تکلیف بدهی افراد بعد از فوت
تا بهحال به این موضوع اندیشیدهاید که بدهی افراد متوفی چه می‌شود و چه کسی مسئول پرداخت آن است؟
ارث‌بری یکی از طرق مالکیت است که بعد از فوت متوفی در صورت وجود شرایط ارث بردن محقق می‌شود. بعد از اینکه فردی به رحمت خدا می‌رود، اموالش به اطرافیان به ارث می‌رسد. در یادداشت قبلی در مورد موانع ارث صحبت کردیم، اکنون می‌خواهیم بدانیم نزدیکان متوفی هریک چه مقدار ارث می‌برند و آیا متوفی خود نیز می‌تواند در اموالش برای بعد از مرگش دخل و تصرفی نماید؟
تکلیف دیون متوفی چه می‌شود؟ اگر مرحوم بدهکار باشد، تاثیر این بدهی در سهم الارث بازماندگان به چه صورت خواهد بود؟ (دیون: بدهی، قرض، از نظر حقوقی تعهدی که شخص مدیون به شخص دیگر یعنی دائن دارد.)
سبب و نسب از موجبات ارث هستند. یعنی افراد یا به‌واسطه نسب ارث می‌برند مانند رابطه والدین با فرزندان، یا به‌واسطه سببی، یعنی ازدواج مانند ارث بری زوجین از یکدیگر.
حاجِب یعنی فرد یا افرادی که مانع ارث بردن طبقه بعد از خود می‌شوند مثلا اگر متوفی فرزند داشته باشد دیگر از اموال او به خواهر و برادرش نمی‌رسد. در این مثال فرزندان حاجب هستند.
بعضی مواقع حاجب باعث کم شدن سهم الارث می‌شود ولی باعث از بین رفتن آن نمی‌شود؛ مثلا مردی که همسرش فرزند دارد در مقایسه با مردی که همسرش فرزندی ندارد، این دو در صورت فوت زوجه از همسرشان ارث می‌برند اما مقدار آن متفاوت است؛ اگر متوفی (در این مثال زوجه) فرزند داشته باشد سهم ارث شوهر یک چهارم اموال و در صورتیکه متوفی (در این مثال زوجه زوجه) فرزند نداشته باشد سهم ارث شوهر یک دوم خواهد بود.
ملاحظه فرمودید که در بعضی موارد حَجب حِرمانی است و بعضی موارد حَجب نُقصانی. یعنی گاهی کلا سایرین را از ارث محروم می‌کند، گاهی فقط در مقدار ارث آنها تغییر ایجاد می‌کند.
نکته حائز اهمیت بحث ارث در ازدواج موقت است، که در اصطلاح عامیانه از آن تحت عنوان صیغه یاد می‌شود؛ در ازدواج موقت زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند مگر اینکه برخلاف آن توافق کرده باشند اما چنانچه فرزندی متولد شود از هردو پدر و مادر ارث می‌برد و با فرزند متولد از ازدواج دائم تفاوتی نمی‌کند. مستند ماده 884 قانون مدنی، فقط فرزند حاصل از رابطه نامشروع است که ارث نمی‌برد.
مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی‌شود مگر پس از ادای حقوق و دیونی که به ترکه میّت تعلق گرفته.
ماده 884 قانون مدنی: ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد لیکن اگر حرمت رابطه‌ای که طفل ثمره‌ی آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه‌ی اکراه یا شبهه‌ی زنا نباشد طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث می‌برد و بالعکس.
ماده 1158: طفل متولد در زمان زوجیت، ملحق به شوهر است مشروط بر این که از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد.
افرادی که ارث می‌برند اصطلاحا گاهی فرض بر هستند و گاهی به قرابت ارث می‌برند و البته بعضی مواقع به هر دو حالت، یعنی هم به فرض هم به قرابت ارث می‌برند.
فرض‌برها کسانی هستند که سهم ارث آنها در قانون مشخص و معین است مثلا می‌گویند نصف یعنی 1/2 یا مثلا سُدس یعنی 1/6 .
اما صاحبان قِرابت یعنی افرادی که سهم ارث آنها میزان معین و معلومی ندارد و ابتدا باید صاحبان فرض سهمشان محاسبه شود بعدا اگر اموالی باقی ماند، به صاحبان قرابت می‌رسد.
بعد از مرگ افراد ابتدا بحث دیون آنها مطرح می‌شود که باید چگونه پرداخت شود، قانون در این باره مقرر می‌دارد که
مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی‌شود مگر پس از ادای حقوق و دیونی که به ترکه میّت تعلق گرفته، حقوق و دیونی که به ترکه‌ی میت تعلق می‌گیرد و باید قبل از تقسیم آن ادا شود از قرار ذیل است:
1. هزینه کفن و دفن میت
2. هزینه حفظ و اداره ترکه (ترکه: اموالی که از میت باقی مانده است.)
3. دیون دارای وثیقه
4. دیون عادی و واجبات مالی مانند خمس و زکات
5 وصیت، وصایای میت تا ثلث ترکه (تا 1/3 اموال در لحظه فوت) بدون اجازه ورثه و بیشتر از ثلث با اجازه‌ی آنها جایز است.
به نظر می رسد که ترکه بدون وارث، به عنوان مال بدون صاحب در اختیار و ملکیت بیت المال باشد، ولی این امر به معنی وراثت حاکم نیست. به همین جهت، کسی که وارث ندارد می‌تواند به تمام ترکه وصیت کند. (1)
خویشاوندی رضایی و خویشاوندی به سبب فرزند خواندگی موجب ارث نمی شود.
فرزند خوانده حتی اگر نامشان وارد شناسنامه پدر و مادر شده باشد از پدر و مادر خوانده ارث نمی‌برد.شما می‌توانید اموالتان را به فرزند خوانده صلح کنید با این شرط که تا زمانی که زنده هستید خودتان مالک هستید.(2)
ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند و اگر ترکه برای اداء تمام دیون کافی نباشد ترکه مابین تمام بستانکاران به‌نسبت طلب آنها تقسیم می‌شود مگر اینکه آن را بدون شرط قبول کرده باشند.
در صورتی که ورثه ترکه را قبول نمایند هر یک مسئول اداء تمام دیون به نسبت سهم خود خواهند بود مگر اینکه ثابت کنند دیون‌متوفی بیشتر از ترکه بوده یا ثابت کنند که پس از فوت متوفی ترکه بدون تقصیر آنها از بین رفته است و باقیمانده ترکه برای پرداخت دیون کافی نیست که در اینصورت نسبت به زائد از ترکه مسئول نخواهند بود.
وارثی که ترکه را رد می‌کند باید کتباً یا شفاهاً به دادگاه اطلاع بدهد اطلاع مزبور در دفتر مخصوصی ثبت خواهد شد این رد نباید معلق یا‌مشروط باشد. ابراز رد باید تا یکسال از اطلاع فوت مورث به عمل آید در غیر اینصورت در حکم قبول است.
پی نوشت:
1. قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی. دکتر ناصر کاتوزیان. چاپ پنجاهم.
2. وضعیت ارث فرزند خوانده چگونه میباشد؟. گروه وکلای یاسا. 12 اسفند ۱۳۹۳.
ارسال نظر