محافظه‌کاری مانع از پخش «اتاق جنگ» شد

امروز سالروز اعلام پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل از سوی ایران است. 30 سال پیش در چنین روزی ایران به طور رسمی پایان جنگ را پذیرفت. چند روز بعد امام خمینی طی پیامی اعلام کردند به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلاً خودداری می‌کنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد با این قطعنامه موافقت نمودم. درباره علل و عوامل پذیرش قطعنامه و نوشیدن و یا به تعبیر بهتر نوشاندن جام زهر به امام خمینی؟ره؟ آثار متعددی اعم از کتاب و مستند تاکنون تولید شده است. یکی از این آثار مستند «اتاق جنگ» است که سال گذشته از شبکه مستند پخش شد.

مستند «اتاق جنگ» که نسخه سینمایی و تک‌قسمتی مستند 6 قسمتی «نیمه خاموش» است طبق گفته کارگردان آن کامل‌تر و منقح تر است. «نیمه خاموش» به همت معاونت هنری بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس طی سال‌های 1387 تا 1389 ساخته اما ابتدا به این مستند اجازه پخش از صدا و سیما داده نشده بود.

 قرار بود «نیمه خاموش» در هفته دفاع مقدس سال 90 از شبکه یک پخش شود. آقای گلعلی بابایی، تهیه‌کننده اثر و معاون فرهنگی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس درباره علت این مسأله گفته بود:««نیمه خاموش» را برای آقای والی‌نژاد، مسوول گروه حماسه و دفاع مقدس صدا و سیما ارسال کردیم اما مسوولان با پخش این مستند موافقت نکردند و دلیلی برای این کار نیاوردند.»

در سال‌های بعدی هم تلاش برای پخش این مستند از تلویزیون انجام شد اما باز هم موافقت نشد. نهایتاً در 26 تیرماه 95 در زمانی که شبکه افق پخش آزمایشی خود را تجربه می‌کرد و تنها سه ساعت در شبانه روز پخش برنامه داشت این مستند از این شبکه پخش شد. پشتیبانی جنگ، مجمع عقلا، پرونده مک فارلین، حمایت‌های غرب و شرق از عراق، علل پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و ... از جمله موضوعاتی هستند که «نیمه خاموش» طی مجموعه‌ای از مصاحبه‌های اختصاصی با مسوولان جمهوری اسلامی به آنها می‌پردازد.

مستند «اتاق جنگ» 27 تیرماه 96 از شبکه مستند پخش می‌شود. این مستند 86 دقیقه‌ای در برنامه «به اضافه مستند» که میزبان آقای جعفر شیرعلی‌نیا، نویسنده کتاب «اکبر هاشمی رفسنجانی» و کامران غضنفری نویسنده کتاب «راز قطعنامه» بود، مورد بررسی قرار گرفت. در گفت‌وگویی که با آقای مصطفی حریری، کارگردان این مستند داشتیم از علل و عوامل پخش نشدن مستند در سال 90 از او سؤال کردیم که حریری در پاسخ گفت: این مستند هدفش ایجاد سؤال بود تا ارائه پاسخ و سعی داشت سؤالات و زاویه دیدهای جدیدی را درباره جنگ تحمیلی مطرح کند در نتیجه در فضای رسانه‌ای آن زمان چالش‌هایی را ایجاد می‌کرد. فکر می‌کنم مسوولان وقت رسانه ملی تصمیم گرفتند با این چالش‌ها مواجه نشوند. این کار از نظر من محافظه‌کارانه بود اما آنها این تصمیم را گرفتند. وی در پاسخ به این سؤال که چه شد بعد از پنج سال اجازه پخش آن داده شد گفت: بیشتر دلایل شخصی داشت. یعنی چند اتفاق در آن زمان افتاد از جمله رفتن آقای ضرغامی از صدا و سیما که بار اول با پخش این مستند مخالفت کرده بودند.

در ثانی این کار از شبکه افق پخش شد که مدیر شبکه افق از گذشته با روند تولید این اثر آشنا بودند و نظرشان این بود که این بحث‌ها باید در فضای کشور مطرح شود تا بازخوردش در فضای تاریخ‌نگاری دیده شود. همچنین پخش این کار در دوران انتقالی ریاست سازمان صدا و سیما اتفاق افتاد و مدیر جدید هنوز مستقر نشده بود. همچنین آقای غفوری، تهیه‌کننده این اثر در آن زمان مدیر گروه مستند شبکه افق بودند و این مسأله هم مؤثر بود. عامل اصلی پخش این اثر تلاش این دو مدیر بود که اعتقاد به دیده شدن این مستند داشتند. حریری درباره پخش مستندش در زمان پخش آزمایشی شبکه افق که این شبکه آن زمان تنها سه ساعت در شبانه روز برنامه پخش می‌کرد نیز عنوان کرد: هر کاری در زمان خودش باید پخش شود و اگر پخش نشود قطعاً ضربه می‌خورد. شما ببینید نسخه سینمایی اثر یعنی مستند اتاق جنگ که سال گذشته پخش شد بعد از تقریباً هشت سال از تولید کار پخش شد.

هشت سال برای یک مستند تاریخی زمان زیادی است. قطعاتی از این مستند را در سایت تاریخ ایرانی می‌توانید ببینید. اتاق جنگ در بخش فیلم‌های بلند مستند جشنواره سینما حقیقت کاندید دو جایزه از جمله گفتار متن و جایزه شهید آوینی شد و از این مستند تقدیر کردند.

کارگردان مستند «اتقاق جنگ» در پاسخ به این سؤال که آیا «اتاق جنگ» دقیقاً همان 6 قسمت مستند «نیمه خاموش» است به «صبح نو» گفت: خیر چیزهایی به آن اضافه کرده‌ایم. بعد از بازبینی نوع چینش را تغییر دادیم و اتاق جنگ دیگر یک کار تلویزیونی نیست.

البته محتوای آن تقریباً همان چیزی است که در نیمه خاموش بود. از آقای حریری پرسیدیم آیا در دو مرحله پخش مستند شما از تلویزیون سانسور هم اعمال کردند؟ که ایشان در پاسخ گفتند: سانسور به آن معنا اتفاق نیفتاد. فقط در مرحله اول که از شبکه افق پخش شد برخی بحث‌ها که مقداری حساسیت‌زا بود یا مصاحبه ما با یک چهره که در آن زمان چهره ایشان اجازه پخش نداشت حذف شد. در پخش سال پیش در شبکه مستند اصلاحیه‌ای به آن معنا وجود نداشت و کار کامل پخش شد. البته ناگفته نماند این کار قبل‌تر در سینما اکران شده بود.

درباره پیام امام خمینی از ایشان پرسیدیم. در پیامی که حضرت امام بعد از پذیرش قطعنامه صادر کردند تأکید می‌کنند که به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلاً خودداری می‌کنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد با این قطعنامه موافقت نمودم. مصطفی حریری در پاسخ به این سؤال که در مستند چقدر سعی داشتید به این عوامل بپردازید گفت: اساساً موضوع کار ما همین بود که تعدادی سؤال درباره همین موارد مطرح کنیم و فضا را روشن‌تر کنیم. نگاه من نگاه تاریخ شفاهی بوده تا تحلیل‌های شخصی. بعد از تولید این اثر خیلی حرف و حدیث‌ها مطرح شد. بعضی اسنادی منتشر کردند و تحلیل‌ها و همچنین کتابی درباره راز پذیرش قطعنامه منتشر شد. اما کاری که بر مبنای سند باشد و بدون سوگیری جناحی از زوایای مختلف این مسأله را بررسی کند من کمتر دیده‌ام. سوگیری‌ها همواره باعث می‌شود بخش‌هایی از تاریخ نادیده بماند و این مسأله همواره وجود دارد.

همچنین از آقای حریری درخواست کردیم درباره عواملی که حضرت امام گفتند از ذکر آن فعلاً خودداری می‌کنم توضیح کوتاهی بدهند که وی اظهار داشت: همان طور که مستند هم همین را می‌خواهد بگوید ما نمی‌توانیم جنگ و اتفاقات ضمن جنگ را بدون شرایطی که منجر به شروع و ادامه آن شد تحلیل کنیم. همچنین تحلیل. در جنگ زوایای مختلف شرایط اقتصادی داخل و خارج از ایران، بازیگران صحنه، وضعیت پشتیبانی از جبهه‌ها، پشت پرده حوادث داخلی، وضعیت دیپلماسی، نوع روابط خارجی ما و حتی زوایایی که به عقیده من هنوز به آنها پرداخته نشده وجود دارد.

این که امام تحت چه شرایطی دستور ادامه یا عدم ادامه جنگ را می‌دهد خیلی مهم است. چه شد که در پیامش به مجلس قبل از قبول قطعنامه خیلی سفت و سخت مردم را به جنگ تهییج می‌کنند اما در کمتر از یک ماه بعد قطعنامه را قبول می‌کند. در مجموع نکات زیادی مطرح است که طی یک توضیح کوتاه نمی‌توان به آنها پرداخت.