احیای سازمان برنامه، چرا و چگونه؟

به گزارش پارس به نقل از دنیای اقتصاد، در این نشست که اولین نشست تخصصی درباره احیای سازمان برنامه پس از روی کار آمدن دولت یازدهم بود، نخست بایزید مردوخی در پاسخ به پرسش اول درباره چرایی وجود سازمان برنامه با برشمردن سه عامل تعارض، تعامل و نظم در یک سیستم اقتصادی گفت: « برای حل تعارضات باید تعامل وجود داشته باشد که این تعامل وقتی به وجود می آید که سیستم نظم دهنده ای شکل گیرد و این سیستم همان سازمان برنامه است. »

وی افزود: « بیش از یکصد سال از اکتشاف نفت گذشته و حدود ۶۰ سال است که درآمد آن در اقتصاد ایران تعیین کننده است. این موضوع سبب شده با توجه به قدرت مالی حاکمیت، نوعی برنامه گریزی در ذهن حاکمان کشور به وجود بیاید و خارج از سیستم اقتصادی و بدون توجه به اصول برنامه ریزی، تصمیم هایی گرفته شده و تعارضاتی را به وجود بیاورد، به طوری که هرگاه درآمدهای نفتی بالا رفته، به طور محسوسی نظام برنامه ریزی به حاشیه رانده شده و خودسرانه راه توسعه را در پیش گرفته است. »

این کارشناس ارشد با اشاره به لزوم وجود سازمان برنامه افزود: « فرض کنیم کشور بنگاهی است که ده ها میلیارد دلار منابع مالی در سال به آن تزریق می شود، حال آیا می توان این بنگاه بزرگ را بدون برنامه ریزی به پیش برد و منابع آن را هزینه کرد؟ مشکلی که در کشور ما وجود دارد این است که حاکمان گمان می کنند برنامه ریزی همین بودجه های یکساله و برنامه های پنج ساله است، در حالی که اکنون برنامه ریزی به سمتی رفته که منافع بین نسلی را تامین کند و تصمیم سازی ها به نفع آیندگان نیز باشد. »

در ادامه نوبت به محمد ستاری فر رسید تا از لزوم احیای سازمان برنامه در نظام اجرایی کشور سخن بگوید. وی دولت ها را به سه گروه کمونیستی، توسعه گرا و در حال گذار تقسیم کرد و گفت: « دولت های کمونیستی به صورت تام عهده دار امر توسعه بوده اند و سازمان های برنامه ریزی آنان نیز با توجه به این اقتضائات این نظام، راهکارهای خود را برای توسعه ارائه داده است. در کشورهای توسعه یافته سازمان برنامه نقش نظم دهنده و برنامه ریز را بر عهده دارد و در کشورهای در حال گذار چون دولت ها مداخله گر عمل می کنند، این سازمان نیز در امور توسعه ای دخالت های زیادی دارد. »

وی افزود: « بر اساس اعلام سازمان ملل حدود ۱۶۰ کشور در حال گذار هستند که باید بررسی شود سازمان برنامه در کدامیک از آنها موفق تر عمل کرده است. »

وی با تشریح تجربه ایران در مواجهه با نظام برنامه ریزی افزود: « اگر حاکمیت را نظام تصمیم گیر بدانیم که می خواهد کشور را اداره کند باید به نظام تصمیم ساز کارآمد بیندیشیم که بهترین بازوی فکری تصمیم ساز، سازمان برنامه است. در ایران همواره میان این دو نظام تقابل هایی وجود داشته، به طوری که هرگاه نظام تصمیم گیر در جایی کم آورده، نظام تصمیم ساز را کتک زده است.

از نظر ستاری فر، نقطه شروع برای رسیدن به یک سازمان برنامه قدرتمند، اصلاح تفکر و رفتارهای نظام تصمیم گیر است. حاکمیت باید به جمع بندی مشخصی برسد که بالاخره کشور را به کجا قرار است، هدایت کند و منابع را چگونه تخصیص دهد. بانک جهانی گزارشی منتشر کرده که در بخش آسیایی آن کشورهایی نظیر کره، مالزی، چین و حتی ترکیه را مورد مطالعه قرار داده و دلیل توسعه یافتگی آنان را وجود نظام تصمیم سازی تعیین کننده و هماهنگ با نظام تصمیم گیر دانسته است.

توصیه ماهاتیر محمد به دولت های سازندگی و اصلاحات
وی گفت: از نظر بانک جهانی دولت های مقتدر (نظام تصمیم گیر) خود را با سازمان های برنامه شان (نظام تصمیم ساز) تطبیق داده اند و در درجه اول دریافته اند در پی چه هستند و از چه راهی می خواهند به آنچه در ذهن دارند، برسند. »
ستاری فر با ذکر خاطره ای گفت: آقایان هاشمی و خاتمی در زمان ریاست جمهوری شان هر کدام دو بار به مالزی سفر داشته اند که در این چهار سفر آقای ماهاتیر محمد، نخست وزیر این کشور به این دو رییس جمهور ما دلیل توسعه کشورش را حرکت نظام تصمیم گیر به سمت توسعه و بهره گیری از نظام تصمیم ساز به عنوان بازوی فکری خود عنوان کرده است. »

حال اگر رییس دولت یازدهم که با شعار عقلانیت و احیای سازمان برنامه پیروز انتخابات اخیر ریاست جمهوری شده قصد دارد نظام تصمیم گیری آگاه و معطوف به برنامه داشته باشد، به بازویی فکری قوی نیاز دارد که سازمان برنامه است.

او گفت: « برخی از ابتدای انقلاب سازمان برنامه را در ایران مخل توسعه دانسته اند که این تفکر هنوز هم ادامه دارد و اگر هم دولت های گذشته به نوعی رویشان می شد، از خیر این سازمان می گذشتند و آن را یا منحل می کردند یا اینکه اختیاراتش را می گرفتند تا تضعیف شود و نتواند در امور برنامه ریزی دخالت داشته باشد. »

چه سازمان برنامه ای باید ایجاد شود
پاسخ به پرسش دوم در ادامه مد نظر سخنرانان این نشست قرار گرفت. مردوخی در پاسخ به این پرسش که اگر نظام تصمیم گیر متوجه اهمیت و چرایی وجود سازمان برنامه باشد، باید چه سازمان برنامه ای را احیا کند؟ گفت: « سازمانی که احیا می شود باید جوابگوی آن چیزی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده باشد. »
وی افزود: « عمر مزیت های طبیعی و نسبی در نظام برنامه ریزی به اتمام رسیده و مزیت ها به سمت آینده نگری و چشم انداز رفته و کشورها هم به این موضع می بالند که چه آینده نگری را برای کشور خود در نظر گرفته اند. »

مردوخی گفت: « سازمان برنامه ای که احیا می شود، باید بر پایه دانایی استوار باشد و از اعمال سلیقه ها تا حد امکان جلوگیری کند. این سازمان همچنین باید ضرورت های جامعه و اقتصاد ایران را به رسمیت بشناسد و در صدد اصلاح نظام تدبیر یا ساختار اداری دولت باشد. در نظام تدبیر کنونی از رفتارهای دوره مغول تا صفویه و قاجار وجود دارد و از هر دوره تاریخی بخشی را به ارث برده است. هنوز نظام تدبیر مبتنی بر شرایط روز و نیازهای واقعی کشور تدوین نشده که این امر در احیای سازمان برنامه باید مورد توجه قرار گیرد. »

از نظر مردوخی مهم ترین موضوعی که باید در نظر گرفته شود، افزایش کارآیی و به رسمیت شناساندن برنامه های توسعه ای و امروزی کردن شیوه های تصمیم گیری است.

سازمان برنامه جدید از منظر این کارشناس ارشد قدیمی، باید فارغ از مسائل حاشیه ای باشد، نیازهای ملی و استانی را به خوبی بشناسد و با توجه به تضادهایی که در جامعه وجود دارد مورد حمایت ویژه حاکمان کشور قرار گیرد؛ چون تاریخ ۶۰ ساله سازمان برنامه نشان می دهد این سازمان بارها مورد تهاجم منتقدان و مخالفان خود قرار گرفته است.

مردوخی گفت: « لازم است این سازمان از سوی بالاترین مقام کشور مورد حمایت قرار بگیرد؛ زیرا به زبان ساده حسابداری عملکرد دولت و اقتصاد جامعه را می کرده و حداقل گزارش می داده دخل و خرج کشور به چه شکلی بوده است. همچنین سازمان جدیدی که احیا می شود الزاما نباید به صورت گذشته باشد، بلکه باید بازسازی شود و کارشناسان لایقی از میان بهترین ها انتخاب شوند که به نظم و انضباط و مصالح مملکت پایبند باشند.
وی با اشاره به اینکه در بحث احیای سازمان برنامه ابتدا باید اعلام نیاز صورت گیرد و آنگاه تعارضات رفع شود، گفت: « مجلس در این خصوص اعلام نیاز کرده اما آنگونه که به نظر می رسد قصد دارند با تعیین ضرب الاجلی به احیای این سازمان اقدام کنند که در این رابطه باید فرصتی ۶ تا یک ساله به دولت داده شود. »
در ادامه جهانگرد، با اشاره به اینکه احیای سازمان برنامه ممکن است فضای کسب و کار را به هم بریزد و برندگان و بازندگانی به همراه داشته باشد از ستاری فر پرسید سازمان برنامه ای که به وجود می آید باید چه ویژگی هایی داشته باشد. »

تردید در احیای سازمان برنامه
ستاری فر در پاسخ به این پرسش گفت: « دولتمردان همیشه مدح برنامه ریزی را کرده اند، اما وقتی روی کار آمده اند اهمیت برنامه ریزی را به فراموشی سپرده اند. آنان همواره به این سازمان به چشم قلک نگاه کرده اند و مدام گفته اند که چرا سازمان به فلان طرح اینقدر منابع اختصاص داده یا نداده است! با اینکه می دانسته اند خزانه دولت در خیابان دیگری قرار دارد یقه سازمانی را گرفته اند که خزانه دار نیست و وظیفه برنامه ریزی برای تخصیص برنامه را بر عهده داشته است. همین دیدگاه سبب شده دولت قبل تصمیم به انحلال آن بگیرد چرا که تصور بر این بود که سازمان برنامه حکم قلکی را دارد که اگر رییس جمهوری به شهرستانی رفت، وعده ای داد باید برای پرداخت هزینه های آن وعده گام بردارد و اگر تخصیص منابع ندهد مخل توسعه شده است. »

وی افزود: « در ایران به سبب اینکه درآمدهای نفتی وجود داشته همواره بین نهادهای تصمیم گیر و تصمیم ساز تعامل و تعارض وجود داشته و بی نظمی و تقابل به یک اصل تبدیل شده است. »

وی گفت: « همان گونه که اشاره کردم ماهاتیر محمد چند بار به روسای جمهور ما گفته توسعه یافتگی کشورش مرهون هماهنگی برنامه های دولت و سازمان برنامه بوده، این در حالی است که در کشور ما سازمان برنامه به نهادی تبدیل شده بود که حدود ۲۰۰ هزار نامه محرمانه در خصوص تخصیص منابع و ۹۰۰ هزار نامه برای دریافت پول دریافت کرده است! »

ستاری فر، در ادامه با یادآوری انحلال سازمان برنامه در دولت نهم این اقدام را در آستانه اجرای سند چشم انداز ۲۰ ساله توهینی به مردم تلقی کرد و گفت: « اینک ۱۰ سال از اجرای سند چشم انداز گذشته و تنها ۱۰ سال دیگر فرصت داریم که به آنچه که در این سند پیش بینی شده است دست یابیم. »
وی گفت: « بنده در آن موقع بیشترین انتقادات را به انحلال داشتم، اما دو سال است که در احیای سازمان برنامه به شیوه سابق تردید دارم؛ چون هنوز مطمئن نیستم نظام تصمیم گیر آیا قصد دارد از یک بازوی فکری برای تصمیم سازی استفاده کند یا خیر. »