اعتکاف، پلی به سوی انس باخالق

اعتکاف، از نظر لغوی مصدر باب افتعال از 'عکف' است، که به معنی درنگ کردن و ادامه دادن و نیز اعتکاف به معنی گوشه نشینی و عزلت و در اصطلاح، بریدن از خلق و نزدیک شدن به حق می باشد.
در دین اسلام، منظور از اعتکاف آن است که شخص به منظور عبادت در مسجد ساکن شود و بر این اساس اعتکاف بر 2 نوع است: اعتکاف واجب که در این صورت شخص باید حتماً روزه ‌دار باشد. البته روزه داشتن شرط لازم هر اعتکافی است.
دوم: اعتکاف مستحب و این بدان معنا است که فرد بدون نذر یا عهد و قسم خود اقدام به این عمل بکند که در این صورت اگر تا سحر روز سوم در اعتکاف باشد، ادامه دادن آن تا آخر روز سوم واجب است و در صورت ترک آن، بر شخص واجب است که بعداً به جای آن معتکف شود.
در دین اسلام، مهم‌ ترین ایام برای اعتکاف روزهای سپید (ایام البیض) (یعنی روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم رجب) و یا ده روز آخر ماه رمضان است.
اما در عین حال نباید فراموش کرد که در اسلام اعتکاف زمان خاصی ندارد و در هر زمانی می توان این عمل مستحبی را انجام داد و اوقات ذکر شده فقط زمان هایی است که فضیلت آن بیشتر است.
تنها باید توجه داشت که در نزد مسلمانان، اعتکاف در 2 روزی که روزه در آن حرام است (عید فطر و عید قربان) قرار نگیرد.
بنابر روایت اسلامی اعتکاف باید در مسجد جامع یا مساجد چهارگانه معروف شهر انجام پذیرد و مدت آن نیز کمتر از سه روز نباشد و روزه دار بودن معتکف در ایام اعتکاف نیز ضروری است.

اعتکاف در سایر ادیان و مذاهب:

در آیین 'مهدپرستی':
در آیین مهرپرستی، پرستش و ستایش مهر یا میترا پیش از ظهور زرتشت به عنوان یک نیروی حاکم معنوی مورد توجه آریایی ها بود و مهرپرستان مراسم دینی خود را در غارهای تاریکی به نام'مهرابه' انجام می دادند.
بر این اساس فردی که می خواست وارد جمع مهرپرستان شود، ابتدا باید موافقت مرشد را جلب کند و سپس تعالیم خاصی را فرا گیرد.
پیروان این آیین در محیطی دور از اجتماع با انجام فرایضی نظیر روزه و غسل به تطهیر درونی خویش می پرداختند.


در دین 'زرتشت':
در دین زرتشت سکونت در آتشکده و خلوت گزینی در کوه به عنوان محل نیایش و دنیا گریزی مورد توجه بود زیرا یکی از راه های خداجویی و خدایابی، اجتماع گریزی بود.
همانگونه که زرتشت برای نیایش پروردگار و احراز مقام پیامبری مدتی در کوه سولان خلوت گزینی کرد و همچنین ساسان فرزند بهمن، ترک دنیا و سلطنت کرده و برای انجام دادن عبادت در کوه سکونت گزید.

در دین 'مسیحیت':
در مسیحیت رهبانیت که گوشه‌ گیری و پرهیز از دنیا و عمل به عبادت می باشد، وجود داشته یا خدمت به بیماران صعب العلاج، که این ‌ها شباهت‌ هایی با اعتکاف دارند.
و در قرآن کریم به صراحت در آیه 27 سوره حدید آمده:
ثمّ قفّینا علی آثارهم برسلنا و قفّینا بعیسی بن مریم و آتیناه‏ الانجیل و جعلنا فی قلوب الّذین اتّبعوه رأفة و رحمة و رهبانیّة ابتدعوها ما کتبناها علیهم الاّ ابتغاء رضوان اللّه فما رعوها حقّ‏ رعایتها فآتینا الّذین آمنوا منهم اجرهم و کثیر منهم فاسقون
یعنی: سپس پیامبرانی را به دنبال آنها فرستادیم و عیسی بن مریم را پیرو آنها بر انگیختیم و انجیل را بر او نازل کردیم و در دل پیروان (واقعی) وی رأفت و رحمت قرار دادیم و برای بدست آوردن رضایت خدا 'رهبانیتی' را که‏ مقرر نساخته بودیم، پیشه خود قرار دادند ولی حدود و شرایط آن را مراعات نکردند و به افراد با ایمان از آنها اجر دادیم و بسیاری از آنها گنهکار بودند.
در آیین مسیحیت، رهبانییت به معنای خلوت نشینی، گوشه گزینی، پرهیز از دنیا و پرداختن به عبادت و یکی از رایج ترین آداب و مناسک این دین به شمار می رود که در ظاهر شباهت زیادی به اعتکاف دارد.
در میان مسیحیان، گاه برای پرستش خدا و در امان ماندن از آزار و اذیت یهودیان و بت ‌پرستان، مکان‌ هایی خلوت را برای عبادت بر می‌گزیدند و ماجرای اصحاب کهف از این قرار است.

در دین 'عیسویت (شریعت حضرت ابراهیم(ع)':
خداوند در آیه 125 سوره بقره: وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهیمَ مُصَلًّی وَ عَهِدْنا إِلی‏ إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ
و به یادآر هنگامی که به پیامبرخود ابراهیم و پسرش اسماعیل دستور می دهد که خانه مرا پاک کنید برای طواف کنندگان معتکفان و نماز گزاران.
با توجه به این آیه نتیجه می گیریم اعتکاف عملی بوده که در شریعت حضرت ابراهیم جزو مناسک و عبادات الهی محسوب می شده و مورد رضایت خداوند بوده است اما چگونگی مناسک آن مشخص نیست.
اجداد پیامبر اسلام (ص) نیز که از پیروان دین ابراهیم(ع) به شمار می رفتند هر ساله مدتی را به اعتکاف در غارها و بیابان ها می پرداختند.
حضرت موسی(ع) با آنکه مسوولیت سنگین رهبری و هدایت امت یهود را به دوش داشت برای مدت زمانی آنان را ترک کرد و برای خلوت گزینی با محبوب خویش به خلوتگاه خود در کوه طور شتافت.
بیت المقدس از جمله مکان هایی بود که همواره تعداد زیادی برای اعتکاف در آن گرد می آمدند و عده ای هم به سرپرستی و خدمت به معتکفان مشغول می شدند که بزرگ این گروه زکریا بود و از جمله کسانی که در امر اعتکاف سرپرستی می کرد، حضرت مریم(س) بود.

اعتکاف در 'آیین بودا':
در آیین بودایی خلوت گزینی شرط ضروری و ذاتی زندگی رهبانی است و راهبان بودایی اکثر اوقات خویش را در معابد با ذکر اوراد و ادعیه و انجام مراسم عبادی می گذرانند.

در 'تصوف' نیز، اعتکاف عبارت است از خالی نمودن قلب از مشغولیات دنیوی و تسلیم نمودن نفس است.

اعتکاف در ایران و پس از جمهوری اسلامی:
هر چند در قرن حاضر ابتدا در شهر قم و توسط عالم ربانی میرزا مهدی بروجردی مراسم اعتکاف صورت گرفته و رفته رفته به دیگر شهرهای ایران نیز سرایت کرد، اما بعد از پیروزی انقلاب و استقرار نظام اسلامی، شرایط خاصی در کشور بوجود آمد که در این راستا توجه به آیین و سنن اسلامی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت.
بر این اساس همه ساله در روزهای 13، 14 و 15 ماه رجب شاهد هجوم مردم و به خصوص جوانان عاشق جوانان به سوی مساجد، قبور متبرک و حسینیه ها برای احیایی این ایام خاص معنوی هستیم.
شهرستان 225 هزار نفری تربت حیدریه در 150 کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد.
6121/1744