رایج‌ترین مشکلات غدد بزاقی و راه‌حل آن‌ها

3 جفت غده بزاقی عمده در بدن شما وجود دارد؛ غدد پاروتید یا بناگوشی درون گونه‌های شما، غدد زیر فکی، زیر فک پایینی در کف دهان و غدد زیرزبانی که زیر زبان قرار دارند. همچنین صدها غده بزاقی کوچک در سراسر دهان و گلو وجود دارند. بزاق از راه لوله‌های کوچکی به نام «داکت» از غده‌های بزاقی وارد دهان می‌شود. هنگامی که مشکلی در غدد بزاقی یا مجراهای آن‌ها وجود داشته باشد، ممکن است افراد دچار علائمی مانند تورم غده بزاقی، خشکی دهان، درد، تب و ترشح بدبو و بدمزه درون دهان شوند.

علل مشکلات غدد بزاقی

علل متفاوت بسیاری ممکن است کارکرد غدد بزاقی را مختل کنند یا مجاری آن‌ها را ببندند، در نتیجه بزاق نمی‌تواند از غده خارج و وارد بزاق شود. از علل شایع مشکلات غدد بزاق می‌توان به این موارد اشاره کرد:

سنگ‌های بزاقی: شایع‌ترین علت تورم غدد بزاقی سنگ‌های بزاقی هستند که از تجمع رسوبات بلوری شده بزاق ایجاد می‌شوند. گاهی سنگ‌های بزاقی می‌توانند جریان بزاق را قطع کنند. هنگامی که بزاق نتواند، از مجاری بزاقی خارج شود، درون غده پس می‌زند و باعث درد و تورم می‌شود. درد معمولاً نوسان دارد و در یک غده حس می‌شود و به طور کلی به طور پیش‌رونده‌ای بدتر خواهد شد. اگر انسداد رفع نشود، ممکن است غده بزاقی دچار عفونت شود.

عفونت باکتریایی غدد بزاقی: عفونت باکتریایی غده بزاقی بیش از همه در غده پاروتید رخ می‌دهد و ممکن است در نتیجه انسداد مجرای این غده به دهان ایجاد شود. التهاب غدد بزاقی توده دردناکی در این غده و ترشحات عفونی بدمزه‌ای درون دهان ایجاد می‌کند. عفونت غدد بزاقی در سالمندان دچار سنگ‌های بزاقی شایع‌تر است، اما ممکن است در نوزادان در چند هفته اول پس از تولد نیز بروز کند. اگر عفونت غده بزاقی درمان نشود، ممکن است باعث درد شدید، تب بالا و آبسه (تجمع چرک) شود.

عفونت ویروسی غدد بزاق: عفونت‌های ویروسی مانند اوریون، آنفلوانزا و سایر ویروس‌ها ممکن است باعث تورم غدد بزاقی شوند. تورم غدد پاروتید در طرفین صورت و برآمدگی دو طرفه دیده می‌شود. تورم غدد بزاقی به طور شایعی در 30 تا 40 درصد عفونت‌ها با ویروس اوریون رخ می‌دهد. این تورم معمولاً 48 ساعت پس از شروع علائم دیگر مانند تب و سردرد شروع می‌شود.

سایر بیماری‌های ویروسی که باعث تورم غدد بزاقی می‌شوند، شامل ویروس ابستین- بار، ویروس سایتومگال، ویروس کوکسا و بالاخره ویروس نقص ایمنی یا اچ‌آی‌وی است. عفونت‌های باکتریایی معمولاً باعث تورم یک‌طرفه غدد بزاقی می‌شوند. سایر علائم شامل تب و درد است که همراه تورم بروز می‌کند. باکتری‌های عامل این عفونت‌ها شامل باکتری‌هایی که به طور معمول درون دهان وجود دارند و نیز باکتری‌های استافیلوکوکی می‌شوند. این عفونت‌ها غده پاروتید یا بناگوشی را مبتلا می‌کنند. کم‌آبی بدن و سوءتغذیه خطر دچار شدن به عفونت باکتریابی غدد بزاقی را بالا می‌برد.

کیست‌ها: کیست‌ها ممکن است به علت جراحات، عفونت‌ها، تومورها یا سنگ‌های بزاقی مسدود کننده راه بزاق درون غدد بزاقی تشکیل شوند. برخی کودکان با کیست‌های غدد بناگوشی به دنیا می‌آیند که در نتیجه اشکال در رشد گوش‌هاست. این کیست‌ها ممکن است به شکل یک تاول یا یک ناحیه برآمده نرم ظاهر شوند. کیست‌های غدد بزاقی ممکن است با خوردن و صحبت کردن تداخل کنند.

تومورها: چند نوع تومور متفاوت ممکن است در غدد بزاقی ایجاد شوند. این تومورها ممکن است سرطانی و بدخیم یا غیرسرطانی و خوش‌خیم باشند. شایع‌ترین تومورهای این غدد «آدنوم پلئومرفیک» و تومور وارتین» هستند. آدنوم‌های پلئومرفیک بیش از همه غدد پاروتید یا بناگوشی را مبتلا می‌کنند، اما ممکن است در غده زیر فکی و غدد کوچک بزاق هم ایجاد شوند. این تومور معمولاً بی‌درد است و به آهستگی رشد می‌کند. آدنوم‌های پلئومرفیک خوش‌خیم و غیرسرطانی و در زنان شایع‌تر از مردان هستند. تومور وارتین نیز خوش‌خیم است و غده بناگوشی را مبتلا می‌کند. تومور وارتین ممکن است در هر دو طرف صورت رشد کند و در مردان بیش از زنان مشاهده می‌شود. با اینکه اغلب تومورهای غده‌های بزاقی خوش‌خیم هستند، برخی از آن‌ها ممکن است سرطانی باشند. تومورهای بدخیم شامل «کارسینوم موکواپیدرموئید»، «کارسینوم آدنوکیستیک»، «آدنوکارسینوم» و تومورهای بدخیم مخلوط می‌شوند.

نشانگان شوگرن: نشانگان شوگرن یک بیماری خود ایمنی مزمن است که در آن سلول‌های دستگاه ایمنی شخص به غدد بزاق و سایر غدد تولیدکننده رطوبت دیگر بدن خود فرد حمله می‌کنند و به خشکی دهان و خشکی چشم‌ها منجر می‌شوند. در حدود نیمی از افراد دارای نشانگان شوگرن، بزرگی دوطرفه غدد بزاقی در هر دو طرف دهان مشاهده می‌شود که معمولاً بی‌درد است.

درمان این مشکلات

درمان مشکلات غدد بزاقی به علت آن‌ها بستگی دارد.

درمان در مورد سنگ‌های بزاقی و سایر علل انسداد مجرای بزاقی اغلب با اقداماتی مانند خارج کردن دستی سنگ‌ها، کمپرس گرم یا آبنبات‌های ترش برای افزایش جریان بزاق شروع می‌شود. اگر این اقدامات ساده مشکلات را حل نکنند، ممکن است لازم باشد. با جراحی انسداد را برطرف یا غده مبتلا را خارج کرد.

جراحی معمولاً برای برداشتن تومورهای خوش‌خیم و بدخیم به کار می‌رود. برخی تومورهای خوش‌خیم با پرتوتابی درمان می‌شوند تا از بازگشت تومور جلوگیری شود. برخی تومورهای سرطانی نیاز به پرتودرمانی و شیمی درمانی دارند.

همچنین جراحی ممکن است برای درمان کیست‌های بزرگ لازم باشد.

سایر مشکلات غدد بزاقی ممکن است با دارو درمان شوند. برای مثال عفونت‌های باکتریایی با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شوند.

همچنین برای خشکی دهان ممکن است درمان دارویی تجویز شود.