گروهی که اعضایش برای هم جان می دهند

کارکرد خانواده برای والدین و فرزندان متفاوت است و هیچ نهاد اجتماعی دیگری نمی‌تواند این کارکردها را داشته باشد. حمایت و مراقبت، جامعه پذیری، مدیریت اقتصادی، بینش اعتقادی صحیح، کنترل روابط اجتماعی، و پایبندی به مکارم اخلاقی، برخی از کارکردهای مهمی است که در خانواده  آموخته می‌شود و در مدرسه تمرین و در جامعه و محیط اشتغال، به کار بسته می‌شود و نمود پیدا می‌کند.

از دیگر زمینه‌های اهمیت خانواده و جایگاه آن، نقش حمایتی و پشتیبانی زوجین برای یکدیگر یا فرزندان در مواجهه با مشکلات است. خانواده پناهگاهی امن، جهت تأمین آسایش و آرامش روانی برای اعضاء می‌باشد که البته همهٔ اینها بخشی از تعریف کامل و صحیح خانواده است. خصوصیاتی فراتر از مواردی که ذکر شد، در بنیان خانواده نهفته که نیازمند تبیین در مقالات تخصصی و مفصل‌تر است. ما در این مقاله به دنبال تبیین چگونگی شکل گیری روحیه ایثار و فداکاری در خانواده هستیم.

نکته قابل توجه و مورد ذکر اینکه، کارکردهای ویژه فقط از طریق خانواده قابل انتقال به انسان است و در فضاهای تربیتی دیگر، درصد تاثیرگذاری و پایداری این آموزه‌ها و مهارت‌ها قابل مقایسه با نهاد خانواده نیست. به عنوان مثال کشور یا شهری را تصور کنید که تمامی افراد جامعه آن، انسان‌هایی باشند که بدون خانواده بزرگ شده باشند، مثلاً در مراکز نگهداری کودکان بی سرپرست و پرورشگاه‌ها زندگی کرده باشند، هر چند که با فرآیندهای تربیتی متفاوتی در قالب برنامه‌های آموزشی و به صورت دسته جمعی تلاش می‌شود که ارزشهای اخلاقی در این کودکان ایجاد شود اما باز هم نتیجهٔ مطلوبی به دست نخواهد آمد. این کودکان درک حقیقی از ایثار مادرانه و فداکاری پدرانه پیدا نخواهند کرد. اینجاست که نوع متفاوت تاثیرگذاری و اثربخشی خانواده در مقایسه با سایر نهادهای اجتماعی به خوبی مشخص می‌شود.

خانواده= ایثار جمعی برای یک نفر

کار گروهی منظم و هماهنگ اعضاء خانواده در راستای رسیدن به یک هدف مشترک، از ضروری‌ترین عناصر شکل گیری و تحقق خانواده موفق است. در این بستر هر عضو به خوبی می‌آموزد که چگونه کار خودش را به درستی و بدون نقص انجام دهد، ایثار کند، تلاش مضاعف داشته باشد و کمترین هزینه‌ها را به خانواده تحمیل کند.

اگر خانواده در عملکرد دارای وحدت رویه باشد و والدین و فرزندان برای رسیدن به هدف، به صورت هماهنگ حرکت کنند، زیباترین تصویر عالم هستی رخ خواهد داد. امری که بسیاری از جوامع به آن فقر شدیدی دارند و تا به امروز نتوانسته‌اند با مکانیزم های کار تیمی و گروهی، آن را در فضایی خارج از خانواده ایجاد کنند، حتی به محض رسیدن نوجوان به بلوغ قانونی، شاهد استقلال مفرط جوانان با استفاده از خانه‌های مجردی و فاصله از والدین هستیم. این معضل در کشورهای اروپایی در دهه‌های اخیر بیشتر فراگیر شده و در حال ورود به کشورهای متمدن و اسلامی همچون ایران با فرهنگ‌های اصیل و سنتی است.

زنگ هشدار را برای خانواده‌ها به صدا درآمده است و اگر نسبت به برخی از اصول تربیتی بی تفاوت باشند، با مشکلات جدی در تربیت فرزندان مواجه خواهند شد.

سرآغاز تمامی آسیبهای روانی و اخلاقی و اجتماعی برای فرزندان، "خانواده گریزی" است، پدیده ای که در اغلب موارد والدین عامل اصلی آن هستند. پسندیده است پدر و مادر با مطالعه و تحقیق و مهارت آموزی، از رفتارهای غلط احتمالی فاصله بگیرند و کانون خانواده را برای فرزندان همیشه امن و دوست داشتنی نگه دارند و از رفتارهای نفرت زا و بیزار کننده برای نسل جوان خودداری کنند.

مادری که از سرمایهٔ وجودی‌اش برای تعالی و رشد فرزندانش، مایه می‌گذارد و پدری که مشقت و سختی‌های فراوانی را متحمل می‌شود بلکه بتواند، رفاه بیشتری را فراهم کند، این‌ها فقط با معادلات مادی حاصل نمی‌شود، بلکه اعتقاد به قیامت و پاداش معنوی، و جلب رضایت پروردگار و عمل به وظیفهٔ انسانی و دینی، انگیزه‌های انسان را شکل می‌دهند و او را به چشیدن و تحمل رنج ایثار و فداکاری دعوت می‌نمایند.

اهل بیت سیدالشهدا (ع)؛ خاندان ایثارگر عالم

متعالی‌ترین سطح و بالاترین درجه از ایثار و فداکاری را تنها در خانواده‌ای شاهد هستیم که نوع روابط و نسبت افراد دنیایی نباشد، بلکه پی‌رنگ آن الهی است و همواره عواطف و احساسات مبتنی بر آموزه‌های دینی، رکن اصلی شکل‌گیری روابط مستحکم بین اعضاء است. اصول اعتقادی و اخلاقی در این خانواده حاکم است و درنتیجه با جهان‌بینی الهی و خدا نگری، افراد حاضر به فدا کردن منافع خود برای رشد خانواده هستند.

راهکار عملیاتی و کاربردی برای تمامی والدین دلسوز و دغدغه مند، الگوبرداری و تبعیت از معصومین است، انسان‌های کاملی که بدون هرگونه خطا و اشتباهی، همیشه افعال و کردار درستی را انجام دادند. در این راستا زیباترین الگو و اوج تجلی این تعالی و تکامل و رشد بشریت را می‌توان در خانوادهٔ امام حسین علیه‌السلام مشاهده نمود.

ایثار و ازخودگذشتگی در بالاترین درجه، یعنی جان‌فشانی و فدا کردن زندگانی، که بالاتر از این، مصداقی برای ایثار نیست، از سوی مردان این خانواده و در مرحلهٔ بعدی، تحمل اسارت و شکنجه و تحقیر و زندان، توسط زنان و کودکان این خانواده، فقط برای رسیدن به هدف والای جلب رضایت خداوند و حفظ دین که مأموریت و وظیفهٔ الهی امام معصوم است، در کل تاریخ چنان برجسته و درخشنده و بی‌نظیر است که بعد از 1400 سال از رویداد این حادثه و فاجعهٔ کربلا، امروزه شاهد آن هستیم که الگویی مافوق آن اتفاق نیفتاده و تمامی آزادی خواهان جهان به عظمت این خانواده اذعان دارند و برای ارائه الگوی بی‌عیب و نقص و متکامل، وامدار سیرهٔ سید الشهداء می‌شوند.

نظام تربیتی حاکم در این خانوادهٔ نورانی، مبتنی بر یک‌چیز است، رضایت الهی. برای همین است که از طفل صغیر تا پیرمرد کهن‌سال، در ایثار و ازخودگذشتگی و جان‌فشانی برای حفظ دین خدا و جلب رضایتش از یکدیگر سبقت می‌گیرند. به‌راستی اگر هدف این باشد تمامی سختی‌ها آسان می‌شود و دیگر شکایت و گلایه‌ای در بین اعضاء خانواده نیست.

اما چگونه می‌توان به این سطح از رشد و تعالی در تربیت و پیشرفت اخلاقی رسید که ایثار و فداکاری در بین اعضاء خانواده به یک ارزش تبدیل شود و درنهایت نهادینه شود؟

والدین باید توجه داشته باشند که فرزندان با مشاهدهٔ رفتار والدین، عملکرد خود را منطبق می‌کنند، و دقیقاً تقلید عملی می‌کنند، اگر رابطهٔ بین زوجین بر اساس ایثار و فداکاری و ازخودگذشتگی باشد و حتی ارتباط والدین با فرزندان بر این اصل استوار باشد سریع‌ترین راه تأثیرگذاری و عمیق‌ترین شیوه تربیتی فراهم‌شده است و نیازی به تلاشی بیش از این توسط والدین نیست.

کافی است لذت و شیرینی معنوی ایثار در خانواده توسط اعضاء برای یک‌بار تجربه و چشیده شود، تا این رفتار نیک ملکهٔ ذهن و عمل فرزندان شود و البته تثبیت این‌گونه مکارم اخلاق در خانواده نیازمند تشویق و حمایت والدین نیز است.