تجربه اقتصادي براي ايران/ آفريقاي جنوبي؛ آغاز فقر زدايي از دوران کودکي

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- «از ما که گذشت! اما آينده اين بچه چه مي شود؟» اين کلمات زبان حال مادراني است که گرچه در فقر به دنيا آمده اند و در فقر زندگي کرده اند اما تمام ناراحتي و دغدغه شان کودکي است که در آغوش دارند.

آن ها که آينده اي براي خود نمي بينند، از تکرار تجربه زندگي خود براي طفل شيرخوارشان مي هراسند. اين دل نگراني مادرانه، همان موضوعي است که اقتصاددانان از آن با نام «دور باطل فقر» ياد مي کنند. هر چند که اين اصطلاح براي معرفي وضعيت کشورها به کار مي رود اما در مورد افراد فقير نيز موضوعيت پيدا مي کند.

والدين فقير نمي توانند امکانات مناسبي در زمينه آموزش، بهداشت و تغذيه براي کودکانشان فراهم کنند و اين امر سبب مي گردد کودکان آن ها نيز به دليل دارا نبودن مهارت هاي کافي نتوانند وضعيت معيشتي مناسبي داشته باشند. لذا فقرا فقيرتر مي شوند تا اميدها براي از ميان برداشتن فقر کم رنگ تر شود.

از اين رو برخي از کشورها که محدوديت ها و مضرات فقر را درک کرده اند، به آن سو حرکت کرده اند که جلوي تداوم فقر در خانوارهاي فقير را بگيرند. گرچه بيان اين مطلب بسيار آسان است اما اجرايي کردن آن با محدوديت هاي فراواني رو به رو است. براي مثال، تجارب کشورهاي مختلف نشان مي دهد پرداخت نقدي به خانوارهاي فقير نمي تواند آن ها را از چنگال فقر نجات دهد. چراکه اغلب آن ها اين پول ها را صرف کالاهاي مصرفي مي کنند که هيچ گونه ربطي به آينده آن ها ندارد. اين خانوارها بعضا با مبالغ يارانه هاي نقدي گوشي هاي گران قيمت مي خرند يا آن را صرف پوشاک و غذايي مي کنند که نياز اصلي آن ها نيست.

اقتصاددانان توسعه براي حل اين مشکل راهکارهاي متعددي ارائه کرده اند که در آن ها بتوان جلوي تداوم فقر را بگيرند.يکي از نمونه هاي موفق در اين زمينه راهکارهايي است که کشور آفريقاي جنوبي به کار گرفته است. اين کشور که سياست هاي فقرزدايي خود را در زمينه کودکان متمرکز کرده است، با سه روش اساسي به مبارزه با فقر مي پردازد که در ادامه به تفکيک به بررسي آن ها مي پردازيم.

آفريقاي جنوبي چگونه به مصاف فقر رفت؟
اگر به ليست بلند بالاي شيوه هاي مبارزه با فقر نگاهي بيفکنيم، روش هاي مبتني بر کودکان جايگاه ويژه اي دارد. در اين روش ها تکيه سياستگذاران به آينده بلندمدت کشور معطوف مي شود که کودکان امروز آن را رقم مي زنند.

محققان مي گويند اگر از کودکان در خانوارهاي فقير حمايت نشود، تبعات اجتماعي گسترده اي گريبان جامعه را خواهد گرفت. در اين زمينه دو ديدگاه وجود دارد: اولي مي گويد که خانوارهاي فقير را بايد به لحاظ مالي تجهيز کنيم تا بتوانند از پس مشکلات کودکانشان بر آيند.(که مشکلات آن از نظر گذشت) اما روش دوم که به بهبود استرس خانواده و وضعيت روابط در خانواده منجر مي شود و شانس يافتن شغل هاي مناسب را بهبود مي بخشد، بر وضعيت کودکان تاکيد مي کند. در کشور آفريقاي جنوبي سه طرح اساسي در زمينه کودکان وجود دارد: طرح اول به کساني مربوط مي شود که کودکان سر راهي را به فرزند خواندگي بپذيرند.

در اين طرح به افرادي که اين کار را انجام دهند ما به ازاي نقدي به صورت ماهانه پرداخت مي شود. البته دولت محدوديت هايي در اين زمينه قرار داده است که بايد هم فرزند و هم خانواده مقيم دائمي آفريقاي جنوبي باشند.

البته اين پرداخت تا 18 سالگي فرزند(در صورت تحصيل در دانشگاه تا 21 سالگي) ادامه پيدا مي کند. پروژه دومي که در آفريقاي جنوبي در حال اجراست با نام «کمک هزينه مشروط مراقبت» شناخته مي شود که در اين طرح کساني که از افراد زير 17 سال مراقبت هاي لازم در زمينه بهداشت، تغذيه و سلامت را انجام مي دهند مي توانند از 30هزار واحد پولي آفريقاي جنوبي(2.6 هزاردلار) بهره مند شوند. در اين طرح نيز کودکان بايد مقيم دائم اين کشور باشند.

در نهايت طرح سومي که در زمينه فقرزدايي کودکان استفاده شد، مربوط به کودکان معلول مي شود که کساني که از اين کودکان در خانه نگه داري مي کنند، مي توانند از کمک 120 هزار(10 هزار دلار) رندي بهره مند شوند. تمامي اين روش ها به دنبال اين هستند که راه هايي که ممکن است به فقر بينجامد را از بين ببرند. راه اول، بي سرپرست بودن است که با طرح شماره يک از ميان مي رود.

راه دوم در مورد خانوارهاي فقير مي باشد و در برنامه سوم، هدف معلولان است که زمينه ايجاد فقر را فراهم مي کند.

به اين ترتيب آفريقاي جنوبي روشي را طراحي کرده است که در سال هاي آينده خود را از گزند فقر برهاند.

درس هايي براي ايران
از آغاز انقلاب تا به امروز همواره شعارهايي در زمينه رسيدگي به وضعيت محرومين و فقرزدايي مطرح گرديده است که اگر چه در ميدان واقعيت موفقيت هاي قابل توجهي رقم خورده است اما هم چنان جاي کار باقي است.

با وجود تمامي اين موفقيت ها، کمتر به موضوع فقرزدايي از دوران کودکي توجه شده است. و اين نکته بعضا مغفول مانده است که کشوري در آينده از فقر مصون است که کودکان امروز آن از شرايط مناسبي برخوردار باشند.

علاوه بر اين، اجراي طرح هاي اين چنيني هزينه کمتري نيز بر دولت وارد مي کند و کشور مي تواند از منابع مالي مازاد در زمينه سرمايه گذاري هاي اقتصادي بهره گيرد.

البته از اين نکته نبايد غافل شد که نوع نگاه به فقرا در ادبيات ديني ما، با نگاه هاي ديگر بسيار متفاوت است که در سياست گذاري هاي مربوطه بايد به اين نکته توجه و از ظرفيت هاي مردمي استفاده شود.