در سد سازی افراط کردیم/ بعد از ساخت سدگتوند فهمیدیم زمینش نمکی است و مناسب نبوده است

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- آخرين برنامه ثریا به مسائل مربوط به بحران آب در کشور پرداخت. در ابتدای برنامه محسن مقصودی مجري كارشناس برنامه، با چند تصویر و اسلاید میزان دسترسی افراد به آب موجود سطح زمین و میزان پراکنش آب در قاره ها باتوجه به جمعیت، میزان بارش و تبخیر در دنیا و ایران را باهم مقایسه کرد و وضعیت منابع آبی داخل کشور را نشان داد و روند کاهش سرانه منابع آب تجدید پذیر در کشور را بررسی کرد که شیب نزولی قابل توجهی را نشان میداد.

به گزارش پايگاه خبري تحليلي «پارس»، مجری برنامه ثریا در مجموع آماری که نمایش داد وجود تنش آب و بحران آب در آینده کشور را به تصویر کشید. وی در بخشی از این تصاویر میزان هدر رفت آب کشور با دنیا را مقایسه کرد که این مقدار در ایران 28تا30 درصد بود اما در میانگین جهانی 9تا 12 درصد است که عمده این هر رفت مربوط به شبکه توزیع است.

طبق آمارهای جهانی از مرز تنش آب گذشته و در بحران آبی قرار داریم
مهندس چیت چیان وزیر نیرو در این برنامه با اشاره به این مساله که تبیین بحران آب کشور برای مردم که طبیعتا نگرانی ایجاد می کند گفت: اگر یک نفر فشار خون بالا و مشکلات عدیده قلبی داشته باشد به پزشک مراجعه کند قطعا این پزشک با این بیمار جدی برخورد میکند و بی تعارف او را مطلع میکند تا از آسیب های بعدی جلوگیری شود. 

وی افزود مسائلی که ما در رابطه با بحران آب کشور مطرح می کنیم از این جنس است البته همه معضلات آبی ما راهکار دارد اما باید توجه کرد که تمام این راهکارها به دست مسئولین کارگشا نیست و تمام آحاد جامعه وظایفی در این مور دارند که بایستی به آنها به خوبی عمل کنند.

وزیر نیرو اضافه کرد بحران آب برای ما یک مسئله بسیار جدی است، تا 10 سال پیش از آمارآب تجدید شونده کشورمان 130 ملیارد متر مکعب بوده است و الان در اثر کاهش بارشها که متوسط بارش در کشور ما در سال از 250 میلیمتر به 242 میلیمتر کاهش پیدا کرده است آب تجدید شونده ی مان هم به 120 ملیارد متر مکعب کاهش پیدا کرده است. 

وی ادامه داد در ابتدای انقلاب ما حدود 4هزار متر مکعب به ازای هر فرد ایرانی آب تجدید شونده داشتیم الان این مقدار به کمتر از 1600 متر مکعب رسیده است. طبق آمار های جهانی استفاده 40 درصد منابع تجدید شونده قابل قبول، و استفاده 60 درصد آن در مرز بحران است که ما در معرض تنش آبی قرار داریم چون 80 در صد منابع تجدید شونده را مصرف میکنیم. 

در سد سازی افراط کردیم
مهندس چیت چیان افزود یکی از علائم بحران آبی خشک شدن دریاچه هاست که مردم به خوبی آن را لمس میکنند. همانطور که دریاچه بختگان خشک شد،  گاوخونی خشک شد،  دریاچه ارومیه خشک شد، دریاچه هامون خشک شد و ما اینها را با چشمان خودمان می بینیم. البته خوشبختانه به هامون امسال یک مقداری آب از طریق رودخانه هیرمند وارد شده و دوباره حیاتی پیدا کرده است.  

وی افزود 609 دشت در کشور داریم که در 298 دشت ما با بیلان منفی آب زیر زمینی مواجه هستیم یعنی آن مقدار آبی که توسط بارش وارد زمین میشود از آن مقداری که ما برداشت میکنیم کمتر است بنابر این بیلان دشت منفی است و این شرایطی مانند دریاچه ارومیه برای آب کشور ایجاد کرده است با این تفاوت که این مقدار اب زیر زمین است و کامل مشهود نیست.

وزیر نیرو در پاسخ به این سوال که عمده مشکلات کشور بدلیل کمبود طبیعی آب است یا سوء مدیریت گفت اگر منصفانه بخواهیم قضاوت کنیم بیشتر شرایط طبیعی کشور باعث این معضلات شده تا مدیریت منابع آب.

وی ادامه داد: در سده های گذشته وزارت نیرو و مجموعه صنعت آب کشور کارنامه درخشانی از حیث ایجاد تاسیسات مدیریت آب داشته است. اما نظر بنده بیشتر بر روی هر دو مورد است یعنی هم مدیریت دخیل است هم شرایط طبیعی چراکه در چند سال گذشته در سد سازی افراط کردیم؛ تمام این سد ها بالغ بر 76 میلیارد متر مکعب را میتواند تنظیم کند در حالیکه میزان آب موجود در این سد ها 46 میلیارد متر مکعب است. 

بعد از ساخت سدگتوند فهمیدیم زمینش نمکی است و مناسب نبوده است
وزیر نیرو تاکید کرد من چند روز پیش در خدمت نمایندگان مجلس رسیده بودم و یک سخنرانی داشتم که عرض کردم سد ساوه ساخته شده است برای اینکه 130 میلیون متر مکعب در خود جای دهد تا الان در طول عمر خود 30 میلیون متر مکعب بیشتر در آنجا آب نبوده است.  سد کرخه برای 7 ملیارد متر مکعب ساخته شده است و بیش از 2.7 ملیارد متر مکعب آب در آنجا جمع نشده است. سد سیمره ساخته شده است و دوسال هم هست که به بهره برداری رسیده است و نیروگاه آن هم ساخته شده است و چون آب کافی نداشته است آب اصلاً نتوانسته است وارد نیروگاه شود. ببینید خیلی ارتفاع آن کم بوده است و هنوز هم کم است و معلوم نیست که سال آینده هم ما بتوانیم از این نیروگاه استفاده کنیم یا نه. 

وی ادامه داد: حالا ممکن است این سؤال پیش بیاید که آیا واقعاً در گذشته در طراحی این سدها اشتباه شده است؟ این مطلب دقیقی است که بنده میخواهم به آن اشاره کنم. این سد ها محاسباتش بر اساس آمار های بارش گذشته بوده اما این آمار ها اکنون بسیار پایین آمده است.

محسن مقصودی با اشاره به تفاوت 60 هفتاد درصدی محاسبات با میزان کنونی و اشاره به سد گتوند که بعد از بهره برداری مشخص شد آبی که در آنجا ست به دلیل لایه ی نمکی که در زیر آن وجود دارد آب شور شده و تازه مشخص شد وضعت زمین نمکی است گفتفکر نمیکنید اگر این سرمایه گذاری های میلیاردی که در سد سازی شده که البته  بخشی از آن هم لازم بوده صرف مدیریت آب در بخش کشاورزی و بهتر کردن فناوری کشاورزی میشد وضعیت ما الان بهتر بود؟

چیت چیان پاسخ داد: بله، فرمایش شما کاملا درست است. بخشی از این سد سازی ها بر اساس محاسبات وقت ساخت بوده و بخشی بر اساس زیاده روی بوده است مانند همین سد قطوند.

بیش از نود درصد مصرف آب کشور در حوزه کشاورزی است
وی تاکید کرد من با صراحت می گویم این 96 میلیارد متر مکعب آبی که از آبهای تجدید شونده استفاده میکنیم خطرناک است؛ این مقدار باید به 72 میلیارد متر مکعب برسد و در اینصورت است که دریاچه ها به حیات طبیعی خودشان بازمیگردند، محیط زیست و حیات رودخانه ها حداقل آب مورد نیاز را به خود خواهند دید و در واقع این بحران آب مدیریت میشود.

وزیر نیرو افزود باتوجه به اینکه ما بیش از نود و درصد از مصرف آبمان را در بخش کشاورزی داریم مثلا اگر در بخش کشاورزی فقط 10درصد از مصارف آب را کاهش بدهیم به اندازه کل آب شرب و  صنعت آب ذخیره خواهد شد. 

در این بخش وزیر با به تصویر کشیدن اسلایدهایی که نمایانگر بالا بودن مصارف آب در حوزه کشاورزی از دیگر کشورهای در حال توسعه بود که حتی سطح توسع یافتگی آنها از ایران پایین تر بود اما مصرف بهینه آب در این کشورها بخاطر آگاهی مردم در این زمینه کم بود تاکید کرد آیا می نمی توانیم خودمان را به هند یا لیبی برسانیم؟

وی با تاکید بر اینکه این مدیریت مصرف در کشاورزی به معنای تعطیلی کشاورزی نیست بلکه باید ضمن مصرف کمتر آب درآمد، محصول بیشتری داشت گفت: این موضوع حداقل سه راهکار دارد؛
1-بالا بردن راندمان ابیاری توسط شیوه های آبیاری تحت فشار
2_تغییر نوع کشت
3_تغییر شیوه کشت و روی آوردن به کشت صنعتی. 

در بخش بعدی برنامه، بسته تیم تحقیق و پژوهش ثریا در رابطه با طرح انتقال آب دریاچه ها و رودها در ایران در سایر نقاط جهان مورد بررسی قرار گرفت و طرح انتقال آب خزر و دریای عمان و رودکارون از زمان انقلاب و در دولت های هاشمی و خاتمی و دولت دهم یازدهم (که طرح های آن هنوز در دست اجرا است) بصورت اجمالی واکاوی شد.

وزیر نیرو در رابطه با سوال پیامکی برنامه ثریا و موافقت یا مخالفت با طرح انتقال آب نیز گفت: ما برای تمام موارد یک جواب واحد نداریم بلکه باید مورد به مورد مسائل بررسی شود. اصولا انتقال آب یک شیوه اضطراری است نه یک راه حل اساسی، ما باید باتوجه به آمایش سرزمین برای رفع مشکلات مناطق اقدام کنیم.

وی ادامه داد: ما نباید کشور را از استفاده از آب دریا محروم کنیم و باید به نحو احسن از آن استفاده کنیم اما چند نکته را باید مد نظر داشت؛

1- باتوجه به اینکه شیرین کردن آب دریا هزینه زیادی دارد قطعا انتقال این آب هزینه زیادتری را به همراه خواهد داشت و این مقرون به صرفه نیست.
2- از آب دریا با ید فقط در مصارف شرب و صنعت استفاده شود.
3- ما درانتقال آب باید به مسائل زیست محیطی توجه داشته باشیم. فی المجموع طرح هایی که با دستکاری زیاد در طبیعت همراه است نوعا به نتیجه نرسیده است.

تشکیل وزارتخانه آب راهکار صحیح نیست
چیت چیان در پاسخ به این نکته که برای مدیریت بحران آب برخی پیشنهاد میدهند، ما وزارتخانه آب و محیط زیست داشته باشیم گفت: ما این تجربه را داشتیم که گاهی اوقات اگر مشکلاتی داریم سریع به سراغ تغییرات تشکیلاتی میرویم در صورتیکه مشکل اساسی این نیست. 

وی در رابطه با شورای عالی آب گفت: ما برای حل مدیریت مصرف نیازمند همکاری وزارت نیرو، وزارت صنعت، جهادکشاورزی وسازمان محیط زیست هستیم که در سالهای گذشته شورای عالی آب تشکیل شده است و مسئول هماهنگی بین این بخش ها است.

وزیر نیرو همچنین در رابطه با جداسازی آب شرب از آب مصرفی گفت: در این بحث مطالعاتی انجام گرفته است و تجربیاتی هم داشتیم مثل شهر قم، حتی در بعضی مناطق کشور چاره ای جز عملی کردن این موضوع نداریم ولی این راهکار از راهکارهای مدیریت مصرف آب است.

چیت چیان همچنین تاکید کرد در مورد انتقال حوزه به حوزه تا کنون 12 طرح داشتیم که بیش از نیمی از این ها از سر شاخه های کارون انتقال پیداکرده به اصفهان و مطابق مصوبه شورایعالی آب طرح دیگری اجرا میشود که صرفا برای آب شرب است. 

وی درباره با طرح استیضاحش در مجلس شورای اسلامی گفت دوستانی که در مجلس طرح استیضاح بنده را طراحی کردند انتظار دارند که انتقال آب از سد  بهشت آباد به اصفهان توسط تونل انجام شود. وی ادامه داد باتوجه به حساسیت های فراوان با بررسی های علمی به این نکته رسیدیم که احداث تونل راهکار مناسبی نسیت به این دلیل که تمام تونل های احداث شده در همه جای این تونل ها موجب خشک شدن آب چشمه ها و قنات ها میشود ما این آب را منتقل میکنیم بلکه با استفاده از لوله و پمپاژ که همه شهروندان راضی باشند و مشکل زیست محیطی ایجاد نشود.

مدیر آبفای استان هرمزگان به مشکلات فاضلاب شهر درگهان رسیدگی خواهد کرد
در بخش بعدی برنامه، گزارشی از مشکلات عدیده فاضلاب شهر درگهان قشم پخش شد که متاسفانه زندگی را غیر ممکن ساخته است و شهر خالی از سکنه شده است. 

چیت چیان درخصوص  این گزارش گفت: در این گزارش نشان داده شد که برای انجام یک هدف و تحقق آن روش مناسبی اتخاذ نشده است، اما درعین حلال مدیر آبفای استان هرمزگان را مامور خواهم کرد که سریعا به این موضوع رسیدگی کنند.

وزیر نیرو همچنین در مورد طرح بازچرخانی آب گفت این مسئله از سیاست های مهم وزارت نیرو است. وقتی اب در شهرها استفاده میشود می‌توان فاضلاب را جمع آوری کرد و بسته به مشخصات آن میشود در صنعت و یا حتی در کشاورزی هم از آن استفاده کرد بعنوان نمونه در جنوب تهران همین امر محقق شده است.

وی ادامه داد بازچرخانی هم در مقیاس کوچک و هم در مقیاس بزرگ استفاده میشود بطور مثال در آلمان از همین بازچرخانی آب در ساختمان های مسکونی استفاده میشد. 

گفتنی است سوال پیامکی برنامه این هفته ثریا به شرح زیر بود آیا با طرح های انتقال آب دریای خزر، عمان و خلیج فارس به سایر نقاط کشور موافق هستید؟1.بلی 2.خیر 3.باید کارشناسی شود

که از میان قریب به 200 هزار نفر از شرکت کنندگان، حدود 34 درصد به گزینه آری، 11 درصد به گزینه خیر و 55 درصد به گزینه باید کارشناسی شود رای دادند.