شپش؛ مهمان ناخوانده مدارس

شپش از زمان‌های دور همیشه در ایران وجود داشته است، به‌ویژه در دوره‌هایی که مسایل بهداشتی به درستی رعایت نمی‌شده است. به همین دلیل معمولا در گذشته در مدارس ایران و خصوصا در مقاطع ابتدایی و راهنمایی، مدیران و مسوولان به ‌شکل هفتگی موی سر دانش‌آموزان دختر را مورد بررسی قرار می‌داده‌اند و دانش‌آموزان پسر را نیز وادار به تراشیدن موهایشان می‌کرده‌اند. اما به‌تدریج و با ارتقای سطح بهداشت عمومی در جامعه ایران، آمار بروز ابتلا به این انگل بسیار کمتر و کمتر شد و به همین دلیل توجه‌ها به این مسئله نیز تا حد زیادی کاهش یافت و در سال‌های اخیر دیگر به موضوعی بیگانه و عجیب تغییر شکل داد.

تا جایی که در حال حاضر کارشناسان بهداشت بر این باورند که ابتلا به انگل شپش بیشتر از آنکه یک مساله بهداشتی باشد، مساله‌ای فرهنگی است. به این معنی که در اغلب موارد والدین، ظرفیت پذیرش این موضوع را در مورد فرزندان خود ندارند و در مواجهه با این مساله به دلیل ترس زیاد، واکنش‌هایی غیرمنطقی بروز می‌دهند و اکثر آنها مدارس را مقصر اصلی بروز این پدیده می‌دانند. در حالی که هرکجا تعداد زیادی از افراد برای مدت طولانی دور هم جمع شوند و با هم زندگی کنند، با حضور حتی یک مورد ابتلا در آن جمع، دیگران نیز با احتمال بسیار زیاد به آن انگل مبتلا خواهند شد؛ اتفاقی که منحصربه کشور ما نیست و در بسیاری از نقاط دنیا، حتی در اغلب کشورهای توسعه‌یافته نیز شاهد گزارش آن هستیم.

آمارهای موجود در جهان حاکی از ابتلای حداقل ۳۰۰ میلیون نفر در جهان به این انگل است که این ابتلا هیچ ربطی به آب‌وهوای محل زندگی این افراد، سطح درآمد یا بهداشت آنها ندارد.اما در حقیقت علت اصلی شیوع دوباره این انگل در مهدکودک‌ها و مدارس، همین غفلت و ناباوری نسبت به این اپیدمی در سال‌های اخیر و به‌ویژه در شش هفت سال گذشته است که بعدی فرهنگی دارد.

عوامل بروز شپش سر در دانش‌آموزان

با فرا رسیدن فصل پاییز و بازگشایی مدارس، شپش به یکی از مشکلات مدارس و مهددکودک ها تبدیل شده و خانواده ها نسبت به شیوع آن حساس‌تر و دلنگران‌تر شده اند.

بابک عشرتی، مدیر گروه بیماری‌های منتقله از آب و غذا مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با بیان اینکه شپش سر، بیماری نیست، درباره راه‌های تشخیصی آن گفت: حشره شپش روی سر به ندرت دیده می‌شود و تنها رشک‌های (تخم‌ها) این حشره روی سر مشخص است. موضوع مهم این است که رشک به لحاظ ظاهری بسیار شبیه شوره سر است و با آن اشتباه گرفته می‌شود. برای تشخیص رشک شپش می‌توان از ذره‌بین استفاده کرد. این کار زمان‌بر است و باید وقت بیشتری برای تشخیص گذاشت تا تشخیص درست داده شود.

وی درباره علایم شپش سر گفت: در خیلی موارد، علایمی برای تشخیص شپش در فرد جود ندارد. علامت کلاسیک شپش در فرد آلوده، خارش است. این خارش در پشت گوش‌ها و لا به لای موها حس می‌شود و ممکن است در شب این احساس بیشتر بروز کند. زمانی که شدت خارش زیاد شود، پوست خراشیده می‌شود. ممکن است عفونت باکتریایی، قرمزی و ترشح در محل خراشیده شده ظاهر شود. همچنین در بعضی مواقع بزرگ شدن غدد لنفاوی در گردن و پشت گوش دیده می‌شود.

وی با بیان اینکه مهم‌ترین راه انتقال شپش، تماس فرد به فرد است، گفت: بنابراین به دانش‌آموزان توصیه می‌شود از مقنعه یکدیگر استفاده نکنند و لباس‌های خود را روی هم نگذارند. نکته مهم این است افراد نباید از وسایل شخصی یکدیگر مانند شانه، حوله و ... استفاده کنند. توصیه به فرد آلوده این است که تمام ملحفه، رو بالشی و لباس‌های خود را یا بجوشاند یا با درجه حرارت بالا اتو کند. همچنین می‌تواند به مدت ۱۵ روز آن‌ها را در کیسه در بسته نگهداری کند.

وی افزود: مهم‌ترین راه پیشگیری از شیوع شپش، رعایت بهداشت فردی (استحمام مرتب، عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران) است. برای درمان نیز شامپوها و لوسیون‌های ضد شپش تجویز می‌شود که طبق دستورالعمل همان شامپو باید از آن استفاده کرد. لوسیون و شامپو حالت کشندگی دارند و رشک را از مو جدا نمی‌کنند. بنابراین در کناراستفاده از شامپو باید رشک زدایی نیز به وسیله شانه‌های دندانه ریز انجام شود. گاهی اوقات برای رشک زدایی، موها را آغشته به سرکه می‌کنند که این کار باعث سریع‌تر جدا شدن رشک می‌شود.

وی در پایان توصیه کرد: در خانواده‌ای اگر یک عضو آلوده شود، مابقی اعضای خانواده نیز باید بررسی شوند تا در صورت آلودگی درمان شوند. روش‌های خانگی زیادی نیز توصیه می‌شود، ولی بهتر است از همان شامپو یا لوسیون مخصوص استفاده شود تا سریع‌تر درمان صورت گیرد.

تفاوت‌های رشک و شوره سر

شوره سر در واقع پوست مرده است که به راحتی از مو جدا می شود. گاهی اوقات بقایای اسپری های مو هم ممکن است با رشک اشتباه شوند، اما توجه به چند نکته به ما در تشخیص رشک کمک می کند:

• رشک‌ها همیشه تخم مرغی شکل هستند و در نزدیکی پوست سر به مو چسبیده اند.

• رشک‌ها عمدتا در گیجگاه‌ها، بالای گوش‌ها و پشت گردن دیده می‌شوند.

• برای جداکردن رشک‌ها از مو استفاده از ناخن ضروری است، یعنی به راحتی جدا نمی شوند.

• برای پیدا کردن تخم شپش باید با حوصله تمام از یک گیجگاه به طرف مقابل، نقطه به نقطه مو را زیر نور مناسب بگردیم و حتی در صورت نیاز از یک ذره بین استفاده کنیم. فرد معاینه کننده باید بداند نزدیکی زیاد سر او به فرد مورد معاینه، می‌تواند باعث منتقل شدن شپش شود پس باید مراقب باشد.

بهترین روش درمان شپش موی سر

رویا گستری، متخصص پوست و مو اظهار کرد: شپش سر حشره‌ای است که حدود ۳۰ روز زندگی می‌کند و هر روز به طور متوسط ۵ تا ۸ تخم می‌گذارد که به این تخم‌ها Nit گفته می‌شود. Nitها بیضی شکل هستند و محل قرارگیری آنها نزدیک پوست سر است زیرا این تخم‌ها برای بقای خود به گرمای پوست نیاز دارند.

وی افزود: این عارضه بیشتر در کودکان سه تا یازده ساله دیده می‌شود و در دختران شایع‌تر از پسران است زیرا دختران معمولا موهای بلندی دارند و از وسایل شخصی دیگران مانند برس و گیره سر یا در مدارس از مقنعه‌های سایر دانش‌آموزان استفاده می‌کنند.

وی تصریح کرد: معمولا از زمانی که شخص به شپش سر آلوده می‌شود تا زمان بروز علایم ۲ تا شش هفته طول می‌کشد.حتی ممکن است فرد به این عارضه مبتلا شده ولی هیچ علامتی نداشته باشد.

گستری خارش را شایع‌ترین علامت شپش سر دانست و اظهار کرد: پوسته‌پوسته شدن، قرمزی و عفونت از دیگر علایم این عارضه است. همچنین شپش سر می‌تواند ناقل برخی از میکروب ها مانند «استافیلوکوک» یا «استرپتوکوک» نیز باشد. شپش سر علاوه بر آلودگی انگلی، آلودگی میکروبی هم می‌تواند ایجاد کند.

این متخصص پوست و مو افزود: کِرِم پرمترین ۵ درصد رایج‌ترین داروی مورد استفاده در درمان شپش است اما از آنجایی که برخی افراد نسبت به مصرف آن مقاومت نشان می‌دهند، استفاده از داروهای دیگری نظیر شامپوی لیندان یا گامابنزن توصیه می‌شود. اشخاص باید داروهای ضدشپش را به مدت ۲ هفته پشت سرهم استفاده کنند.در کودکان کم سن و سال و زنان باردار مصرف داروهای ضد شپش دیگری همچون «کروتامیتون» و «ترکیبات سولفور» توصیه می‌شود، زیرا این داروها عوارض کمتری در مقایسه با دیگر داروها دارند.

وی توصیه کرد: افراد باید از مصرف خودسرانه داروهای ضدشپش خودداری کنند زیرا استفاده ناصحیح از این داروها به سیستم اعصاب مرکزی صدمه وارد می‌کند و می‌تواند سبب تشنج در فرد شود. خارج کردن تخم‌های شپش سر به کمک شست و شوی سر با روغن یا محلول آب و سرکه و سپس شانه کردن موها به وسیله شانه های دندانه ریز ضروری است.