تاثیرات توافق هسته‌ای بر ژئوپلتیک جنوب آسیا

موافقتنامه ای که در ماه جاری میلادی بین ایران و هند برای توسعه بندری در دریای عمان به امضا رسید، نشان می دهد که توافق هسته ای تابستان گذشته روندهای ژئوپلتیک در آسیای جنوبی را تحت تاثیر قرار داده و دهلی نو به دنبال افزایش نفوذ خود در افغانستان، دور زدن رقیب خود پاکستان و به چالش کشیدن برتری چین در منطقه است.

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، نارندرا مودی، نخست وزیر هند و اشرف غنی احمد زی، رئیس جمهوری افغانستان  هفته گذشته گرد هم آمدند تا موافقتنامه چابهار را امضا کنند. در این گردهم آیی، مودی وعده سرمایه گذاری جند میلیارد دلاری برای توسعه بندر چابهار و کمک به ایجاد یک منطقه آزاد تجاری در مرز ایران و افغانستان را داد.

انتشار خبرهای این توافق، واکنش های محتاطانه ای را در میان برخی محافل در واشنگتن برانگیخته و این نگرانی را به وجود آورده که کاهش فشارها بر ایران پس از توافق هسته ای، ممکن است راه را برای نزدیک شدن یکی از متحدان کلیدی واشنگتن به ایران، دشمن اصلی آمریکا در منطقه هموار کرده باشد.

اما اکثر کارشناسان مسائل جنوب آسیا معتقدند، دهلی نو همچنان متعهد به همکاری های امنیتی خود با آمریکاست و تعامل این کشور با ایران عمدتا ناشی از تمایل هندی ها برای گشودن یک ارتباط وسیع تجاری بین صنایع هند و کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه بدون عبور از خاک پاکستان است.

بندر چابهار ایران، در بخش شمالی دریای عمان واقع شده که کمتر از 600 مایل با ایالت گجرات هند، که آقای مودی قبل از رسیدن به نخست وزیری، به مدت بیش از یک دهه سروزیر آن بوده، فاصله دارد.

این توافق که به دلایل سیاسی مدت ها معطل مانده بود، دارای تبعات اقتصادی، دیپلماتیک و امنیتی بسیاری برای کشورهای منطقه و فراتر از آن است.

تانوی مادان، رئیس پروژه هند در موسسه بروکینگز در واشنگتن می گوید: «این پروژه به تضمین دسترسی ترانزیتی کالاهای هندی به افغانستان و احتمالا آسیای میانه از طریق ایران مربوط می شود.»

وی افزود: «هندی ها سال ها تلاش کرده اند چنین دسترسی ترانزیتی ای را از طریق پاکستان به دست آورند، اما به این نتیجه رسیده اند که این اتفاق رخ نخواهد داد و آنها باید از مسیری دیگر به این بازارها راه پیدا کنند.»

«هند همچنین این قرارداد را به مثابه مشارکت احتمالی در ثبات آینده افغانستان می بیند.» وی افزود، دهلی نو می خواهد اطمینان حاصل کند که «افغانستان گزینه های دیگری به جز پاکستان برای دسترسی به دریا دارد.»

به گفته وی، سوال اصلی این است که آیا این زمینه در آینده ای نزدیک از طریق پروژه چابهار فراهم خواهد شد یا نه.

دهلی نو اولین بار در سال 2003 قول همکاری در توسعه این بندر را به ایران داد. اما این پروژه به دلیل مشکلات بروکراسی از سوی هر دو کشور برای سال ها معطل ماند و سپس به دلیل تحریم های هسته ای علیه ایران از مسیر خود خارج شد.

مودی وعده داده که 500 میلیون دلار برای توسعه تاسیسات این بندر اختصاص دهد. وی همچنین گفته، هند در سال های آینده برای ایجاد منطقه آزاد تجاری چابهار و خطوط ریلی ای که به سمت شمال ایران کشیده خواهد شد، حدود 16 میلیارد دلار هزینه خواهد کرد.

برای دهلی نو، تعمیق روابط با تهران همچنین می تواند به معنای دسترسی آسان تر به نفت و گاز ایران باشد.