افزایش هوش اخلاقی با صحیفه سجادیه

سیدعلی مرعشی، روانشناس و استاد دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: یکی از کارهای خوب انجام گرفته در زمینه رویکردهای اخلاقی سازه ای در روانشناسی و مدیریت، هوش اخلاقی است به این معنی که انسان چقدر ذکاوت دارد که تشخیص دهد چه کاری اخلاقی است یا چه کاری اخلاقی نیست؟!

وی افزود: ما بر اساس مولفه هایی که در هوش اخلاقی وجود دارد، این فرضیه که محتوای دعای ۲۰ صحیفه سجادیه با عنوان مکارم الاخلاق می تواند هوش اخلاقی افراد را بالا ببرد. به همین منظور از چند دانشگاه مختلف نمونه ۵۰ نفری را انتخاب کردیم و این نمونه ها را به طور تصادفی به آزمایش و شاهد تقسیم کردیم. به گروه آزمایش، دعا را آموزش دادیم و به گروه شاهد هیچ آموزشی داده نشد. قبل از آموزش از هر دو گروه پیش آزمون و بعد از آزمایش پساآزمون گرفتیم.

وی ادامه داد: تحلیل آماری نشان داد گروهی که دعای مکارم الاخلاق را آموزش دیده بود، نسبت به گروه آموزش ندیده به افزایش ۷۴ درصدی هوش اخلاقی رسیده است. این یافته نشان می دهد دعای مکارم الاخلاق دارای جنبه آموزشی است که می توان آن را به دنیا معرفی کرد و دارای پشتوانه پژوهشی است. مبانی این یافته، اسلامی و سنخ آن روانشناسی است. به این ترتیب می توان یافته های متعددی را پیدا کرد. وقتی یافته ها با هم مرتبط شوند نظریه را بوجود می آورند. نظریه های مختلف در کنار هم مکتب روانشناسی اسلامی را ایجاد می کنند. این روش از جزء به کل رسیدن است.

مرعشی بیان کرد: دعایی در صحیفه سجادیه به نام دعای بیماری وجود دارد که امام سجاد(ع) آن را در هنگام بیماری می خواند. ما معتقدیم محتوای بیماری می تواند چهار مرحله انکار، خشم، اضطراب و افسردگی که فرد در مواجهه با شنیدن بیماری مهلک با آن روبرو می شود را رفع کند. این دعا شناخت درمان معنوی است و نگاه فرد به موضوع بیماری را تغییر می دهد.

این روانشناس افزود: امام سجاد(ع) در این دعا می فرماید: «خداوندا این بیماری به قدرت تو بر من عارض شد. خدایا من تورا شکر می کنم به خاطر سلامتی که تاکنون داشتم. خدایا من نمی دانم در زمان سلامت باید بیشتر شکر می کردم یا اکنون؛ زیرا آن زمان سلامتی به من نشاط می داد تا عبادت کنم و برای عاقبتم مفید بود و حالا بیماری باعث می شود که گناهانم بخشیده شود و این برای آخرت من مفید است.» این دعا مکالمه دوستانه با خدا و رضا و تسلیم در برابر او و ضد اضطراب و غم است.

این استاد دانشگاه افزود: چرا ما می گوییم صحیفه سجادیه، قرآن صاعد است زیرا پاسخی است که امام به پیام خدا داده است. پیام خدا در این دعا این است که آگاه باشید دوستان خدا غمگین و مضطرب نمی شوند، یعنی تعادل روانشناختی خود را از دست نمی دهند. ما فرض داریم اگر این دیدگاه ها را به بیماران منتقل کنیم اضطراب و خشم آنها کاهش پیدا می کند.

مرعشی با اشاره به پژوهش انجام گرفته دیگر در رابطه با بیماران صعب العلاج گفت: پژوهش دیگری نشان می دهد اگر وضع روانشناختی بیماران صعب العلاج را بهبود ببخشیم احتمال بهبود جسمانی آن بیشتر می شود زیرا فشارهای روانی عملکرد فیزیولوژیکی بدن را برهم می زند. پس احتمال دارد این دعا غیر از حفظ سلامت روان فرد احتمالا در بهبود بیماری کمک کند. در انتهای این دعا امام سجاد(ع) می فرماید: «خدایا گناهان مرا ببخش و من را بهبود بده.»

وی ادامه داد: می توان این آیه را بر بیماران مختلف امتحان کرد. افرادی که بیمار می شوند استعداد پذیرش این مسائل را دارند. خداوند می فرماید: «گاهی انسان ها را در مشکل می اندازم تا بدانند خدا هم وجود دارد.» گرفتاری های پیش آمده برای این است که هدف خود را گم نکنیم و به مسیر بازگردیم.

مرعشی اظهار کرد: ما از آیه «کسانی هستند که برای رضای خدا و برای تثبیت نفس انفاق می کنند» هم برداشت روان شناسانه داریم. ما تثبیت نفس را در این آیه فرض بر داشتن ثبات روانی می کنیم، یعنی کسی که بهداشت روانی بهتر داشته باشد اما در بعضی از تفاسیر تثبیت نفس به عقاید تفسیر می شود در حالی که عقاید منظور نیست.