بنزین پتروشیمی‌ها واقعاً سرطان زاست؟

خبرگزاری تسنیم برای روشن شدن اذهان عمومی علاوه بر عنوان بندهای اطلاعیه سازمان محیط زیست،   توضیحاتی را به شرح ذیل بیان می کند:

۱- با مراجعه به منابع اطلاعاتی نظیر کتب مرجع مرتبط با صنایع نفت و گاز و پتروشیمی به راحتی قابل درک است که صنایع پتروشیمی، حلال های بنزن، اولئون و زایلن تولید می کنند. این ترکیبات بعضاً خواص احتراقی (نظیر عدد اکتان) بهتری نسبت به بنزین تولیدی پالایشگاه ها دارند اما سرطان زایی آنها اثبات شده است. لذا در هیچ نقطه ای از دنیا از حلال های تولیدی پتروشیمی به دلیل سرطان زایی آن به عنوان سوخت استفاده نمی کنند. همچنین در داخل کشور نیز هیچ کدام از موسسات علمی مرتبط نفت و گاز و پتروشیمی چنین راه میانبر، رافع مسئولیت و مضر بر سلامتی جامعه به خصوص کودکان را توصیه نمی کنند.

آن چه که در اطلاعیه سازمان محیط زیست به عنوان " حلال سرطان زا" آمده است در واقع همان " ریفرمیتی" است که  هم اکنون در پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند اراک – به عنوان پیشرفته ترین پالایشگاه کشور که هم اکنون ۱۶ میلیون لیتر بنزین یورو۴ تولید می کنند- نیز تولید می شود و برای ارتقای کیفیت بنزین این پالایشگاه و پالایشگاه های اصفهان، شیراز و کرمانشاه مورد استفاده قرار می گیرد.

به گفته مدیران شرکت پالایش و پخش در واقع ریفرمیت تولید واحدهای پتروشیمی، مشابه ریفرمیت تولیدی پالایشگاه هاست، یعنی اگر یک نمونه از ریفرمیت پتروشیمی ها را با ریفرمیت تولید پالایشگاهی مانند امام خمینی (ره) شازند با هم مقایسه کنیم چه بسا در برخی از شاخص ها ریفرمیت پتروشیمی ها از ریفرمیت پالایشگاهی مزیت بالاتری داشته باشد یا حداقل مشخصات آن ها یکسان است.

۲- در ترکیب بنزین استاندارد یورو ۴ که مورد نظر سازمان حفاظت محیط زیست بوده، میزان بنزن یک درصد و میزان ترکیبات آروماتیک ۳۵ درصد است. در حالی که در بنزین پتروشیمی، بنزن و آروماتیک ها بخش اصلی ترکیب بنزین را تشکیل می دهند و میزان آن بسیار فراتر از استانداردهای مورد نظر است. بر اساس نمونه های مستقیم برداشت شده از واحدهای توزیع بنزین شهر تهران و آنالیزهای انجام شده در کشور آلمان میزان آروماتیک ها در بنزین پتروشیمی ۴۸.۶ درصد گزارش شده است.

در حالی سازمان محیط زیست بنزین یورو۴ را ملاک و استاندارد اطلاعیه خود قرار داده است که از این نوع بنزین تنها ۱۶ میلیون لیتر در کشور تولید و بخش زیادی از آن در تهران و کرج توزیع می شود. این در حالیست که ۴۵ میلیون لیتر بنزین تولید شده در کشور فاقد این استاندارد است و بنزن و آروماتیک آنها بیش از استانداردهای یورو۴ است. در این صورت باید بنزین تولید شده در پالایشگاه ها هم به دلیل آلایندگی بالا متوقف شود.

از سوی دیگر حجم بنزین معروف به بنزین پتروشیمی ها تنها ۱۰ درصد بنزین عرضه شده در کشور را شامل می شود که بنا به اعلام مقامات ارشد شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران و شرکت ملی صنایع پتروشیمی، بنزین تولید شده توسط پتروشیمی ها در تهران توزیع نمی شود. بنابراین، نمونه گیری انجام شده از واحدهای توزیع بنزین شهر تهران قطعا مربوط به بنزین مورد بحث نیست.

در مورد بالا بودن حجم آروماتیک در بنزین تولید شده به کمک پتروشیمی ها باید گفت که مدیران وزارت نفت مرتبط با این موضوع نیز پیش از این اعلام کرده بودند که آروماتیک ریفرمیت تولید شده در واحدهای پتروشیمی بالاست اما هر کسی که کمترین اطلاعی از فرمول تولید بنزین داشته باشد می داند که ریفرمیت مورد بحث یک محصول میانی است و بعد از اختلاط با بنزین الکیلیت، بنزین ایزومریت و سایر افزودنی ها تبدیل به بنزین معمولی یا سوپر می شود و بعد از ترکیب مشخصات آن بنزین مورد نظر نیز آزمایش می شود و گواهی این آزمایش به تأیید اداره نظارت می رسد.

نکته جالب توجه در اطلاعیه سازمان محیط زیست این است که نمونه مورد نظر به آزمایشگاهی در آلمان ارسال شده است! این در حالیست که برای تعیین آروماتیک و بنزن بنزین تولید شده دستگاه های  GCکه در همه پالایشگاه وجود دارد کفایت می کند و نیاز به آزمایشگاه های خارج از کشور نیست.

۳- به استناد نمونه برداری انجام شده در مرکز آزمایشگاهی سازمان محیط زیست نیز نتایج بدست آمده حاکی ازبالا بودن میزان آروماتیک ها به مقدار ۷۲.۶۳ و میزان بنزن ۶.۹۸ درصد بوده است. مراکز دانشگاهی مستقلی نیز این آمار را تایید کرده اند.

توضیحات مربوط به بالا بودن آروماتیک و بنزن در بندهای پیش بیان شد اما این نکته قابل توجه است در حالی سازمان محیط زیست خواهان توقف تولید ریفرمیت در واحدهای پتروشیمی است و از واردات بنزین دفاع می کند که طبق اسناد منتشر شده توسط خبرگزاری تسنیم بنزین وارداتی حتی استاندارهای بنزین یورو۲ را نداشته است به طوری که حجم " بنزن" ، " گوگرد" ، " آروماتیک" و " اُلفین" - مهمترین شاخص های محیط زیستی برای بنزین- بیشتر از حد استاندارد است. حتی بر خلاف استاندارد برخی محموله های وارداتی بنزین حاوی MTBE  - ماده ای سرطان زا – بوده اند. همچنین در این مدت بنزین وارداتی بدون آنالیز و تنها با استناد به گفته فروشنده تحویل گرفته می شد.

۴- بر اساس طبقه بندی آژانس تحقیقات سرطان (IARC) که در سال ۲۰۱۰ انجام پذیرفته بنزن در گروه  یک مواد سرطان زا قرار داشته و درسایر مجامع علمی این امر نیز به اثبات رسیده است.

در سرطان زا بودن بنزن شکی نیست اما بهتر است سازمان محیط زیست برای اطلاع اذهان عمومی اعلام کند مقدار بنزن در بنزین تولیدی پالایشگاه های کشور (به غیر از پالایشگاه اراک) و بنزین وارداتی در چه حدی است و آیا بنزین تولید پالایشگاه ها و وارداتی کمتر از یک درصد بنزن دارد که بنزین پتروشیمی به این بهانه باید محاکمه شود؟

این در حالیست که واحدهای پتروشیمی تولید کننده بنزین دارای واحدهای " بنزن زدایی" هستند و به همین دلیل بنزن ریفرمیت آنها حدود دو درصد است. از سوی دیگر سایر پالایشگاه های کشور (به جز پالایشگاه امام خمینی (ره) اراک و تبریز) فاقد واحد بنزن زدایی هستند.          

      ۵- نتایج اندازه گیری هیدروکربن های خاص در سال های ۱۳۷۶ در تهران نشان می داد که غلظت آلاینده بنزن در حدود حد استاندارد بوده است. ضمن این که در آن سال ها مشکل اصلی هوای تهران آلاینده منواکسید کربن بود. در حال حاضر به دلیل اعمال استانداردهای محیط زیست سطح منواکسید کربن بسیار پایین تر از حد استاندارد است؛ اما غلظت بنزن در بعضی نقاط تهران به بالاتر از ۱۰۰ برابر حد مجاز نیز می رسد. در صورتی که حلال های صنعتی از چرخه اختلاط با بنزین حذف به جرأت می توان اذعان کرد که مشکل هیدروکربن های سرطان زا می تواند در کشور حل شود.

اینکه سازمان محیط زیست به گزارش سال ۱۳۷۶ استناد کند و میزان بالای بنزن موجود در هوای تهران در سال های اخیر را با این گزارش مقایسه کند از دو جهت جالب است: الف- قطعا غلظت بنزن هوای تهران صرفا به خاطر بنزین مصرفی در این شهر نیست؛ ب- با توجه به سخت گیرانه تر شدن استانداردهای محیط زیستی درباره بنزین در سال های اخیر، قطعاً حد استاندارد بنزن در سال ۱۳۷۶ (یورو ۲) چندین برابر حد استاندارد بنزن در سال های اخیر (یورو ۴ و یورو ۵) بوده است؛ در واقع این سازمان دو استاندارد متفاوت را معیار مقایسه قرار داده است.

      ۶-پیشنهاد می شود مخالفان مطالب فوق جستجویی علمی درخصوص مضرات بنزن و سایر هیدروکربن های حلقوی سرطان زای تولیدی واحدهای پتروشیمی داشته باشند و همچنین بررسی نمایند چطور امکان دارد که واحدهای پتروشیمی کشور که همگی دارای حق امتیاز خاص تولید فرآیند (Lisence) هستند می توانند به جای تولید حلال های صنعتی، بنزین تولید کنند؟

با توجه به مستندات بالا، عدم رعایت استانداردهای فنی و زیست محیطی استفاده از بنزین تولید شده در واحدهای پتروشیمی اثرات نامطلوبی را بر سلامت شهروندان داشته است و می توان افزایش نرخ برخی از بیماری های صعب العلاج مانند سرطان را به این موضوع نسبت داد. این نکته که " کیفیت بنزین پتروشیمی بهتر از برخی تولیدات پالایشگاه ها قدیمی است" باید گفت این امر فقط در مورد عدد اکتان بالاتر بوده و این موضوع به قیمت آلایندگی بالای فرآورده مورد نظر تمام شده است. در شرایط کنونی که آلودگی هوا سلامت شهروندان را به مخاطره انداخته و بخش گسترده ای از آن به کیفیت سوخت ارتباط دارد، لازم است به جای موضع گیری و دفاع غیرمنطقی از وضعیت غلط گذشته و بیان موضوعات غیرکارشناسی، با همت مضاعف در جهت ایجاد محیط زیست سالم تلاش کنیم.

تصمیم دولت یازدهم برای حذف بنزین پتروشیمی و همکاری وزارت نفت برای ارتقای استانداردهای سوخت گامی مثبت و مؤثر برای ارتقاء کیفیت هوا و کاهش بیماری ها و هزینه های تحمیل شده به مردم در سال های گذشته است که این مورد سبب جلب اعتماد مردم به دولت خواهد شد.

یادآور می شود که با روی کار آمدن دولت یازدهم نیز وزیر نفت جدید از تولید ریفرمیت در واحدهای پتروشیمی حمایت کرد؛ به طوری که زنگنه در مصاحبه با یکی از نشریات کشور در تاریخ ۲۴ دی ماه سال ۱۳۹۲ در دفاعی تمام قد از بنزین تولید شده در واحدهای پتروشیمی اعلام کرد کماکان تولید بنزین در این واحدها ادامه خواهد داشت. وی تاکید کرده بود که بنزین تولید شده در واحدهای پتروشیمی پاک بوده ومشکلی را نمی توان متوجه آن دانست.

البته در کمال شگفتی  در کمتر از ۴۰ روز نظر ژنرال نفت تغییر کرد و بعد از آن مدیران این وزارتخانه به دستور وزیر نفت از مصاحبه در مورد پاک بودن بنزین تولید شده در پتروشیمی ها منع شده اند. با وجود این، تاکنون مدیرانی نفتی که از بنزین پتروشیمی دفاع کرده اند همچنان بر پاک بودن این بنزین از ادعاهای مطرح شده بدون سند تاکید دارند.