توهم هسته ای برای بورس

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- ایمان مقدسیان- بسیاری از فعالان بورس و حتی سایر رصد کنندگان شرایط اقتصادی کشور، منتظر بودند تا وضعیت بورس پس از توافق هسته ای را ببینند. بسیاری منتظر جهش شاخص بورس بودند و حتی نسبت به حبابی که خوش بینی بیش از اندازه بورس نسبت به نتایج توافق هسته ای ممکن بود ایجاد کند هشدار می دادند، اما در عمل بورس با وجود رشد نسبی شاخص کل در روزهای منتهی به توافق هسته ای، در روز پس از توافق، خلاف انتظارها حتی روند نزولی داشت و در مجموع اتفاقی که پیش بینی می شد با وقوع توافق هسته ای در بورس شکل گیرد، محقق نشد. در این یادداشت سعی شده است که تاثیر پذیری بورس از توافق هسته ای مورد تحلیل قرار گیرد.

بورس تهران در سال های گذشته همگام با تحولات اقتصادی و سیاسی شرایط متغیری را تجربه کرده است، در حالی که میانگین بازدهی بورس تهران در 20 سال گذشته بیشتر از میانگین بازارهای موازی آن بوده، بسیاری از سرمایه گذاران ریسک گریز، سرمایه گذاری در سایر بازارها را ترجیح داده اند. علت این مسئله توزیع نامنظم بازدهی طی سال های مختلف می باشد. نمونۀ بارز این مسئله در سال های 1392 و 1393 رخ داد، در سال 1392 بورس با رشد بی سابقۀ قیمت ها و افزایش چند برابری قیمت سهام روبرو شد اما با شروع شرایط نزولی در دی ماه سال 1392، سال 1393 با بازدهی نزدیک به منفی 20 درصد کار خود را پایان داد. شرایط سال 1393 باعث شد بسیاری از سرمایه گذارانی که با امید به کسب بازدهی بالایی وارد بورس شده بودند، از بازدهی بدون ریسک بانک ها نیز، به طور قابل ملاحظه ای فاصله داشته باشند. این روزها در شرایطی که بیشتر صحبت های فعالان بازار سرمایه در تریبون های رسمی و غیر رسمی حول و حوش اخبار و تحلیل های مربوط به توافق هسته ای است، شاید این نکته مغفول مانده که بازار سرمایه، در درجۀ اول تحت تأثیر تصمیم گیری های اقتصادی و نه مسائل سیاسی است. هرچند که سیاست و اقتصاد در هم تنیده اند و جداسازی آنها تنها به صورت ذهنی امکان پذیر است، اما به نظر می رسد در مورد میزان تأثیر توافق هسته ای که البته امری مهم و تاریخ ساز است، اشتباهات محاسباتی وجود دارد که در آینده می تواند زمینه ساز بروز مشکلاتی شود. در فهرست زیر به چند مورد از عواملی که شرایط بورس از آنها تأثیر می پذیرد، اشاره شده است:

1- نرخ سود سپرده های بانکی: 

این نرخ در شرایط فعلی برای سپرده های یک ساله، 4 درصد بیشتر از نرخ تورم است، مطمئناً در شرایط رکودی بانک ها رقیب قدرتمندی برای بازار سرمایه هستند و در این شرایط ترغیب سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در بورس تهران امری دشوار به نظر می رسد. هر گونه تغییر نرخ سود سپرده های بانکی، تأثیر غیر قابل انکاری بر شرایط بورس خواهد داشت.

2- شفافیت در صنایع: 

برای تحلیلگران و سرمایه گذاران، امکان پیش بینی سود شرکت ها تنها در فضایی مهیا خواهد شد که ابهامی در مورد نرخ خوراک، مواد اولیه و پرداخت عوارض و... وجود نداشته باشد. در شرایطی که نرخ خوراک شرکت های پتروشیمی، نامشخص باشد، روابط شرکت های پالایشگاهی با شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی مبهم باشد، قیمت گذاری خودرو زیر نظر شورای رقابت آن هم با تأخیر بسیار انجام شود و یا شرکت های سیمانی به دلیل افزایش هزینه های نیروی انسانی و نرخ گاز به دنبال نامه نگاری با مقامات دولتی باشند، پیش بینی سود امر دشواری خواهد بود.

3- نقدشوندگی: 

امروزه در بازارهای پیشرفته نقدشوندگی رکن اصلی بازار است و وظیفۀ اصلی و انکار ناپذیر سازمان بورس و شرکت بورس، تلاش در جهت افزایش نقدشوندگی بازار است. امری که گاهی با توقف های طولانی مدت نماد شرکت های بورسی به مخاطره می افتد. وجود نهاد بازارگردان نیز که در بازارهای سرمایۀ ساختار یافته امری طبیعی و مرسوم محسوب می شود، در بازار سرمایۀ ایران تبدیل به آرزویی دست نیافتنی شده است و مسئولان بورس هنوز نتوانسته اند به انتظارات سرمایه گذاران در این زمینه پاسخ دهند.

4- رکود در بازار مسکن: 

شکی وجود ندارد که رکود در بازار مسکن هرچند که خود رقیب بازار سرمایه است، می تواند زمینه ساز رکود برخی صنایع در بورس شود. صنایعی که برای تولید و فعالیت های عملیاتی شان با مشکل خاصی مواجه نیستند، اما با کاهش فروش و افزایش موجودی در انبارها دست و پنجه نرم می کنند. مثال بارز این دسته از شرکت ها، سیمانی های بورس هستند که مشکلات ناشی از این فضا آزارشان می دهد.

5- چرخه های طبیعی رونق و رکود: 

بازار سرمایه در فواصل زمانی نزدیک به دو سال با کاهش و افزایش تقاضا روبرو شده است، بررسی این دوره ها نشان می دهد که هربار در اواخر دوران رکود، نسبت قیمت به درآمد شرکت ها به حدود 5 واحد رسیده است، این بار نیز در شرایطی که این نسبت در زمستان 92 بیش از 8 واحد بود، در شرایط حاضر نزدیک به 5 واحد شده است.

به این فهرست ده ها مورد دیگر نیز می توان اضافه کرد و رابطۀ آنها را با توافق هسته ای سنجید. تحریم های اقتصادی موثر بوده اند، اما اغراق در این تأثیر گذاری از ذهنیت سرمایه گذاران نشأت می گیرد، سرمایه گذارانی که این روزها مرور اخبار اقتصادی و وضعیت صنایع برایشان در اولویت دوم است و در نشست های دسته جمعی، دو راهی بورس را پس از توافق مورد بررسی قرار می دهند، در حالی که به نظر می رسد، شرایط اقتصادی و سیاست گذاری های اقتصادی نیز سهم انکار ناپذیری در تعیین مسیر آیندۀ بورس دارند. توجه به مسائل داخلی نکته ای است که مورد تأکید مقامات عالیرتبۀ نظام نیز هست و آن نگاه به درون و اصلاح زیر ساخت هاست تا از این رهگذر چه توافق اجرایی بشود و چه نشود، با تجهیز زیر ساخت ها و مدیریت مناسب آمادگی برخورد با هر شرایطی وجود داشته باشد.