سرنوشت نامعلوم پروژه ها با انحلال پژوهشگاه فضايي

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- زهرا حاجيان- موضوع انحلال پژوهشگاه هوافضاي سازمان فضايي کشور خبري بود که از حدود 2 هفته پيش روي خروجي سايت هاي مختلف داخلي وخارجي قرار گرفت و باز تاب هاي مختلفي نيزدر پي داشت .

در خبر ها آمده بود که بر اساس تصميم جديد دولت که قرار است امروز در شوراي عالي اداري مصوب شود، سازمان فضايي ايران به وزارت ارتباطات بر مي گردد و طبق اين تصميم گيري پژوهشگاه فضايي نيز منحل خواهد شد و اجزاي آن به وزارت علوم وجهاد کشاورزي و يا جهاد دانشگاهي سپرده مي شود . همچنين قرار است مرکز ملي فضايي در ذيل شوراي عالي فضايي کشور به عنوان نهاد بالادستي و حاکميتي ايجاد شود که مسئوليت آن را معاونت علمي رياست جمهوري عهده دار خواهد بود و بدين ترتيب 4 نهاد متولي هوا فضا مي شوند .

به هرحال ضعف اطلاع رساني طي روز هاي اخير باعث شده است تا هنوز ابعاد وزواياي اين تصميم دولت چندان مشخص نباشد و مسئولان ذي ربط نيز تا کنون تنها به ذکر کليات اين تصميم بسنده کرده اندو در چنين فضايي اين موضوع در رسانه هاي مختلف خبري در داخل وخارج از کشور به گونه هاي مختلفي مورد تحليل و تفسير قرار گرفته است تا جايي که پس از اعلام خبر انحلال پژوهشگاه فضايي با حکم رئيس جمهور ،برخي رسانه‌هاي خارجي با زيرسوال بردن اصل برنامه فضايي کشورمان، به نوعي رضايت خود را از اين تصميم دولت اعلام کردند.

تاريخچه سازمان فضايي ايران
موضوع ايجاد نهادي براي سياست گذاري و توسعه فناوري فضايي در کشور از سال 1382 مطرح شد وطي آن بنا به پيشنهاد وزارت ارتباطات، مجوز تشکيل شوراي‌عالي فضايي (با رياست رئيس‌جمهور) و سازمان فضايي ايران زيرنظر وزارت ارتباطات صادر شد . براين اساس در سال 84اساسنامه سازمان فضايي ايران به تصويب هيئت وزيران رسيد. اما در سال ۸۹ شوراي‌عالي اداري با اين توجيه که يکجا بودن مراکز تحقيقاتي و اجرايي مرتبط با هوافضا منجر به پيشرفت کشور در اين حوزه مي‌شود، پژوهشکده تحقيقات فضايي را از وزارت ارتباطات، پژوهشکده هوا فضا رااز وزارت علوم و پژوهشکده‌ تحقيقات مهندسي و مراکز تابعه آن رااز وزارت جهادکشاورزي ذيل پژوهشگاه فضايي آورد و سازمان فضايي جديد ايران را زير نظر نهاد رياست جمهوري تاسيس کرد. حال زمزمه‌هاي مجدد براي تغيير ساختاراين سازمان و بازگشت به شکل گذشته آغاز شده تا اين که در جديد ترين اقدام و مطابق حکم رئيس جمهوري که قرار است امروز شنبه در شوراي عالي اداري مصوب شود، اين سازمان به ساختار قبلي خود باز مي گردد و زير نظر وزارت ارتباطات اداره خواهد شد و پژوهشگاه هوافضا نيز مجدد به وزارت علوم ملحق مي شود.

اين اظهارات در شرايطي مطرح مي شود که ايران طي سال هاي اخير به پيشرفت هاي چشمگيري در عرصه فناوري فضايي دست پيدا کرده است و به گفته دکتر ابراهيمي ، رئيس پژوهشکده سامانه‌هاي فضانوردي پژوهشگاه فضايي ايران‌ ، در حال حاضر ايران با پرتاب موفقيت آميز 3 ماهواره و 3 محموله زيستي يکي از 6 کشور داراي توانمندي ارسال موجود زنده به فضا محسوب مي‌شود و در بحث پرتاب ماهواره‌ها نيز در زمره 10کشوري هستيم که توانسته‌ايم ماهواره‌اي را به صورت کاملاً بومي توليد و با توانمندي‌هاي داخلي پرتاب کنيم .

با توجه به کسب تمامي اين موفقيت ها ،حال اين پرسش مطرح مي شود که با اين تکه تکه شدن ساختار سازمان فضايي ، چه بر سر پروژه هايي همچون پرتاب ماهواره هايي مانند "شريف ست" ،"آت ست" و پرتاب کاوشگرهاي حامل موجود زنده و در نهايت پرتاب انسان به فضا خواهد آمد؟ براين اساس هم اکنون غالب مباحث حول اين موضوع مي چرخد که هرتصميمي که از سوي دولت براي تغيير ساختار سازمان فضايي ايران اتخاذ مي شود ، به هيچ وجه نبايد به کند شدن و يا توقف روند توسعه برنامه هاي فضايي ايران بينجامد . رئيس پژوهشکده سامانه‌هاي فضانوردي پژوهشگاه فضايي ايران‌ در خصوص موضوع انحلال پژوهشگاه فضايي ايران‌ مي گويد : موضوع انحلال پژوهشگاه از مباحثي است که از سوي دولت مطرح شده اما هنوز تصميم نهايي در اين زمينه اتخاذ نشده است و اين پژوهشگاه کماکان به فعاليت هاي خود ادامه مي دهد وبررسي هايي در حال انجام است تا در مورد وضعيت واحدهاي مختلف سازمان و پژوهشگاه تصميم گيري شود اما با اين حال تا زماني که تصميمات نهايي در اين زمينه اتخاذ نشود، نمي توان اظهار نظر قطعي کرد .

بايد منتظر تصميمات نهايي باشيم
دکتر ابراهيمي در پاسخ به اين سوال که ارزيابي اش از تغييرات احتمالي و آثاري که اين تغييرات مي تواند بر پروژه هاي تحقيقاتي فضايي بر جاي بگذارد چيست،تصريح مي کند:بنده به شخصه هيچ نظري در اين زمينه ندارم و به نظرم بايد منتظر تصميمات نهايي باشيم امادر خصوص تکليف پروژه هاي سازمان فضايي که با محوريت پژوهشگاه فضايي ايران‌ در دست انجام بود ، پروژه ها کماکان ادامه خواهد يافت به نحوي که مديريت پروژه ها را سازمان فضايي ايران ذيل وزارت ارتباطات بر عهده خواهد گرفت. اما با اين حال در خصوص مرجع مديريت پروژه‌ها نيز بايد منتظر تصميمات نهايي دولت باشيم .

سازمان فضايي بايد از انسجام بر خوردار باشد
اسفنديار اختياري عضو کميسيون آموزش وتحقيقات مجلس نيز با اشاره به پيشرفت هاي ايران درعرصه فناوري فضايي مي گويد: سازمان فضايي ما در چند سال گذشته حرکت هاي رو به جلويي داشته وکار هاي قابل تحسيني انجام داده است و به طور قطع اين بر نامه ها و پيشرفت ها بايد با قوت بيشتري ادامه پيدا کند و تغيير وتحولاتي که قرار است در اين مجموعه ايجاد شود، نبايد باعث کندي روند پيشرفت ها شود . وي تاکيد مي کند : در ساختار هايي که در کشور هاي مختلف وجود دارد سازمان هاي کليدي با کمترين فاصله از رئيس جمهور فعاليت مي کنند بنابراين اگر قرار است سازمان فضايي نيز از رياست جمهوري جداوبه وزارت ار تباطات متصل شود بايد کارآيي وقدرت عمل آن نيز افزايش پيدا کند اما اگر قرار باشد به ساختاري تبديل شود که روند رو به رشد فناوري فضايي متوقف شود و پروژه ها راکد بماند، به طور قطع اين موضوع ضربه سنگيني به توسعه اين فناوري وارد خواهد کرد . وي با بيان اين که سازمان فضايي بايد از يکپارچگي و انسجام بر خوردار باشد ،مي گويد : تنها در اين صورت است که مي توان برنامه هاي فضايي را با موفقيت پيش برد .

دکتر امي ، مشاور وزير علوم در امور هوافضا و رئيس گروه هوافضاي دانشگاه تربيت مدرس نيز که از سوي وزير علوم براي تعيين تکليف پژوهشگاه هوافضاو بازگشت آن به وزارت علوم ماموريت يافته است، براين نکته تاکيد مي کند که بر خلاف آن چه تصور مي شود ، به هيچ وجه قرار نيست هيچ پژوهشگاهي منحل شود . وي مي گويد : سازمان فضايي ايران تا سال 90 زير نظر وزارت ارتباطات و پژوهشگاه هوافضا زير نظر وزارت علوم اداره مي شدند اما متاسفانه در سال 90 طي يک تصميم اشتباه و غير قانوني از سوي دولت قبل ، اين ساختار تغيير کرد و سازمان فضايي از وزارت ارتباطات و پژو هشگاه هوافضا نيز از وزارت علوم جدا و به نهاد رياست جمهوري منتقل شد حال با اين حکم جديد رئيس جمهوري، مجددقرار است همه چيز طبق قانون به حالت اول باز گردد . وي تصريح مي کند : متاسفانه طي 3 سال گذشته که اين تغييرات اعمال شده،بخش هوايي پژهشگاه هوافضا به طور کلي تعطيل شده و صرفا فعاليت هايي فضايي را دنبال مي کرده که آن هم در حد مورد انتظار نبوده است حال آن که تعداد قابل توجهي اعضاي هيئت علمي در بخش فناوري هوايي در اين پژوهشگاه فعاليت مي کردند که اين تغييرات سبب بيکاري اين افراد شده بود از اين رو 20 نفر از اعضاي هيئت علمي اين پژوهشگاه به وزارت علوم شکايت کردند و اعلام کردند که کليه فعاليت ها در زمينه فناوري هوايي در پژوهشگاه متوقف شده ،براين اساس وزير علوم بنده را مامور کرد تا اين شکايت ها را بررسي کنم . از سوي ديگر وزارت ارتباطات موسس سازمان فضايي بوده اما متاسفانه با قرار گرفتن اين سازمان زير نظر رياست جمهوري فعاليت هاي حوزه فناوري فضايي طي 3 سال اخير بسيار محدود شد تا جايي که بعد از پرتاب ماهواره هاي نويد واميد، ساير پرتاب ها متوقف شد وماشين حرکت فناوري فضايي تقريبا از حرکت ايستاد.

به هرحال درشرايط کنوني نبايد اين واقعيت را ازنظر دورداشت که طي سال هاي اخير و پس از موفقيت‌هاي چشمگير کشور مان در عرصه فناوري فضايي ، اين فناوري به عنوان يکي از حوزه هاي مهم پيشرفت کشور قلمداد مي شود و آن چه اکنون اهميت دارد،حفظ وتقويت اين جايگاه و حفظ محققان و مغزهاي عرصه فناوري فضايي کشور است براين اساس انتظار مي رود دولت با اتخاذ تصميمات درست در اين عرصه در جهت تقويت اين فناوري گام بردارد .

با تدبير" اميدهاي فضايي" را زنده کنيد
عباس خاراباف کارشناس هوافضا: فضا و فناوري فضايي داراي ويژگي هاي منحصر به فردي است، آن چنان که بسياري ازکارشناسان دسترسي به آن را براي کشور بسيار ضروري مي دانند و حتي اين نوع فناوري را وسيله اي مطمئن براي حل چالش هاي حال حاضر و پيش روي کشور عنوان مي کنند. به دليل همين اهميت است که بسياري از کشورهاي دنيا از کشورهاي در حال توسعه گرفته تا پيشرفته ترين آن ها براي بهره برداري سهم خود از فضا لحظه اي غفلت نکرده اند و توجه درخوري به آن دارند.

هم اکنون دولت هاي همسايه نيز مانند امارات ، عربستان، ترکيه، قطر، جمهوري آذربايجان و... با اين که از نظر فناوري بومي فضايي از کشور عزيز ما عقب هستند، اهميت اين موضوع را درک و براي توسعه فعاليت ها در اين حوزه به شدت سرمايه گذاري کرده اند. بايد اعتراف کرد هر ريالي که براي فضا و فناوري فضايي خرج مي شود، در واقع اين جا روي زمين و براي افزايش کيفيت زندگي مردم هزينه شده و اين موضوعي است که بسياري از کارشناسان برجسته داخل کشور و جهان به آن اعتراف مي کنند. فضا و فناوري فضايي به راحتي قابل چشم پوشي و کم توجهي نيست. البته فضايي شدن تنها به داشتن و ساختن ماهواره و فضاپيما نيست. هنر در اين است که از فضا براي پيشرفت و ترقي کشور و همچنين کاهش هزينه هاي کلان کشوري استفاده کرد. ذاتا براي رسيدن به اين اهداف نمي توان سرمايه گذاري هاي بلند مدت را ناديده گرفت. اما براي هرکاري در اين زمينه بهتر است با برنامه، به صورت کارشناسي شده و با توجيه علمي پيش رفت.

اين روزها صحبت از تغييرات ساختار فضايي کشور بيش از پيش داغ است و همه منتظرند تا تکليف هرچه سريع تر روشن شود، اما در هر صورت توجه به فناوري فضايي و بهره مندي از کاربردهاي آن، آن قدر اهميت دارد که درکشور در اين زمينه بهتر است بيشتر از پيش سرمايه گذاري و به صورت اصولي و هدفمند بودجه بخش فضايي تقويت شود.

همچنين توجه کافي به تعاملات بين المللي، متاسفانه بخش گم شده برنامه هاي فضايي کشور است. همکاري با کشورهاي پيشرفته فضايي براي کسب دانش و فناوري، همکاري با کشورهاي هم تراز و نيازمند به فناوري ايراني و اجراي برنامه هاي مشترک فضايي با ديگر کشورها به منظور جذب سرمايه، از جمله مواردي است که بهتر است به آن ها به صورت جدي پرداخته شود. وضعيت آموزش عمومي و اطلاع رساني فضايي کشور هم متاسفانه تاکنون مورد توجه کافي قرار نگرفته است. در نهايت سياست گذاري يکپارچه ملي ، اولويت بندي مناسب برنامه هاي فضايي کشور و لزوم پايبندي به سياست هاي اعلامي در بلند مدت از مسائلي است که پيشنهاد مي شود دولت تدبير و اميد به آن توجه کند.

بازتاب خبر انحلال پژوهشگاه فضايي در رسانه هاي خارجي
حق پرست-در پي انتشار اخباري مبني بر انحلال پژوهشگاه فضايي با حکم رئيس جمهور که به نوعي به معناي تکه تکه شدن کل ساختار فضايي کشور است، برخي رسانه‌هاي خارجي از جمله بوستون گلوب و Spacecoalition نيز در اين زمينه واکنش نشان دادند.سايت مديوم در اين باره طي يادداشتي با عنوان"ايران برنامه فضايي خود را کنسل کرد" چنين آورده است:"تهران پس از 6 سال صرف هزينه هاي هنگفت و تبليغات گسترده، در تاريخ 9 ژانويه 2015 برنامه فضايي خود را تعطيل کرد." در ادامه اين گزارش آمده است:"بر اساس تصميم جديد، مقامات ايران نيروي انساني و دارايي هاي سازمان فضايي را بين 4 وزارت خانه از جمله وزارت ارتباطات و وزارت دفاع پراکنده مي کنند.سازمان فضايي ايران با شکل کنوني، در 27 سپتامبر 2010 عملا تشکيل شد يعني زماني که رئيس جمهور وقت مجموعه ملي فضايي و چندين موسسه تحقيقاتي کوچک را تحت نظارت مستقيم دفتر رياست جمهوري قرار داد و عمده توجه را نيز روي راکت ها و پرتابگرهاي فضايي متمرکز کرد.برنامه جديد فضايي ايران از سرمايه گذاري هاي گسترده دولتي بهره مند شد و دست کم 3 موسسه اصلي از اين برنامه حمايت مي کردند." سايت مديوم در ادامه گزارش خود آورده است:"مرکز فضايي"امام خميني (ره)" در سمنان مسئول ساخت و پرتاب راکت هاي حامل ماهواره بود و پژوهشگاه فضايي ايران نيز توسعه زيرسيستم ها را نظارت مي کرد. مجموعه رصدخانه امام صادق(ع) در اراک نيز وظيفه رديابي ماهواره هاي ايراني و خارجي را بر عهده داشت.چندين گروه تحقيقاتي کوچک در دانشگاه ها نيزبا اين 3 تاسيسات اصلي همکاري داشتند. سايت مديوم در ادامه به موفقيت هاي ايران در پرتاب کاوشگرهاي حامل موجودات زنده و ماهواره هايي همچون اميد ورصد پرداخته و در قياسي کاملا غير منطقي آورده است:"عراق، ليبي و زامبيا نيز برنامه هاي فضايي براي تقويت روحيه مردم شان داشته اند، اما اکتشافات فضايي صرفا براي اهداف تبليغاتي بسيارپرهزينه است."البته شايان ذکر است که سايت مديوم در حالي به مقايسه برنامه موفق فضايي ايران بابرنامه هاي ناکام فضايي 3 کشور مذکور مي پردازد که ايران هم‌اکنون يکي از ۶ کشور داراي توانمندي ارسال موجود زنده به فضا محسوب مي‌شود. در ادامه اين يادداشت نويسنده ادعا کرده که "تهران در شرايط فعلي از عهده تامين هزينه پرتاب هاي بي فايده و ناکام در عرصه فضايي برنمي آيد" اين يادداشت در پايان نيز مدعي شده که "ممکن است ايران بتواند تعدادي از موشک هاي باقي مانده حامل ماهواره را به فضا پرتاب کند، اما وقتي سازمان فضايي با هويت مستقل و بودجه مستمر و ثابتي وجود نداشته باشد، برنامه هاي بلندپروازانه و درازمدت تهران در حوزه مداري را بايد با تصميم 9 ژانويه، پايان يافته تلقي کرد."