بررسی مشکلات اجرای طرح کارت اعتباری در شبکه بانکی

به گزارش پارس به نقل از فارس، میزگرد تخصصی «کارت اعتباری و اعتبارات خرد» با حضور ناصر حکیمی (مدیرکل فناوری اطلاعات بانک مرکزی)، مرتضی مقدسیان (کارشناس نظام‌های پرداخت)، حسن معتمدی (مدیرعامل بانک اقتصاد نوین)، احمد عزیزی (مشاور رئیس کل بانک مرکزی)، علی دیواندری (رئیس پژوهشکده پولی و بانکی) و ولی‌الله فاطمی (معاون فناوری اطلاعات بانک ملی ایران) در عصر روز اول پنچمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت برگزار شد.

در آغاز این میزگرد علی دیواندری به این نکته اشاره کرد که کارت اعتباری یکی از خدمات کلیدی در دنیا است که منجر به توزیع تسهیلات خرد می‌شود.

از دیدگاه او در زمینه کارت اعتباری مسائلی همچون تفاوت‌های مدل کارت اعتباری در ایران با سایر کشورها، مباحث شرعی مربوط به کارت اعتباری، میزان کارآمدی دستورالعمل جدید، ساختار کارمزدی و ... قابل بررسی است.

در ادامه دیواندری از اعضای پنل درخواست کرد در رابطه با موضوع کارت اعتباری و دلایل اجرایی نشدن این محصول در شبکه بانکی دیدگاه‌های خود را بیان کنند.

در بخش اول میزگرد، عزیزی کارت اعتباری را از جمله خدماتی دانست که از بانکداری متعارف در دنیا الگوبرداری شده است. مشاور رئیس کل بانک مرکزی افزود: در دنیا کارت اعتباری، جزو آخرین محصولاتی بوده که توسط بانک‌ها عرضه شده و از نیمه دوم قرن بیستم به صورت فراگیر مورد استفاده قرار گرفته است.

وی تصریح کرد: از یک طرف نظام بانکی برای تامین مالی تولیدکننده به جای مصرف‌کننده تحت فشار است و از سوی دیگر، فروشندگان نیز به دلیل عدم توان نقدی خریداران به سمت فروش نسیه رفته‌اند و مجبورند برای این کار از بانک‌ها تسهیلات دریافت کنند.

مشاور رئیس کل بانک مرکزی افزو: بنابراین لازم است با شکل گرفتن تقاضای اجتماعی، تامین مالی مصرف‌کننده به صورت متشکل، سازمان‌یافته و حرفه‌ای صورت گیرد تا از رانت و فساد جلوگیری شده و اعتماد مصرف‌کننده جلب شود.  

* تنگنای مالی بانک‌ها مشکل بانک‌ها در مواجه با طرح کارت اعتباری

در ادامه میزگرد، حسن معتمدی با اشاره به اینکه کارت اعتباری باید در دو حوزه اعتبار و ابزار دیده شود، تاکید کرد: در نظام بانکی از نظر ابزار مشکل جدی وجود ندارد، ولی در مورد اعتبار به دلیل وجود تنگنای اعتباری، محدودیت مشاهده می‌شود. او همچنین دو مشکل تعیین دستوری نرخ سود و نبود زیرساخت‌های کافی در زمینه اعتبارسنجی را به عنوان موانع اصلی در توسعه کارت اعتباری برشمرد.

در ادامه ولی الله فاطمی اظهارداشت: نظام بانکی اکنون در دوره‌ای قرار دارد که باید روند حاکم شدن فناوری اطلاعات بر کسب و کار معکوس شود و یکی از مصادیق این امر کارت اعتباری است. در حال حاضر تا حدود 90 درصد تراکنش‌های بانکی بیرون از شعبه انجام می‌شود و فشار زیادی بر بانک‌ها وجود دارد. یک راه‌حل برای کاهش این فشار، توسعه کارت‌های اعتباری است. زیرا در کارت‌های اعتباری تراکنش‌ها به صورت آفلاین پردازش می‌شود.

معاون فناوری اطلاعات بانک ملی اظهار داشت: بهتر است همه بار فرهنگ‌سازی در زمینه کارت اعتباری بر دوش بانک مرکزی نباشد و با فراهم شدن زمینه برای بانک‌ها، بخشی از فرهنگ‌سازی نیز توسط آنها صورت گیرد.

مرتضی مقدسیان در ادامه نشست این سوال را مطرح کرد که آیا محصولی مانند کارت اعتباری به صلاح ما است و با جامعه ما سازگاری دارد؟ او افزود، در غرب، کارت اعتباری بر اساس بدهکار کردن مردم شکل گرفته و بانک تلاش می‌کند با بدهکارتر شدن مردم، سود بیشتری به دست آورد. اما تراکنش‌های خرد بیشتر صرف مؤونه (خرج) زندگی می‌شود و این درست نیست که بانک بابت مؤونه زندگی از مردم سود بگیرد.

در ادامه میزگرد، ناصر حکیمی تاکید کرد که ما چندین سال است که بحث کارت اعتباری را مطرح می‌کنیم و همچنان مشکلات این حوزه پابرجاست.

مدیر کل فناوری اطلاعات بانک مرکزی افزود کارت اعتباری محصولی پیچیده و چند وجهی است. این محصول برای فروشنده مزایایی همچون پذیرش ریسک پرداخت قسطی توسط بانک، رها شدن از قبول چک و ریسک اعتباری و هموار شدن جریان نقدی را به همراه دارد.

وی با اشاره به اینکه در آغاز، مدل کارت اعتباری در کشور بر مبنای جریمه طراحی شد، تاکید کرد: در دستورالعملی که چهار ماه پیش در بانک مرکزی طراحی شد، جزئیات بیشتری مورد توجه قرار گرفت. با این حال، با مطرح شدن بحث بسته خروج از رکود در دولت، بانک مرکزی مجبور شد برخی جزئیات را کاهش دهد.

حکیمی ادامه داد: البته لازم است برخی مباحث همچون اعتبارسنجی و نیز ایجاد فرهنگ ریسک در بانک‌ها به بهانه این اقدام پیگیری شود.

حکیمی نهایتا این موضوع را مورد تاکید قرار داد که با وجود برخی مشکلات و بحث‌هایی که در مورد مفید بودن کارت اعتباری وجود دارد، به نظر می‌رسد شیوه مدرن زندگی چنین محصولی را مطالبه می‌کند.

در بخش دوم پنل، دیواندری از حاضران درخواست کرد تا در رابطه با زیرساخت‌های کارت اعتباری و اینکه چرا تاکنون چنین زیرساخت‌هایی شکل نگرفته است توضیح دهند.

* بانک‌ها توانایی تعامل به هم را ندارند

عزیزی در این باره گفت: جامعه بانکی ما متاسفانه از نوآوری‌های بانکداری‌نوین دور مانده است. این مشکل فقط مختص بانک‌های دولتی نیست؛ بلکه در مورد بانک‌های خصوصی نیز جریان دارد. علت این مشکل هم آن است که بانک‌های خصوصی کشور عمدتا با کمک مدیران دولتی رشد کرده‌اند.

وی افزود: یکی از مشکلات اصلی در توسعه کارت اعتباری، ناتوانی بانک‌ها در تعامل و گفت‌وگو با یکدیگر است. زیرا اگر تنها چهار بانک کشور می‌توانستند با یکدیگر تعامل صحیحی داشته باشند، قطعا تاکنون موسسه رتبه‌بندی اعتباری تشکیل شده بود. هنوز این درک همگانی در تمامی مدیران شکل نگرفته است که تشکیل موسسه‌های رتبه‌بندی اصطلاحا از نان شب نیز واجب‌تر است.

نکته دیگری که مورد تاکید عزیزی قرار گرفت تفاوت سنجش اعتبار و رتبه‌بندی اعتباری بود. در سنجش اعتبار فقط اطلاعات و داده‌های کمی و مشخص مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما در رتبه‌بندی اعتباری از داده‌های کمی و کیفی تواما می‌توان استفاده کرد.

وی تصریح کرد: نکته مهم آن است که در طراحی کارت‌های اعتباری مناسب است صرفا از سنجش اعتبار استفاده شود. اگر این مطلب پذیرفته شود، برای ارزیابی وضعیت اعتباری مشتری لازم است صرفا بر اطلاعات کمی و مشخص تاکید کرد که بخشی از آنها در خارج از شبکه بانکی تولید می‌شود؛ به عنوان مثال می‌توان به وضعیت مشتری در زمینه پرداخت قبوض آب، برق و تلفن اشاره کرد.

* نرخ سود کارت‌های اعتباری برای بانک‌ها جذاب نیست

در ادامه میزگرد حسن معتمدی مدیرعامل بانک اقتصاد نوین اظهارداشت: شبکه بانکی از زیرساخت‌های لازم برای توسعه کارت‌های اعتباری برخوردار است؛ زیرا اساسا زیرساخت‌های مورد نیاز برای صدور کارت‌های اعتباری در موارد مهمی، مشابه کارت‌های بدهی است که در شبکه بانکی از سابقه کافی برخوردار است.

وی ادامه داد: با این حال، مشکل اساسی بحث تعیین دستوری نرخ سود است. در واقع تا زمانی که نرخ سود کارت‌های اعتباری مشابه عقود مبادله‌ای و 21 درصد تعیین شود، بانک‌ها انگیزه کافی برای استفاده از این ابزار را نخواهند داشت؛ اما می‌توان این اطمینان را داشت که اگر نرخ آزاد شود، تا سال آینده شاهد صدور حدود 4 میلیون کارت خواهیم بود.

در ادامه پنل فاطمی به بیان نقطه نظرات خود پرداخت و تاکید کرد: بهتر است در همایش‌های بعدی از بخش مقررات بانک مرکزی هم دعوت شود؛ زیرا بخش مهمی از موانع توسعه کارت‌های اعتباری به مقوله مقررات‌گذاری مرتبط می‌شود. همچنین، لازم است به تدریج قطار اعتباری کشور از مسیر و ریل کارت بدهی، به ریل کارت اعتباری منتقل شود و این تغییر ریل بانک‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است.

* در طراحی شرعی کارت اعتباری مرابحه نرخ سود وجود ندارد

وی تاکید کرد: در طراحی شرعی کارت اعتباری مرابحه، چیزی به نام تعیین دستوری نرخ سود وجود ندارد و به لحاظ شرعی نرخ سود باید بر اساس بخش واقعی اقتصاد و عرضه و تقاضا تعیین شود.

فاطمی تصریح کرد: بنابراین اگر در کارت اعتباری مرابحه بانک مرکزی به همه ضوابط شرعی (از جمله آزاد بودن تعیین نرخ سود) پایبند باشد، مشکلی وجود نخواهد داشت. اما چالش آن است که بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار، کارت اعتباری مرابحه را مورد تائید قرار می‌دهد، اما برای آن به صورت دستوری نرخ تعیین می‌کنند.

مقدسیان در ادامه این میزگرد بر نقش نظارتی و غیر تصدی‌گری بانک مرکزی تاکید کرد. از دیدگاه او ضرورتی ندارد که همه نظام‌های پرداخت تحت تصدی‌گری مستقیم بانک مرکزی توسعه یابند. علاوه بر این، باید به مقوله ضرورت ارائه تخفیف توسط فروشندگان در کارت اعتباری توجه شود. اینکه مشتریان مجبور به ارائه تخفیف باشند، ممکن است در آینده منجر به آن شود که قیمت کالاها افزایش یابد.

در پایان این میزگرد، ناصر حکیمی تاکید کرد: بدهکار شدن مشتریان فرصت مناسبی برای شبکه بانکی ایجاد می‌کند تا بتواند از رفتار اعتباری مشتریان بانک اطلاعاتی تشکیل دهد زیرا وجود چنین بانک اطلاعاتی کارایی زیادی برای شبکه بانکی در آینده خواهد داشت.

وی ادامه داد:‌ تخفیف فروشنده رکن اساسی در کارت اعتباری بر اساس دستورالعمل جدید بانک مرکزی است و نباید به آن بی‌توجه بود. در واقع فروشنده‌ها لازم است حتما برای فروش کالاهای خود تخفیف در نظر بگیرند؛ در غیر این صورت انگیزه کافی برای مشتریان و شبکه بانکی برای ورود و استفاده از این کارت وجود نخواهد داشت.