ژنیکوماستی یا رشد بافت پستان در مردان
• حساسیت پستان
• اختلال نعوظ
• کاهش رشد موهای ریش
• رشد موهای زائد بدن
• از دست دادن توده ی عضلانی
• از دست دادن توده ی استخوانی
• مشکل در تمرکز
• گرگرفتگی.

علائم و نشانه های اختصاصی بهم خوردن تعادل هورمونی در کودکان

تولید هورمون های جنسی در دختران و پسران از زمان بلوغ، شروع می شود. بسیاری از کودکانی که دچار تاخیر در بلوغ می شوند، شرایطی به نام هیپوگنادیسم را تجربه می کنند.

دوره‌ی بلوغ، زمانی است که دختران و پسران شروع به تولید هورمون‌های جنسی می‌کنند. بسیاری از کودکانی که دچار بلوغ تأخیری می‌شوند، درنهایت یک بلوغ نرمال را تجربه خواهند کرد اما برخی از آنها به وضعیتی به نام هیپوگنادیسم مبتلا هستند. علائم هیپوگنادیسم عبارتند از:

در پسرها

• توده‌ی عضلانی رشد نمی‌کند؛
• صدا کلفت نمی‌شود؛
• موهای بدن کم‌پشت هستند؛
• رشد بیضه و آلت تناسلی، ناقص است؛
• رشد بیش‌ازحد بازوها و ساق‌های پا نسبت به تنه‌ی بدن؛
• ژنیکوماستی، رشد بافت سینه.

در دخترها

• دوره‌ی قاعدگی آغاز نمی‌شود؛
• بافت سینه رشد نمی‌کند؛
• نرخ رشد افزایش نمی‌یابد.

انواع اختلالات هورمونی

انواع مختلفی از اختلالات هورمونی در جهان وجود دارند. دیابت شایع‌ترین اختلال هورمونی در جهان است. از دیگر اختلالات هورمونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ناکارآمدی غده آدرنال

در این بیماری غده آدرنال یا همان فوق‌کلیه مقدار کمی هورمون کورتیزول و در مواردی آلدسترون ترشح می‌کند. علائم این ناهنجاری شامل خستگی٬ ناراحتی معده٬ دهیدرتاسیون و تغییرات پوستی است.

بیماری کوشینگ

تولید بیش از حد هورمون‌های هیپوفیزی می‌تواند در ادامه باعث پرکاری غده فوق‌کلیه شود. یک ناهنجاری مشابه به نام سندروم کوشینگ هم وجود دارد که اغلب در افرادی که برای طولانی مدت کورتون مصرف کرده اند٬ رخ می‌دهد.

آکرومگالی و سایر ناهنجاری‌های مرتبط با هورمون رشد

درصورت که غده هیپوفیز بیش از حد هورمون رشد ترشح کند٬ استخوان‌ها و دیگر مناطق بدن کودک به صورت غیرعادی و سریع رشد خواهند کرد و دچار بیماری آکرومگالی می‌شود. درصورتی که سطح هورمون رشد پایین‌تر از حد طبیعی باشد٬ کودک دچار کوتاهی قد می‌شود.

پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدی

درصورتی که غده تیروئید بیش از حد هورمون تیروئیدی ترشح کند٬ فرد دچار پرکاری تیروئید خواهد شد. این بیماری خودش را با علائمی از قبیل کاهش وزن٬‌تعریق و افزایش تعداد ضربان قلب نشان خواهد داد. شایع‌ترین علت ابتلا به پرکاری تیروئید٬ نوعی بیماری خودایمنی به نام گریوز است.

کم کاری تیروئید یا هایپوتیروئیدی

در این بیماری غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئیدی ترشح نکرده و منجر به بروز علائمی از قبیل افسردگی٬ یبوست٬ خشکی پوست و خستگی می‌شود.

سندروم تخمدان پلی‌کیستیک یا ‌PCOS

تولید بیش از حد هورمون‌های آندروژنی یا مردانه باعث می‌شود که تخمک‌گذاری در بدن زنان مختل شود. این اختلال تخمک‌گذاری خودش را با علائمی از قبیل بی‌نظمی پریود٬ رشد موهای زائد و جوش نشان می‌دهد.

دلایل تغییرات هورمونی

علل احتمالی بسیاری برای عدم تعادل هورمونی وجود دارد. این علل بسته به اینکه کدام هورمون‌ها یا غده‌ها تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، متفاوت است. علل رایج عدم تعادل هورمونی عبارتند از:

• دیابت؛
• هیپوتیروئیدیسم یا کم کاری تیروئید؛
• هیپرتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید؛
• هیپوگنادیسم؛
• سندروم کوشینگ؛
• تیروئیدیت یا التهاب غده‌ی تیروئید؛
• فعالیت بیش‌ازحد گره‌های تیروئید؛
• هورمون درمانی؛
• تومورها (خوش‌خیم یا سرطانی)؛
• هیپرپلازی آدرنال مادرزادی؛
• اختلالات خوردن؛
• داروها؛
• استرس؛
• نارسایی آدرنال (غده‌ی فوق‌ کلیوی)؛
• تومور هیپوفیز؛
• آسیب یا تروما؛
• درمان‌های سرطان.

علل مختص به زنان

بسیاری از علل عدم تعادل هورمونی در زنان به هورمون‌های تولیدمثل مربوط می‌شود. علل رایج عباتند از:

• یائسگی؛
• بارداری؛
• شیردهی؛
• PCOS؛
• یائسگی زودرس؛
• داروهای هورمونی مانند قرص های ضدبارداری؛
• نارسایی اولیه‌ی تخمدان.

اختلالات هورمونی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟

فراموش نکنید که هیچ راه قطعی برای تشخیص اختلالات هورمونی وجود ندارد. پزشک ابتدا شرح حال دقیقی از علائم و بیماری‌های زمینه‌ای شما می‌گیرد. خوب است یک لیست کامل از داروها٬ مکمل‌ها و ویتامین‌هایی که مصرف می‌کنید آماده کرده و در جلسه ویزیت آن را به پزشکتان ارائه دهید.

پزشک ممکن است هر یک از سوالات زیر را از شما بپرسد:

• چه مدت است که این علائم را تجربه می‌کنید؟
• چه عواملی به بهبود علائمتان کمک می‌کنند؟
• آیا اخیرا دچار اضافه یا کاهش وزن شده اید؟
• آیا اخیرا بیشتر از قبل دچار اضطراب می‌شوید؟
• آخرین بار کی پریود شده اید؟
• قصد بارداری دارید؟
• آیا مشکلی از نظر نعوظ ندارید؟
• آیا حین رابطه درد ندارید؟ دچار خشکی واژن نشده اید؟

براساس شرح حالی که به پزشک می‌دهید٬ او ممکن است یکی یا چند تا از تست‌های تشخیصی زیر را برای شما درخواست کند:

تشخیص اختلالات هورمونی با آزمایش خون

سطح بسیاری از هورمون‌ها از جمله تیروئید٬ استروژن٬ پروژسترون و کورتیزول با کمک آزمایش خون قابل اندازه‌گیری است.

تشخیص اختلالات هورمونی با معاینه لگن

اگر زن هستید٬ پزشک ممکن است برایتان تست پاپ اسمیر درخواست کند تا هرگونه شواهد از نظر توده٬ تومور یا کیست را در شما ارزیابی کند.

اگر مرد هستید پزشک ممکن است بیضه‌ها را برای یافتن هرگونه یافته غیرطبیعی بالینی بررسی کند.

تشخیص اختلالات هورمونی با سونوگرافی

با کمک امواج صوتی تصویری از ارگان‌های درونی بدن گرفته می‌شود. پزشک ممکن است برای بررسی غدد از جمله غده تیروئید٬ بیضه‌ها و تخمدان‌ها برایتان سونوگرافی درخواست کند.

تشخیص اختلالات هورمونی با تست‌های اختصاصی‌تر

در ادامه پزشک ممکن است براساس این که به درگیر کدام غده شک کرده باشد٬ تست‌های اختصاصی‌تری برایتان درخواست کند؛ از جمله این تست‌های تشخیصی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیوپسی یا نمونه‌برداری
• MRI
• اشعه ایکس
• اسکن تروئید
• تست اندازه‌گیری اسپرم

درمان اختلالات هورمونی

درمان عدم تعادل هورمونی به علت ایجاد آن بستگی دارد. برخی از گزینه های معمول درمانی را بررسی می کنیم:

استروژن درمانی

اگر گرگرفتگی یا سایر علائم ناخوشایند یائسگی را تجربه کردید، پزشک ممکن است دوز کم استروژن را تجویز کند.

استروژن واژینال

اگر در حین رابطه ی جنسی دچار خشکی واژن یا درد شوید، ممکن است لازم باشد از کرم یا قرص استروژن استفاده کنید.

کنترل بارداری هورمونی

روش های هورمونی کنترل بارداری می توانند به تنظیم چرخه ی قاعدگی کمک کنند، همچنین به بهبود آکنه و کاهش موهای زائد صورت و بدن نیز کمک می کنند.

داروهای ضد آندروژن

آندروژن ها هورمون های جنسی مردانه هستند که در زنان و مردان تولید می شوند. ممکن است لازم باشد زنان با سطح آندروژن بالا، داروهایی را مصرف کنند که اثرات آندروژن ها را مسدود می کند.

تستوسترون درمانی

مکمل های تستوسترون می توانند علائم کاهش تستوسترون در مردان را درمان کنند. در نوجوانان دارای تاخیر بلوغ، شروع بلوغ را تحریک می کند.

درمان تیروئید

اگر به کم کاری تیروئید مبتلا هستید، هورمون مصنوعی تیروئید با نام لووتیروکسین می تواند سطح هورمون های تیروئیدی را به تعادل برساند. برای درمان پرکاری تیروئید نیز می توان از متی مازول کمک گرفت.

متفورمین

متفورمین داروی کنترل کننده ی قند خون است که در درمان دیابت مورد استفاده قرار می گیرد و می تواند به درمان برخی از زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک نیز کمک کند.

لاغر شدن

هورمون ها نقشی اساسی در متابولیسم و ​​توانایی بدن در استفاده از انرژی دارند. اختلالات هورمونی، مانند سندرم کوشینگ، کم کاری تیروئید و یائسگی می توانند باعث اضافه وزن یا چاقی شوند. تنها راه درمان افزایش وزن ناشی از اختلال هورمونی، درمان بیماری زمینه ای است.

چربی‌های غیراشباع را فراموش کنید

حدود ۹۷درصد از بدن انسان از چربی‌های اشباع شده وتک غیراشباع ساخته شده و تنها ۳‌درصد این چربی‌ها‌، چربی‌های چندغیراشباع هستند. نیمی از این 3درصد چربی‌های حاوی امگا۳ است. روغن سبزیجات دارای میزان بالایی از چربی‌های چندغیراشباع هستند و این روغن‌ها در بدن ما جایگزین چربی‌های اشباع ‌شده شده‌اند. بدن ما برای بازسازی سلول‌ها و تولید هورمون به این چربی‌ها نیاز دارد.

وقتی به جای میزان مورد نیاز بدن‌، به میزان زیادی چربی‌های چندغیراشباع به  آن می‌دهیم‌، بدن هم چاره‌ای ندارد جز آنکه این چربی‌ها را با سلول‌های ما حین ترمیم سلول‌ها یا تولید آنها تلفیق کند. مشکل آنجاست که چربی‌های چندغیراشباع شدیدا ناپایدار بوده و به‌راحتی در بدن اکسیده می‌شود که این مسئله به بروز التهاب و تغییرات سلولی می‌انجامد. پیشنهاد می‌شود از خوردن روغن سبزیجات‌، روغن بادام‌زمینی‌، مارگارین‌، روغن کانولا یا سایر روغن‌هایی که باعث تغییر شیمیایی چربی‌ها می‌شوند خودداری کنید.

مصرف کافئین را کاهش دهید

حقیقت این است که مصرف زیاد کافئین می‌تواند در هورمون‌های درون‌ریز بدن اختلال ایجاد کند. سعی کنید به جای کافئین از دمنوش‌های گیاهی استفاده کنید. اگر نمی‌توانید مصرف کافئین را کم یا قطع کنید‌، سعی کنید یواشکی یک قاشق روغن نارگیل را به فنجان قهوه خود اضافه کرده و خوب هم بزنید. مصرف زیاد کافئین سبب ایجاد مشکلات هورمونی در زنان می شود

از مصرف توکسین‌ها پرهیز کنید

توکسین‌ها در آفت‌کش‌ها‌، مواد پلاستیکی‌، مواد شیمیایی خانگی و حتی تشک‌ها وجود دارند که باعث ایجاد اختلال در هورمون‌های بدن می‌شوند. اگر تعادل هورمونی‌تان به‌هم خورده یا در تلاشید باردار شوید‌، از این مواد دوری کنید. تا حدامکان از گرما دادن یا بسته‌بندی غذا در ظرف‌های پلاستیکی خودداری کنید. از آفت‌کش‌های شیمیایی یا تمیزکننده‌ها هم استفاده نکنید.

استفاده از مکمل ها در برنامه غذایی تان فراموش نشود

در دنیای امروز‌، ما با معیار نور خورشید می‌خوابیم و بیدار می‌شویم و هنگام تمرینات ریلکسیشن یا ورزش روزانه ویتامین ‌D را از نور خورشید و منیزیم لازم را از آب اقیانوس دریافت می‌کنیم. در این میان‌، مصرف مکمل‌ها می‌تواند بعضی خلأها را پر کند.

منیزیم

منیزیم بسیاری از واکنش‌ها را در بدن کنترل کرده و اغلب باعث خوابیدن بهتر می‌شود (که برای هورمون‌ها امتیاز مثبتی است). منیزیم در فرم‌های مختلفی وجود دارد؛ به شکل پودر‌، به شکل مایع یعنی می‌توانید آن را به غذا یا نوشیدنی‌های خود بر‌اساس دوز مورد‌نظر اضافه کنید یا به شکل روغنی که می‌توانید آن را روی پوست بمالید.

ویتامین D

ویتامین‌D پشتیبان عملکرد هورمون‌هاست. بهترین راه به‌دست آوردن آن از نور خورشید یا مکمل‌های حاوی آن است.

ژلاتین: منبع غنی کلسیم‌، منیزیم و فسفات است. ژلاتین باعث پشتیبانی تولید و هضم سالم و کاهش التهاب در بدن خصوصا در مفاصل می‌شود.

ورزش سبک را فراموش نکنید

اگر دچار اختلال هورمونی شده‌اید‌، تمرینات ورزشی شدید می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث بدتر شدن اوضاع شود. این میان خواب اهمیت زیادی دارد خصوصا در دوران متعادل شدن وضعیت هورمون‌ها‌، بنابراین بر تمرینات سبک‌تر مانند پیاده‌روی یا شنا تمرکز کرده و از انجام تمرینات شدید و طاقت‌فرسا خودداری‌کنید. اگر دچار اختلال هورمونی شده‌اید‌، تمرینات ورزشی شدید انجام ندهید

اجسام سنگین بلند کنید

از آنجایی که فشار زیاد به عروق بدن بسیار بد و مضر است‌، بلند کردن اجسام سنگین در بازه کوتاه می‌تواند بسیار موثر باشد چرا که باعث بروز واکنش‌های مفید هورمونی می‌شود. می‌توانید در سِت‌های ۵ تا ۷ تایی اسکات بزنید تا خود را به چالش بکشید‌، اما اگر قبلا این تمرینات را انجام نداده‌اید مراقب باشید تا به خودتان آسیب وارد نکنید.

هورمون لپتین خود را تقویت کنید

لپتین هورمونی بسیار مهم است و اگر تعادل آن به هم بخورد یا اگر بدن شما نسبت به آن مقاومت نشان دهد‌، سایر هورمون‌ها هم نمی‌توانند به تعادل برسند. تنظیم هورمون لپتین می‌تواند به افزایش باروری‌، کاهش وزن راحت‌تر‌، بهتر شدن روال خواب و کاهش التهاب بینجامد.

کمی روغن نارگیل بخورید

روغن نارگیل برای سلامت هورمون‌ها بسیار مفید است. در‌واقع بخش اعظم تولید هورمون‌ها را تامین کرده و می‌تواند به کاهش وزن‌ و کاهش التهاب کمک کند‌، ضمن اینکه خواص ضدمیکروبی و ضدباکتریایی هم دارد. برای این کار بهتر است روزانه یک‌چهارم فنجان از آن را مصرف کنید.