دسته گلی که در حوزه سدسازی به آب دادند

به گزارش پارس به نقل از مهر، اولین بار خبرگزاری مهر بود که سال گذشته به موضوع بی آب ماندن سد مروک پرداخت، پروژه ای که علی رغم گذشت ۱۰ سال از آغاز به کار آن همچنان در نقطه ۹۵ درصدی پیشرفت فیزیکی متوقف مانده است تا هر روز بر ابهامات پیرامون آبگیری این سد افزوده شود.

موضوع آنجا جالب تر می شود که در خردادماه سالجاری در حرکتی قابل تامل با حضور محمود احمدی نژاد رئیس جمهوری وقت کار آبگیری این سد نیز انجام شد؛ سدی که همچنان در حسرت پر شدن باقی مانده است چرا که آبی برای پر شدن سد وجود ندارد.

و اما مشکل کار کجاست که مروک با صرف هزینه های میلیاردی احداث شده ولی آبی برای ذخیره پشت آن وجود ندارد؟ پاسخ این سوال به شاهکار متولیان امر در حوزه سدسازی و احداث دو سد بر روی رودخانه تیره بر می گردد تا سد کمال صالح استان مرکزی آب را به روی سد مروک لرستان ببندد.

رویارویی دو سد؛" کمال صالح" آب را به روی" مروک" بست

سد کمال صالح استان مرکزی در بالادست و سد مروک لرستان در پایین دست هر دو در یک حوضه آبریز و بر روی یک رودخانه به نام تیره از سرشاخه های دز قرار دارند.

کل مساحت حوضه آبریز سد مروک که حوضه آبریز سد کمال صالح نیز در داخل آن قرار می گیرد برابر ۹۶۲ کیلومتر مربع است که از این میزان؛ حدود ۶۷۳ کیلومتر مربع آن را سد کمال صالح به خود اختصاص داده و حدود ۲۸۹ کیلومتر مربع آن مربوط به حوضه آبریز سد مروک است.

ماجرا از این قرار است که عملیات اجرایی سد سنگریزه ای مروک لرستان در سال ۱۳۸۲ در حدود ۳۷ کیلومتری شمال غرب دورود و در بخش سیلاخور به کارفرمایی شرکت آب منطقه ای لرستان با هدف ذخیره سازی سالانه ۱۲۰ میلیون متر مکعب آب برای تأمین آب مورد نیاز حدود ۱۰ هزار هکتار از اراضی دشت سیلاخور آغاز شد.

این سد که دارای ارتفاعی معادل ۶۷ متر از پی، عرض تاج ۱۲ و طول تاج آن برابر ۴۵۱ متر است؛ قرار بود که بزرگترین سد خاکی استان لرستان باشد که البته این گونه نشد.

سد مروک در استان لرستان طی خرداد ماه سالجاری با حضور رئیس جمهوری آبگیری شد و البته همچنان برای تکمیل به اعتباری بالغ بر ۴۰ میلیارد تومان دیگر نیاز دارد و از دیگر سو علی رغم آبگیری همچنان آبی پشت سد جمع نشده است.

سدی که دیرتر شروع شد و زودتر تمام کرد

و اما دو سال بعد از شروع ساخت سد مروک؛ در سال ۸۴ عملیات اجرایی سد سنگریزه ای کمال صالح نیز بر روی بخش علیای همان رودخانه تیره در فاصله حدود ۷۴ کیلومتری جنوب غربی شهر اراک به کارفرمایی شرکت آب منطقه ای استان مرکزی با هدف تأمین آب شرب مورد نیاز شهرهای اراک؛ شازند و صنایع بزرگ منطقه برای افق ۲۰ ساله - بدون هیچ اعتراض یا واکنشی از سوی مسئولان وقت لرستان - آغاز شد.

از مشخصات این سد می توان گفت ارتفاع آن از پی ۸۰ متر؛ عرض تاج ۱۲ متر؛ طول تاج ۷۶۲ متر؛ حجم کل مخزن سد ۱۱۰ میلیون متر مکعب؛ حجم مفید آن ۱۰۰ میلیون متر مکعب و آب تنظیمی سد معادل ۶۵ میلیون متر مکعب در سال است.

با تدبیر مسئولان و نمایندگان استان مرکزی و با تأمین به موقع بودجه و افزایش منابع پیمانکار و افزایش شیفت های کاری سرانجام پس از پنج سال تلاش بی وقفه؛ در آذرماه سال ۸۸ این سد آبگیری و عملیات انتقال آب سد کمال صالح به بهار ۸۹ موکول و در نهایت در اردیبهشت ماه سال ۹۰ با حضور رئیس جمهوری این پروژه به طور رسمی افتتاح شد.

بزرگترین سد خاکی لرستان نصف شد!

حال با افتتاح و بهره برداری از سد کمال صالح اراک و برنامه ریزی مسئولین استان مرکزی برای استفاده از آب این سد به نظر می رسد اهداف احداث سد مروک لرستان قابل تحقق نباشد.

در حالی سد کمال صالح اراک با تامین به موقع بودجه و افزایش منابع پیمانکار و شیفت های کاری دو سال بعد از سد مروک لرستان آغاز شد و پس از حدود پنج سال به بهره برداری رسید؛ ولی سد مروک لرستان بعد از گذشت ۱۰ سال هنوز خبری از تکمیل آن نیست.

این در حالیست که با توجه به بدهی حدود ۱۲۰ میلیارد تومانی شرکت آب منطقه ای لرستان به پیمانکاران و مشاورین طرح ها و پروژه ها و همچنین عدم تخصیص اعتبارات جدید در سال ۹۲ با گذشت ۹ ماه از سال؛ مشخص است که به این زودیها خبری از تکمیل و افتتاح سد مروک به گوش نخواهد رسید.

نکته حائر توجه آنجاست که قبل از احداث سد کمال صالح اراک؛ حجم ذخیره سازی سالانه سد مروک در مراسم کلنگ زنی ۱۲۰ میلیون متر مکعب برای تأمین آب حدود ۱۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی دشت سیلاخور اعلام شده بود؛ ولی بعد از احداث و بهره برداری از سد کمال صالح، توسط مدیران و مسئولین شرکت آب منطقه ای لرستان اعلام شد که حجم آبگیری و ذخیره سازی سد مروک به حدود ۵۵ میلیون متر مکعب در سال کاهش یافته است؛ زیرا آب رودخانه تیره در بالادست؛ توسط سد کمال صالح مهار می شود و آبی برای انتقال به پشت سد مروک باقی نمی ماند.

سد مروک چشم به راه آسمان باقی بماند

همچنین بر اساس آمارهای موجود کل مساحت حوضه آبریز سد مروک و کمال صالح روی هم رفته معادل ۹۶۲ کیلومتر مربع است که حدود ۶۷۳ کیلومتر مربع آن مربوط به سد کمال صالح و فقط ۲۸۹ کیلومتر مربع آن مساحت بین حوضه ای و مربوط به سد مروک است که مطابق نظر کارشناسان در بهترین شرایط بارندگیها؛ حداکثر رواناب بین حوضه ای دو سد کمال صالح و مروک به حدود ۲۰ میلیون متر مکعب در سال می رسد.

حال اگر رقم ۱۲۰ میلیون مترمکعب وعده داده شده برای سد مروک و رقم ۲۰ میلیون مترمکعبی بارندگی ها - آن هم در صورت داشتن ترسالی - را با هم مقایسه کنیم متوجه خواهیم شد چه فرصت سوزی عظیمی طی ۱۰ سال گذشته در این بخش صورت گرفته است.

یادآور می شود که در سال آبی ۹۲-۹۱ که میزان بارندگیها نیز در حد نرمالی بود و در ابتدای بارندگیها آبگیری اولیه سد مروک انجام شد؛ کل حجم آبی که در پشت سد ذخیره شد حدود ۱۲ میلیون متر مکعب بوده که از این میزان مطابق نظر کارشناسان حدود چهار میلیون متر مکعب حجم مرده حساب می شود و قابل برداشت نیست.

با این توصیف کل حجم ذخیره آب قابل برداشت سد مروک به هشت میلیون متر مکعب در سال می رسد که در خوشبینانه ترین حالت فقط می تواند حدود ۸۰۰ هکتار را تأمین آب کند.

این آمار روایت تلخ سدی است که قرار بود ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره و ۱۰ هزار هکتار از اراضی منطقه را آبیاری کند و امروز علی رغم هزینه های نزدیک به ۱۰۰ میلیارد تومانی صورت گرفته برای این پروژه شاهد هستیم که این سد تنها شاهد هشت میلیون مترمکعب آب برای ۸۰۰ هکتار زمین کشاورزی است.

خوش خیالی مسئولان لرستانی همچنان ادامه دارد

و اما گرهی که باید روزی با دست باز و از احداث سد کمال صالح در بالادست سد مروک جلوگیری می شد به دندان کشیده شد تا در جریان سفر مسئولان مختلف از جمله پرویز فتاح وزیر نیرو در سال ۸۷ و قائم مقام وزیر نیرو در سال ۹۱ به این موضوع پرداخته شود.

در جریان این سفرها مقرر شده بود که سالانه مقدار ۳۰ میلیون متر مکعب حق آبه سد مروک لرستان از سد کمال صالح آزاد و رها سازی شود؛ که متأسفانه تاکنون هیچگونه اقدام و پیگیری برای گرفتن حداقل حق آبه لرستان از طرف مسئولین استان صورت نگرفته است.

و اما بد نیست به مرور آخرین اظهارات مدیر عامل شرکت آب منطقه ای لرستان بپردازیم، اظهاراتی که در عین خوش بینی بیان شده و علی رغم گذشت یکسال شاهد تحقق هیچ کدام از آنها نبوده ایم.

وی که با خبرنگار مهر گفتگو می کرد در رابطه به نحوه پر کردن سد مروک عنوان کرده بود که ۳۰ میلیون مترمکعب آب از سد کمال صالح که در بالادست سد مروک قرار دارد باید برای پرکردن مخزن سد مروک آزاد شود و استان مرکزی باید این میزان آب را برای سد مروک رها کند و در این رابطه نیازی به رایزنی نیست.

وی دلیل این ادعا را اینگونه توضیح می دهد: قبل از آنکه حرفی از سد کمال صالح به میان بیاید سد مروک مجوز گرفته بود و سد کمال صالح برای تامین آب پتروشیمی اراک ایجاد شد و بنابراین حجم دریاچه سد مروک مقداری کم شد.

سیفی همچنین گفته بود که وزارت نیرو اعتبار مورد نیاز سد کمال صالح را داد و به همین دلیل این سد زودتر از مروک به بهره برداری رسید.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان لرستان یکسال پیش معتقد بود که: مشکلی از جهت پر شدن مخزن سد مروک وجود ندارد و این سد با مهار سیلابهای بهاره پر می شود و می تواند بیش از پنج هزار هکتار زمین را مشروب کند.

این مسئول قول داده بود که بدون رایزنی، مسئولان استان مرکزی دریچه های کمال صالح را به روی سد مروک باز کنند که چنین نشد. وی همچنین خوش بین بود با سیلابهای بهاره سد مروک پر شود که البته بازهم این وعده محقق نشد تا مروک در حسرت پر شدن باقی بماند.

سوالاتی که دوباره تکرار می شود

خبرگزاری مهر در آخرین گزارش خود به طرح سوالاتی پرداخت که به نظر یا جوابی برای آنها وجود ندارد و یا متولیان امر علاقه ای به پاسخ گویی در این رابطه و اطلاع رسانی به مردم ندارند، اما مجدد این سوالات را مطرح می کنیم تا شاید این بار مسئولان جوابی به افکار عمومی داشته باشند.

ذکر این نکته که" قبل از آنکه حرفی از سد کمال صالح در میان باشد سد مروک مجوز گرفته است" خود به تنهایی گویای اتفاقاتی است که در پروژه های عمرانی لرستان می افتد. مروک قبل از سد کمال صالح مجوز گرفته، قبل از آن آغاز شده است ولی همچنان نه تنها تمام نشده بلکه باید برای تامین آب مورد نیاز خود چشم به سد بالادست بدوزد.

از سوی دیگر طرح این موضوع که" وزارت نیرو اعتبار مورد نیاز سد کمال صالح را داد و به همین دلیل این سد زودتر از مروک به بهره برداری رسید" خود نیز از حکایت تلخ دیگری در این حوزه پرده بر می دارد. چه اتفاقی می افتد که هر ساله مسئولان لرستان از رشد اعتبارات سخن می گویند ولی نمی توانند اعتبار مورد نیاز برای اتمام پروژه حیاتی چون سد مروک را تامین کنند.

مدیران لرستانی از مدیران استان همجوار خود چرا به راحتی عقب مانده اند تا سد مروک امروز با هزینه های میلیاردی منتظر تامین آب باقی بماند.

نکته دیگری که باید به آن پرداخت این است مردم حق دارند که بدانند کاهش ۵۵ میلیون مترمکعبی حجم ذخیره آب سد مروک به چه دلیل رخ داده است و اگر مشکلی برای تامین آب بزرگترین سد خاکی لرستان وجود ندارد چرا حجم مخزن سد حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است؟ و چرا امروز شاهدیم سدی که قرار بوده ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب ذخیره کند تنها میزبان کمتر از ۱۲ میلیون مترمکعب است.

نمایندگان مردم پیگیری کنند

قبلا گفته بودیم و بازهم تکرار می کنیم که امروز سد مروک چالش بزرگ مدیریت حوزه آب لرستان است و باید هر چه سریعتر نسبت به روشن کردن نقاط کور این پروژه از سوی متولیان امر اقدام شود چرا که مردم حق دارند که بدانند چه کوتاهی در این زمینه صورت گرفته است و از نمایندگان خود می خواهند این موضوع را به طور جدی از طریق وزارت نیرو و شرکت آب منطقه ای لرستان پیگیری کنند.

به نظر می رسد مسئولان امر باید با شفاف سازی در این زمینه به سمت معرفی مقصران اصلی این رخداد در حوزه آب سومین منطقه آب خیز کشور حرکت کنند چرا که این گونه اتفاقات در پروژه های عمرانی لرستان اتفاقی جدید نیست و باید با معرفی مقصران از فرصت سوزی بیشتر در این حوزه جلوگیری کرد.

امروز که زمزمه های توقف پروژه های سدسازی در حوزه کرخه به گوش می رسد نباید انگشت اتهام را به سمت سیاست های جدید وزارت نیرو نشانه رفت؛ باید به دنبال پیدا کردن مقصرانی بود که یک دهه پروژه های سدسازی لرستان را معطل غفلت خود نگه داشتند تا امروز پروژه های" آماده شده" هم به کار لرستان نیاید!