حضور جامعه پزشکی در جنگ، منحصر به فرد است

در دوران دفاع مقدس علاوه بر مردم که به‌فرمان امام خمینی (ره) در جبهه‌های جنگ حضور داشتند، طیف دیگری از جامعه، پزشکان بودند که حضور آن‌ها در جبهه، نه‌تنها ضروری بود بلکه در میزان کاهش تلفات بسیار موثر بود. جامعه پزشکی با حضور در بیمارستان‌های صحرایی و یا گاها در مناطقی که خارج از عرف کاری یک پزشک بود با ارائه خدمات سعی می‌کرد تا به مجروحین رسیدگی کند. همچنین جامعه پزشکی در طول دوران جنگ توانستند با تحقیقات و تجربیاتی که با مواجهه با مجروحین به دست آورده بودند، روش‌های درمانی جدیدی را ابداع کنند و بعدها در جهان نیز موردتوجه قرار گرفت.

«بررسی نقش بهداری سپاه و پزشکان در هشت سال دفاع مقدس» عنوان پروژه جدید تاریخ شفاهی رسته‌های تخصصی غیرنظامی در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس می‌باشد که دکتر سید مسعود خاتمی به‌عنوان راوی و محمدرضا باقری مجری آن هستند. به همین علت بر آن شدیم تا با دکتر سید مسعود خاتمی مسئول بهداری کل سپاه در دوران دفاع مقدس و مجری این پروژه گفتگویی داشته باشیم.

دکتر سید مسعود خاتمی با اشاره به اینکه با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بیم آن می‌رفت که جامعه پزشکی نقش کمرنگی درصحنه نبرد داشته باشد، گفت: قبل از انقلاب چهره‌های انقلابی کمتر از قشر پزشکان بودند و بیشتر احساس می‌شد جامعه پزشکی افرادی درسخوان و مرفه‌تر از مردم هستند. با شروع جنگ، برداشت ما این بود که با این شرایط، جامعه پزشکی چگونه به جنگ بروند.

مسئول بهداری کل سپاه در دوران دفاع مقدس حضور جامعه پزشکی در جنگ و در کنار رزمنده‌ها را هم در تاریخ جنگ‌های دنیا و هم در تاریخ ایران، منحصر دانست و اظهار داشت: این پزشکانی که در کوچه و خیابان می‌بینید و فکر می‌کنید خیلی اهل سختی و مشکل نیستند، به جنگ آمدند به‌طوری‌که بعضی از آن‌ها متخصص بودند و درجاهایی کار درمانی را انجام دادند که ازنظر سطح امنیت در حد صفر بود.

وی ثبت تاریخ شفاهی «نقش بهداری سپاه و پزشکان در هشت سال دفاع مقدس» را مثمر ثمر مخصوصا برای خود جامعه پزشکی دانست و گفت: این حضور کیفی و پربرکت جامعه پزشکی در جبهه‌ها و میان رزمنده‌ها برای خود جامعه پزشکی افتخار است و برگ زرینی است که باید گفته و ثبت شود و برای آینده موجود باشد که در این جامعه پزشکی که ممکن است برخی از آن‌ها به مباحث مادی افتاده باشند و بیمار را وجه معامله کنند، ولی یک روزی به خاطر جو جنگ و فراخوان حضرت امام (ره) خیلی‌ها داوطلبانه پا به عرصه میدان گذاشتند نه اینکه همه به میدان جنگ بیایند ولی حتی آن‌هایی هم که نیامدند در پشت جبهه مجروحین را مداوا می‌کردند.

در ادامه دکتر خاتمی ضمن اشاره به تجربیات زیادی که در دوران دفاع مقدس دست پیداکرده‌ایم درعین‌حال بیان کرد: بنده در رابطه با تجربیات حاصل از جنگ در حوزه پزشکی راضی نیستم؛ به این معنا که معمولا وقتی تیم‌های پزشکی کار پزشکی در حوادث را انجام می‌دهند، تجارب خود را به شکل مقاله و تحقیقات ثبت و ضبط می‌کنند و این‌ها در علم پزشکی بسیار مؤثر است.

وی افزود: متاسفانه باوجود تعدد مجروحان در دوران جنگ، ولی تعداد مقالات زیادی را نداشته‌ایم و حتی کار تحقیقاتی هم صورت نگرفت تا به‌عنوان تجربه بتوان از آن استفاده کرد و علتش این بود که وزارت بهداشت درگیر جنگ نشد. اگر وزارت بهداشت با آن ذهنیت می‌آمد ما می‌توانستیم تحول در علم پزشکی و حداقل در بحث تروما و جراحت را داشته باشیم.

این متخصص جراحی یکی از سخت‌ترین دوره‌های خدمت در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل را مجروحین شیمیایی اعصاب و خونی مخصوصا در حلبچه عنوان کرد و ابراز داشت: این مجروحان شیمیایی اگر همان لحظه رسیدگی و درمان نشوند، زنده نمی‌ماندند. یکی از سخت‌ترین دوره‌ها برای ما این بود که در حلبچه می‌گشتیم و می‌دیدیم که چگونه آدم‌ها از بین رفته‌اند. مادری که بچه شیرخواره در بغل، از بین رفته و یا سفره‌ای که پهن بود و همه بر روی سفره خوابیده بودند یعنی حتی فرصت نداشتند ازآنجا بروند. این افراد برای درمان به پزشکان نمی‌رسیدند.

وی ادامه داد: اکثر افرادی که نزد ما می‌آمدند افرادی بودند که ضایعات ریوی داشتند و شدیدا سرفه می‌کردند و چشم‌هایشان سوخته بود و هرلحظه ممکن بود وضعیتشان برهم بریزد و تیم پزشکی باید مرتبا آن‌ها را تحت نظر داشت. این مسائل و شرایط برای تیم درمانی شرایط سختی را ایجاد می‌کرد.

دکتر خاتمی یکی از دستاوردها در حوزه پزشکی در دوران دفاع مقدس را مواجهه با سلاح‌های شیمیایی بیان کرد و اظهار داشت: متولی این کار، وزارت سپاه بود و از طرفی تیم پزشکی با تجارب خوبی که کسب کرد، توانست به این دستاورد دست یابد. هنوز آن تیم هستند و امیدواریم خاطرات علمی‌شان را بازگو کنند و این تجربه برای آیندگان باشد تا اگر در دنیا از سلاح شیمیایی استفاده شد همان روش موفقی که پزشکان ما استفاده کردند، به کار ببرند.

وی مدت‌زمان رسیدن مجروح به اولین مرکز درمانی را از دیگر دستاوردها در این دوران برشمرد و گفت: زمان انتقال مجروح از جایی که مجروح شده تا اولین مرحله درمانی یک شاخصه بسیار دقیقی برای مرگ‌ومیر است. به‌جرئت ادعا می‌کنیم در آخرهای جنگ و در عملیات‌های مهم سال‌های پایانی جنگ، مدت‌زمان انتقال مجروح از محل مجروحیت تا وقتی اولین مرکز درمانی می‌توانست کار جدی انجام دهد، کمتر از یک ساعت شده بود و به همین دلیل میزان مرگ‌ومیر خیلی پایین رفته بود و این یک دستاورد علمی بسیار بالایی است که مراکز درمانی را به‌گونه‌ای مستقر می‌کردند که مجروح بلافاصله به آنجا انتقال داده می‌شد.

باقری در خصوص راوی این پروژه گفت: دکتر سید مسعود خاتمی متخصص جراحی و فلوشیپ عروق و ترومالوژی که در حال حاضر رئیس قطب علمی ترومای کشور است، در کارنامه سوابق علمی و اجرایی خود، مشاور شورای عالی فرماندهی کل سپاه در سال‌های (59 - 58) و مسئول بهداری کل سپاه، ریاست دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (عج)، ریاست جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران، رئیس شورای مرکزی بسیج جامعه پزشکی کشور، مدیریت گروه جراحی بیمارستان بقیه‌الله (عج)، مدیر گروه طب اورژانس دانشکده پزشکی و استاد تمام گروه جراحی را دارند.

وی با اشاره به محتوای تاریخ شفاهی «بررسی نقش بهداری سپاه و پزشکان در هشت سال دفاع مقدس» بیان کرد: این پروژه به مقاطع مختلف زندگی شخصی، علمی و اجرایی دکتر خاتمی از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، مبارزه با ضدانقلاب در غائله کردستان، حضور در هشت سال دفاع مقدس و مسئولیت‌های دیگر می‌پردازد.

باقری متذکر شد: در این پروژه قرار است به نقش پزشکان و بهداری سپاه در جنگ، فلسفه ایجاد بیمارستان صحرایی در نزدیکی محورهای عملیاتی، امداد و نجات و درمان پزشکی، حمل‌ونقل مجروحین، شهدا یا اسراء توسط هوانیروز جمهوری اسلامی ایران نیز به‌طور مفصل پرداخته شود.

وی بابیان اینکه به‌عنوان مجری پروژه علاوه بر اینکه از راوی در خصوص موضوع تاریخ شفاهی‌شان پرسش می‌کند، ناظر بر صحت گفته‌های راوی نیز می‌باشد، خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه باید مطالب به‌صورت مستدل و مستند مطرح شود، قبل از گفتگو با راوی، سندهای مربوطه را که مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در اختیار ما می‌گذارد، موردمطالعه قرار داده و بعد از طراحی سؤالات و ضبط برنامه و پیاده‌سازی آن به دنبال تطبیق صوت با متن و اسناد و آماده‌سازی آن برای چاپ و نشر خواهیم بود.

وی ابراز داشت: یکی از ویژگی‌های دکتر خاتمی حضور ذهن بسیار خوب ایشان است، به‌طوری‌که تمام وقایع را جز به جزء به خاطر دارند و با اسناد دفاع مقدس موجود در مرکز مطابقت دارد.

باقری در رابطه با انتشار کتاب تاریخ شفاهی دکتر سید مسعود خاتمی اظهار داشت: این پروژه فعلا مراحل اولیه را طی می‌کند و با توجه به گستردگی مطالب در این حوزه، نیازمند صرف وقت، دقت و ظرافت بالایی است.

باقری بابیان اینکه تاریخ شفاهی دکتر خاتمی پر از اتفاقات، وقایع و نکات قابل‌توجه و تأملی است، در خاتمه به قسمتی از مباحث مطرح‌شده توسط ایشان اشاره کرد و گفت: در سال 1358 با اعلام خودمختاری دمکرات‌ها و کومله‌ها در شمال غرب کشور و وخامت اوضاع به‌خصوص در سردشت و مهاباد، دکتر خاتمی که دانشجوی سال آخر پزشکی دانشگاه شیراز بودند به همراه 8 تن دیگر از هم‌رزمانش ازجمله شهید دکتر قاضی و رزمجو، برای کمک به مجروحین و مردم آن منطقه با یک آمبولانس به‌سوی سردشت و مهاباد حرکت می‌کنند ولی به علت عدم آشنایی با مسیر و منطقه، کمین خورده و به اسارت دموکرات‌ها درمی‌آیند.

دکتر خاتمی و دوستانش پس از دستگیری و محاکمه در یک دادگاه سوری واقع در روستای دولتو، به مدت 5 ماه دریکی از زندان‌های آنجا واقع در شمال غربی سردشت در کنار روستای آلواتان زندانی می‌شوند و در همان‌جا مشغول طبابت در اسارت می‌شود. سپس در معاوضه زندانیان دمکرات‌ها با زندانیان نیروهای انقلابی، آزاد و به تهران و سپس به شیراز برمی‌گردد.

دکتر خاتمی پس از آزادی از بند اسارت دمکرات‌ها، ابتدا به‌عنوان معاون و مشاور فرمانده سپاه شیراز و سپس به‌عنوان فرمانده سپاه استان فارس از جانب فرماندهی مرکز مرحوم عباس دوزدوزانی حکم می‌گیرد. در این زمان غائله خوانین قشقایی- ناصر خان و خسرو خان قشقایی، ضرغامی‌ها و کشکولی‌ها برپا می‌شود که سردار دکتر خاتمی به‌عنوان فرمانده سپاه استان دست‌به‌کار می‌شود و در یک نبرد سهمگین به لطف الهی و همت مردم ایثارگر کازرون و جهرم نسبت به حل‌وفصل آن اقدام می‌نمایند.