شهر سوخته؛ از زمین‌های تفتیده تا قله‌های جهانی

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، « شهر سوخته» جایی است که قدم زدن در ساحل خشک شده اش که حالا بیشتر به یک شن زار می ماند، شاید فقط برای اکوتوریست ها جذابیت داشته باشد، اما وقتی آن را شش هزار سال تاریخ همراهی می کند و گزینه ی نهایی ایران است برای آن که در اجلاس یونسکو در سال ۲۰۱۴ با هدف ثبت جهانی پیشنهاد شود، قضیه متفاوت تر می شود.

« شهر سوخته» نام بقایای دولت - شهری باستانی در ایران است که در ۵۶ کیلومتری زابل و در حاشیه ی جاده ی زابل - زاهدان در شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. شهری که روی آبرفت های رودخانه ی هیرمند به سمت دریاچه ی هامون و در ساحل آن رودخانه بنا شد و قدمت آن با دوره ی برنز در تمدن جیرفت یکسان دانسته می شود، یعنی چیزی بیش از شش هزار سال.

برای دیدن ۱۵۲ هکتار زمینی که بخش هایی از آن تا کنون بررسی شده، به زمان زیادی نیاز است، محوطه ای که برای دیدنش باید از مسیرهای مشخص و بررسی شده ای گذشت که توسط شن های رنگی و نرده های فلزی با زنجیر مشخص شده اند. هرچند این محوطه ی تاریخی وسعت زیادی دارد، اما به دلیل پستی و بلندی های زیادش، با ایستادن روی یک تپه ی کوچک هم می توان بقایای شش هزار سال تاریخ را دید. بقایای شهری که دوبار، یکی در ابتدای مسیر رشد و دیگری در لحظه ی انهدام کامل، به آتش کشیده شد.

محدوده ای که به گفته ی باستان شناسان، زمان زیادی برای بررسی و کاوش نیاز دارد. شاید به همین دلیل است که براساس فرضیات باستان شناسان، در برخی مناطق این محوطه، گمانه زده شده و پس از بررسی های لازم، لایه های حفاظتی روی کشفیات حاصل از کاوش کشیده شده، تا از آسیب در امان باشند و شاید به همین دلیل است که برخی باستان شناسان معتقدند، « شهر سوخته» از قدیمی ترین شهرهای دنیا است، چون معدود شهری پیش از آن وجود داشته که از نظر امکانات و اصول شهرنشینی، با این شهر تاریخی قابل مقایسه باشد.

به گزارش ایسنا، بیابانی برهوت است « شهرسوخته» ، جایی که شش هزار سال قبل از میلاد، منطقه ای سبز و خرم با پوشش گیاهی متنوع بود و درخت های بید مجنون، افرا و سپیدار فراوانی داشت و دریاچه ی بزرگ و پرآب « هامون» که در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد جوشش داشته است.

می گویند « شهر سوخته» در دوره ی پیش از تاریخ و حدود سال سه هزار و ۲۰۰ پیش از میلاد، پایه گذاری و حدود سال ۱۸۰۰ پیش از میلاد هم متروکه شده، یعنی در این شهر، دوره ای حدود ۱۴۰۰ سال زندگی در جریان بوده و دوران شکوفایی تمدن اش، بین سال های ۲۵۰۰ تا ۲۲۰۰ قبل از میلاد با حدود پنج هزار نفر جمعیت و در دو گروه عمده ی کشاورزان و صنعتگران بوده است.

آفتاب سوزان جنوب را در « شهر سوخته» به راحتی می توان تجربه کرد، آفتابی که حتا نفس را از گلوی باقی ماندگان این تاریخ می بُرد، چه رسد به باستان شناس و گردشگری که قصد پژوهش یا دیدن این منطقه را دارد.

هرچند « کلنل بیت» نخستین کسی بود که پس از دیدن سیستان، به این محوطه اشاره کرد و « سر اورل اشتین» با بازدید از این محوطه در سال ۱۹۳۷ میلادی، اطلاعات سودمندی درباره ی این محوطه ارائه کرد، اما این شهر نخستین بار توسط گروه باستان شناسان وابسته به موسسه ی فرهنگی « ایزمئو» (موسسه ی ایتالیایی مطالعات خاورمیانه و خاور دور) از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ به سرپرستی پروفسور « توژی» با همکاری مرکز باستان شناسی ایران بررسی و کاوش شد. پس از آن، از سال ۱۳۷۴ تیم باستان شناسی ایران به صورت مستقل بررسی و کاوش این محوطه را به سرپرستی « سیدمنصور سیدسجادی» آغاز کرد.

براساس کاوش های انجام شده، بقایای این شهر نشان می دهد که شامل پنج قسمت اساسی است؛ « بخش مسکونی» در شمال شرقی شهر سوخته، « بخش های مرکزی» ، « منطقه ی صنعتی» ، « بناهای یادمانی» و « گورستان» که به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم هستند.

می گویند از متمدن ترین شهرها در دوران خود بوده است. نمونه هایی از این ادعا را کشف نخستین انیمیشن جهان روی ظرفی سفالی، یک شانه برای آراستن موی سر، نخستین خط کش جهان با قدمت بیش از پنج هزار سال و حتا کشف کهن ترین تخته نرد با ۶۰ مهره می توان دانست.

می گویند صنایع و پیشه ها در « شهر سوخته» هم پیشرفته بوده و این منطقه، مرکز بسیاری از فعالیت های صنعتی و هنری بوده است. نمونه ی این ادعا را هم در فصل ششم کاوش در « شهر سوخته» می توان یافت که نمونه های بدیعی از زیورآلات به دست آمد؛ ساکنان این شهر کفش تولید می کردند و تجارت و اقتصاد در این شهر با پیدا شدن تنها لوح نوشته ی متعلق به دوران آغاز ایلامی، همراه با آثار مهرها، نمونه ای دیگر از این مدعا است که سندیت قدمت این شهر را ثابت می کند. قدمتی که روی دیگر آن به گستردگی روابط تجارتی و فرهنگی این شهر با نواحی مجاور می رسد.

می گویند ساکنان « شهر سوخته» از دانش پزشکی پیشرفته ای استفاده می کردند تا آن حد که پزشکان این شهر نه تنها از فنونی مانند شکسته بندی آگاهی داشتند، بلکه دانش و مهارت انجام عمل های شگفت انگیزی را مانند جراحی مغز داشتند و شاهد راستی این ادعا را کشف یک « چشم مصنوعی» متعلق به یک زن در کاوش ها می دانند. همچنین نخستین جراحی مغز در چهارهزار و ۸۰۰ سال پیش در « شهر سوخته» انجام شده است.

می گویند مهم ترین آثار معماری کشف شده در « شهر سوخته» خانه های موسوم به پلکانی و بنای کاخ سوخته است. هر واحد ساختمانی که از یک قسمت مستطیل درست شده که پنج تا شش اتاق با حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ متر زیر بنا دارد و مصالح اصلی به کار رفته در آن خشت های خام منظم گلی است و سقف خانه ها معمولا صاف و پوشش آن ها از حصیر بوده و گرمای اتاق ها به وسیله ی یک اجاق مرکزی تأمین می شده است.

و می گویند برای نخستین بار در سه هزار پیش از میلاد، در « شهر سوخته» از شتر استفاده می شد، مراکز صنعتی، خارج از شهر بودند، به علاوه، تعدادی لوله ی سفالی پیدا شده است که احتمالا برای آب رسانی یا دفع فاضلاب از آن ها استفاده می شد. شهری که حالا پیشرفته بودن آن در بقایای آثار معماری و کارهای ظریف دستی و صنعتی آن دیده می شود.

در پژوهش های باستان شناسان، زبان این مردم پیشرفته براساس نوشته ها و مهرهای کشف شده هنوز مشخص نشده، ولی تنها چیزی که پژوهشگران آن را می توانند ثابت کنند، صحبت کردن برخی قبایل و سلسله های باستانی به زبان پهلوی و اوستایی است.

آنچه تا کنون درباره ی دین این مردم شش هزار ساله مشخص شده، پیدا شدن تعدادی مجسمه ی بت مانند از خدایان مونث و چند پیکره ی مرد در کاوش ها است و به نظر می رسد برخی از این مردم، از یک طبقه ی روحانی بوده اند.

حالا « شهر سوخته» با شش هزار سال قدمت، هرچند ممکن است به دلیل موقعیت جغرافیایی اش در جنوب کشور و وضعیت گرمای آن، امکان پذیرایی از تعداد زیادی از گردشگران را نداشته باشد، اما می توان امیدوار بود که در صورت موفقیت مسوولان سازمان میراث فرهنگی در اجلاس آینده ی یونسکو و ثبت این محوطه در فهرست میراث جهانی، مردم دیگر کشورها بیشتر درباره ی « شهر سوخته» بدانند و با تبدیل شدن این محوطه به میراث بشری، به حفاظت بیشتر از آن کمک شود.