تغییر کتاب زبان انگلیسی مدارس پس از ۲۷ سال

به گزارش پارس به نقل از تسنیم، ۶ سال آموزش زبان انگلیسی در مدارس هیچ فایده مثبتی را برای دانش آموزان ندارد چرا که این روزها مسئولان آموزش و پرورش نیز به این باور رسیده اند که روش های آموزش زبان انگلیسی کارآمدی لازم را ندارد و به همین دلیل است که اغب فارغ التحصیلان مدارس ابتدایی ترین کلمات زبان را نیز نمی دانند. شاید به همین دلیل است که اغلب خانواده ها احساس نیاز می کنند تا دانش آموزان خود را در موسسات زبان خصوصی آن هم با صرف هزینه های سنگین ثبت نام کنند.

اما آموزش و پرورش این روزها با آگاهی از ناکارآمدی روش های آموزش زبان در مدارس شیوه جدیدی را در پیش گرفته است به گونه ای که برای پایه جدید هفتم به جای کتاب آموزشی شاهد بسته آموزشی هستیم و دیگر محورها آموزش ها گرامر نیست بلکه این روزها مکالمه در مدارس حکمرانی می کند.

به همین دلیل با بهنام علوی مقدم مدیر گروه زبان های خارجی دفتر تالیف کتاب های درسی به گفت وگو نشسته ایم

چرا بعد از هفت سال آموزش زبان به دانش آموزان شاهد هستیم که بعد از فارغ التحصیلی همچنان تسلط آنها به زبان انگلیسی بسیار پایین است به گونه ای که حتی نمی توانند یک یا دو کلمه به این زبان مکالمه کنند؟
هدف اصلی کتاب های زبان انگلیسی تقویت مهارت خواندن است

در رابطه با اینکه چرا دانش آموزان بعد از ۷ سال آموزش زبان در مدرسه نمی توانند یک مکالمه کوتاه مدت داشته باشند مسائل مختلفی دخیل هستند که یکی از مهم ترین علت ها این است که کتاب های فعلی هدفشان تقویت مهارت خواندن است.
یکی از دلایلی که کتاب های فعلی سطح مکالمه دانش آموزان را تقویت نمی کند این است که هدف این کتابها متفاوت است؛ باید بگویم از ۲۷ سال پیش تاکنون کتاب های زبان تغییری نکرده اند و هدف شان این بود که دانش آموز را برای ورود به دانشگاه و خواندن متون عمومی و تخصصی آماده کنند. در حقیقت ۲۷ سال پیش هدف این بود و در آن زمان هنوز بحث زبان انگلیسی به صورت بسیار مهم مطرح نشده بود. یکی دیگر از دلایل این است که دانش آموزان انگیزه کافی را برای فراگیری نداشتند اما دانش آموز امروزی انگیره لازم را برای یادگیری یک یا دو زبان خارجی دارد.
معتقدم کتاب های فعلی مهارت خواندن را در دانش آموزان تقویت می کند بنابراین طبیعی است که یک دانش آموز پس از گذشت ۷ سال از دوران تحصیلش و در هنگام فارغ التحصیلی نتواند به خوبی مکالمه کند اما این دانش آموز در مهارت خواندن توانمند است.

طراحی کتاب های جدید با هدف تقویت قدرت مکالمه

  یعنی شما معتقدید که کتاب های فعلی مهارت خواندن را در دانش آموزان تقویت کرده و دانش آموزان ما در خواندن متون انگلیسی توانمند هستند؟
  صد در صد اینگونه نیست اما تا حدودی توانسته ایم به اهداف مدنظر برسیم البته باید بدانیم که کتابهای جدید را با هدف تقویت مکالمه دانش آموزان طراحی کرده ایم اما هیچ وقت نمی توانیم مدعی شویم که دانش آموز بعد از ۷ سال آموزش زبان بتواند به خوبی مکالمه کند.
ما یک برنامه درسی قصد شده و یک برنامه درسی کسب شده داریم، برنامه درسی قصد شده هدف مولفان و برنامه ریزان درسی است اما آیا عوامل اجرایی، ساعت و امکانات آموزشی مخاطبان را به سمت این اهداف سوق می دهد؟ ما ادعا می کنیم که اگر تمام عوامل دست به دست هم دهند بعد از ۶ سال دانش آموزان می توانند در حدی که مورد نظر برنامه درسی ملی است به زبان انگلیسی صحبت کنند و تحقق این موضوع مستلزم این است که مدیران، دبیران و هر نهادی که در این زمینه دست اندرکار است وظیفه خود را به درستی انجام دهد.
برخی معلمان دوره آموزش کتاب های جدید زبان انگلیسی را طی نکرده اند
هم اکنون به ما گزارش شده که در برخی از مدارس دستگاه لازم برای پخش سی دی در کلاس درس وجود ندارد که این موضوع اجرای برنامه آموزش زبان را دچار مشکل می کند یا اینکه برخی از معلمان در سطح شهر تهران دوره آموزشی کتاب تازه تالیف را ندیده اند اگر معلمی بدون گذراندن دوره آموزشی لازم وارد مرحله تدریس شود قطعا برنامه مدنظر ما با مشکل مواجه می شود.

در برنامه درسی ملی جایگاه زبان انگلیسی به چه صورت تعریف شده است؟
یکی از حوزه های یازده گانه برنامه درسی ملی حوزه زبان های خارجی است و این موضوع فقط مختص به زبان انگلیسی نیست چرا که زبان هایی که مورد تایید شورای عالی آموزش و پرورش است و آنها را به تصویب رسانده مانند آلمانی و فرانسه می تواند در مدارس مورد یادگیری قرار بگیرد، در این حوزه و در پایان دوره انتظار می رود دانش آموزان بتوانند مقاله های انگلیسی را در حد متوسط خوانده یک مقاله کوتاه بنویسند و در ارتباطات یعنی صحبت کردن و گوش کردن در رفع نیاز توانمند باشند. در برنامه درسی ملی اهمیت به سزایی به بحث زبان شده است که تا به حال شاهد چنین توجه ا ی نبوده ایم.

به نظر شما هدف گذاری موردنظر که دانش آموزان بتوانند یک مقاله کوتاه بنویسیند یا یک مقاله را خوانده و ترجمه کنندبا وجود شرایط فعلی تدریس زبان در مدارس و عدم تسلط برخی از معلمان خیلی آرمانی نیست؟
  هم اکنون بسیاری از معلمان زبان تحصیلاتشان در سطح فوق لیسانس و دکتراست البته برخی از معلمان نیز به دلیل فاصله زیاد از دوران تحصیل دچار ضعف هایی هستند که باید تلاش کرده و خود را ارتقا دهند. در برخی ملاقات هایی که با دبیران زبان داریم مشاهده می کنیم که سطح تحصیلات آنها بالا رفته و حتی بسیاری از آنها در آموزش گاه های زبان خصوصی به صورت موفق تدریس می کنند.
این معلمان می توانند با تربیت درست دانش آموزان و استفاده از راهنمای معلم تالیف شده و اجرای مرحله به مرحله آن به اهداف مورد نظر مولفان و برنامه ریزان درسی در رابطه با درس زبان انگلیسی دست یابند.

تعدادی از دبیران حرفه وفن یا ریاضی، انگلیسی هم تدریس می کنند

  بخشی از ضعف دانش آموزان در زبان انگلیسی مربوط است به ضعف دبیرانی که این درس را تدریس می کنند؛ تا چه حد با این موضوع موافق هستید؟
  به هر حال دبیران اندکی وجود دارند که به صورت غیرتخصصی به تدریس درس زبان مشغول هستند یعنی دبیر حرفه و فن یا دبیر ریاضی درس زبان را نیز تدریس می کنند.

  آماری از تعداد دبیران غیرمرتبط که درس زبان را تدریس می کنند دارید؟
آمار دقیقی ندارم ولی چنین دبیرانی وجود دارند به ویژه در مناطق غیربرخوردار، یکی از دغدغه های اصلی مدرسان کشوری این بود که یکی از مشکلات موجود بر سر راه آموزش زبان به دانش آموزان وجود دبیران غیرتخصصی است که تدریس زبان به آنها واگذار می شود، امیدواریم تمهیداتی اندیشیده شود که این موضوع به صفر برسد چرا که اگر کتاب زبان به خوبی تدریس نشود برنامه مدنظر ما با مشکل مواجه می شود.

برای به روزرسانی معلمان زبان چه برنامه هایی دارید؟
  در این زمینه کلاس های ضمن خدمت را طراحی کرده ایم، کتابهای زبان ۲۷ سال ثابت بود و کلاس های ضمن خدمت نیز به صورت روتین برگزار می شد اما با تغییر کتاب های زبان از این پس یک دوره ۴۰ ساعته ضمن خدمت را برای مدرسان و یک دوره ۳۲ ساعته را برای دبیران شهرستانها داریم که روش های تدریس کتاب جدید، ارزشیابی و تدریس عملی زبان به دانش آموزان در این دوره ها آموزش داده می شود.

تغییر کتاب های انگلیسی براساس اسناد بالادستی

  چه شد که تصمیم گرفتید تا کتاب های زبان را تغییر دهید و در کتاب زبان پایه هفتم چه تغییراتی اعمال شده است؟

  از سال تحصیلی ۶۶ کتاب های زبانی که درمدارس تدریس می شد در حدود ۹۹ درصد ثابت بود، رویکرد کتاب های فعلی برای آن زمان مناسب بود اما با توجه به اینکه رویکرد ارتباطی فعال که در برنامه درسی ملی به آن تاکید شده با رویکرد قبلی یعنی روش شنیداری- گفتاری تفاوت زیادی دارد بنابراین رویکرد قبلی نمی توانست دیگر جایگاهی در نظام آموزشی داشته باشد.

تصمیم گرفتیم کتاب ها را طبق اسناد بالادستی از جمله برنامه درسی ملی تغییر دهیم. باید بگویم استاندارد کتاب های درسی ۵ تا ۱۰ سال است و اگر این زمان به گذرد دیگر کتابها از حالت استاندارد خارج شده و نیاز به تغییرات احساس می شود.

در رابطه با کتاب زبان نیز علت های مختلفی چون تقاضای دبیران برای تغییر کتاب ها، تقاضای جامعه و تغییراتی رویکردی در بحث آموزش زبان باعث شد تا تصمیم بگیریم کتابهای زبان را تغییر دهیم.
در پایه هفتم شاهد تالیف بسته آموزشی زبان هستیم که این روند برای پایه های دیگر نیز ادامه می یابد و سال به سال کتابهای درسی زبان پایه های مختلف تغییر خواهد کرد.

  عنوان شده است که کتاب زبان پایه هفتم براساس رویکردهای آموزشی روز دنیا تدوین شده است کمی در این خصوص توضیح دهید؟
هم اکنون رویکرد قالب در دنیا آموزش زبان از طریق ارتباط است و این رویکرد در کشورهای همسایه نیز به خوبی جواب داده است. بنابراین براساس برنامه درسی ملی بسته آموزشی جدیدی را تالیف کرده ایم که بازخوردهای مثبت آن را در سطح کشور شاهد هستیم.

یعنی تغییر کتاب زبان مورد استقبال دانش آموزان و معلمان قرار گرفته است و اعتراضی از سوی آنها مبنی بر دشوار بودن محتوای جدید انجام نشده است؟

  معلمانی که اصول و اهداف کتاب را شناخته و براساس رهنمودهای موجود در راستای کتاب راهنمای معلمان فعالیت می کنند با مشکل روبرو نیستند اما دبیرانی که دوره های ضمن خدمت را طی نکرده یا به راهنمای معلم دسترسی پیدا نکرده اند یا به هر دلیلی نخواستند تا مراحل کتاب راهنمای معلم را در کلاس پیاده کنند با مشکل مواجه هستند.

در کتاب زبان پایه هفتم در ابتدای هر درس یک مکالمه هفت تا هشت خطی داریم و بسته به نوع رفتار معلم با این مکالمه تاثیر مثبت و منفی به ما بازخورد داده می شود باید بگویم این مکالمه برای این است که معلم دو تا سه بار دانش آموزان را در کلاس درس در معرض زبان انگلیسی قراردهد و هیچ کار دیگری از جمله ترجمه کردن یا نوشتن زیر عبارت را نباید انجام دهند.

در کلاس درس معلم سوالاتی را به زبان فارسی به صورت کلی از حال و هوای مکالمه می پرسد و دانش آموزان را به پاسخ دادن وادار می کند اگر معلمی به کلاس برود و از دانش آموزان بخواهد مکالمه را حفظ یا ترجمه کنند این روش غلط بوده و دانش آموز را با دشواری مواجه می کند.

معلمان در کلاس درس باید فضایی را ایجاد کنند که دانش آموزان با یکدیگر به مکالمه بپردازند؟
  در پایان هر درس قسمتی را به نام مکالمه یا ایفای نقش داریم که دانش آموزان با توجه به آموخته های آن درس قادر می شوند در حد خواسته شده با یکدیگر یک مکالمه کوتاه داشته باشند در درس اول دو عملکرد زبانی یعنی سلام و احوالپرسی و معرفی مورد تاکید است و دانش آموزان در عرض ۳ هفته این موضوع را تجربه می کنند.
بنابراین در عرض سه هفته یا ۶ ساعت دانش آموزان در پایان کلاس باید بتوانند با یکدیگر در همین حد مکالمه داشته باشند و این به آنها کمک می کند اگر در محیط واقعی با یک فرد خارجی برخورد کردند بتواند با او این مکالمات را داشته باشند. در حالی که در کتاب های قبلی این توانایی در دانش آموزان ایجاد نشده بود.
مدعی هستیم به شرط اینکه تمام عوامل دست به دست هم دهند در پایان کلاس هفتم دانش آموزان در حدود ۵ دقیقه به زبان انگلیسی سلام و احوالپرسی کرده خود را معرفی کنند و آدرس ارائه دهند. یعنی در حد ۵ دقیقه مکالمه پرکاربرد را با یکدیگر داشته باشند.

  شما تاکید کردید که تمام عوامل باید دست به دست هم بدهند تا دانش آموز در پایان کلاس هفتم بتواند در عرض ۵ دقیقه مکالمه به زبان انگلیسی داشته باشد این عوامل چه چیزهایی هستند؟
: مدیران باید در این زمینه همکاری داشته باشند. یکی از بحث ها این است که درس زبان نیازمند کار گروهی در کلاس درس است و این موضوع احتمالا موجب ازدحام در کلاس می شود که مدیر نباید آن را نقطه ضعف معلم بداند؛ همچنین باید وسایل سخت افزاری مورد نیاز در اختیار دبیران قرار بگیرد تا بتوانند سی دی زبان را برای دانش آموزان پخش کنند. جلوگیری از تعطیلی نابجای کلاس درس زبان نیز مورد تاکید است چرا که در پایه هفتم صرفا در طول هفته ۲ ساعت آموزش زبان را برای دانش آموزان داریم.
آموزش زبان انگلیسی به دانش آموز تنها ۲ ساعت در هفته

  دو ساعت آموزش زبان در طول هفته به دانش آموزان پایه هفتم کم نیست؟
  شورای عالی آموزش و پرورش در رابطه با ساعات آموزشی تصمیم می گیرد و ما محتوای کتاب زبان پایه هفتم را برای این دو ساعت تنظیم کرده ایم. کتاب زبان پایه هفتم دارای ۸ درس است که هر درس در ۳ هفته تدریس می شود ما معتقدیم که هر چه ساعات آموزش بیشتر باشد یادگیری بیشتر خواهد بود اما برای ۸ درس فعلی در کتاب زبان پایه هفتم دو ساعت آموزش در هفته کافی است.

  در رابطه با بسته آموزشی و ساختار کتاب زبان پایه هفتم توضیحاتی را ارائه کنید؟
تا به حال به طور سنتی از کتاب نام می بردیم اما برای کتاب زبان پایه هفتم دیگر کتاب نداریم بلکه شاهد بسته آموزشی هستیم؛ بسته آموزشی شامل ۵ جزو اصلی است که عبارت است از کتاب دانش آموز، کتاب کار، کتاب راهنمای معلم، لوح فشرده وفلش کارت معلم.

در کتاب های قبلی فعلا شاهد کتاب دانش آموز بودیم اما در بسته آموزشی به صورت همزمان کتاب دانش آموز، کتاب کار و لوح فشرده در اختیار دانش اموز قرار می گیرد فلش کارت معلم واژگان و حروف الفبای زبان انگلیسی برای آن حک شده است که معلم در هنگام تدریس از این فلش کارت ها استفاده می کند. لوح فشرده نیز فایل صوتی دروس است که توسط افراد متخصص و نزدیک به زبان بومی ضبط شده است که دانش آموزان مکلف به استفاده از آن درکلاس و منزل هستند و باید آنرا تهیه و در منزل نیز از آن استفاده کنند.

کتاب کار دانش آموز شامل ۴ بخش اصلی است که در ورود این کتاب بخشی به نام WELCOM را شاهد هستیم که درس ورودی است که با دو هدف آشنایی دانش آموز با زبان انگلیسی و رفع این موضوع که زبان انگلیسی زبانی ناآشناست طراحی شده است دانش آموز در این درس شاهد کلمات قرضی زبان انگلیسی در زبان فارسی است مثلا در این درس کلماتی مانند هتل، آمبولانس و اتوبوس را مشاهده می کنند که با وجود اینک انگلیسی هستند اما در زبان فارسی نیز کاربرد دارد بنابراین این احساس مثبت در دانش آموز ایجاد می شود که تعدادی از کلمات انگلیسی را می دانند از طرفی موضوع موجب می شود تا معلم در ابتدای سال تحصیلی با مرور این درس تعیین سطح نسبی را از دانش آموزان کلاس داشته باشد.

نقاط ضعف و قوت عدم توازن سطح تسلط دانش آموزان به زبان انگلیسی
هم اکنون مشکل اصلی ما در کلاسهای زبان این است که دانش آموزان یک دست نیستند برخی از خانواده ها فرزندانشان را از ۴ تا ۵ سالگی به کلاس زبان فرستاده اند و این موضوع باعث می شوند که در پایه هفتم دانش آموزی وجود داشته باشد که زبانش بسیار پیشرفته است یا دانش آموزی نیز باشد که هیچ آشنایی نسبت به زبان ندارد. البته می توان از این موضوع به صورت یک فرصت استفاده کرد. به این صورت که پس از تعیین سطح معلم از دانش آموزان آنها گروه بندی شده و از دانش آموزان توانمند به عنوان سرگروه استفاده کرد در حقیقت دانش آموزانی که سطح تسلط شان نسبت به زبان قوی تر از سایرین است به عنوان دستیار آموزشی به معلم کمک می کنند.
در کتاب زبان پایه هفتم، هشت درس داریم که بعد از هر دو درس درسی به نام مرور وجود دارد که در مجموع ۴ درس مروری داریم برای اولین بار نیز در کتابهای درسی شاهد این هستیم که در کتاب زبان پایه هفتم لغت نامه تصویری در انتهای کتاب گنجانده شده است.

باید بگویم که هر درس از کتاب با یک مکالمه شروع می شود و معلم صرفا چند بار باید این مکالمه را در کلاس درس تکرار کرده و از طریق پخش سی دی آن دانش آموز را در معرض زبان انگلیسی قرار دهد، در رویکرد ارتباطی آموزش زبان از طریق محیط واقعی انجام می شود و محیط واقعی در کلاس درس توسط معلم و دانش آموز ارائه می شود یعنی معلم باید با بچه ها سلام و احوالپرسی کرده و از آنها بخواهد که این موضوع را به صورت جز به جز تمرین کنند. و در طول یک تا دو هفته دانش آموزان و معلمان با یکدیگر صرفا سلام و احوالپرسی را مکالمه می کنند.
در درس دوم مکالمه دیگری وجود دارد که سه حرف الفبای انگلیسی در بالای آن درس مشخص شده است و دانش آموزان از طریق مکالمه با این حروف و صداهای آن آشنا می شوند. کتاب زبان پایه هفتم به مهارت گوش دادن خواندن، صحبت کردن و نوشتن توجه کرده در حالی که در کتاب های قبلی صرفا به مسئله خواندن توجه می شد. در کتاب های جدید به دو مسئله گوش دادن و صحبت کردن از همان درس نخست توجه شده است.
در کلاس درس زبان کار گروهی نیز پیش بینی شده است به گونه ای که بچه ها با یکدیگر شروع به مکالمه به زبان انگلیسی می کنند و در جریان این مکالمه با حروف نیز آشنا می شوند.

در سال های پیش در جلسات نخست آموزش زبان انگلیسی الفبا به دانش آموزان آموزش داده می شد اما در کتابهای جدید این گونه نیست و در درس اول شاهد آموزش مکالمه و سلام و احوالپرسی به دانش آموزان هستیم؟
  یکی از روش ها این است که الفبا را در ابتدای سال تحصیلی آموزش دهیم که رویکرد قبلی این کار را انجام می داد اما این موضوع دانش آموز را در خواندن دچار مشکل می کرد اما در رویکرد جدید که ارتباطی است الفبا را از طریق مکالمه و محیط واقعی آموزش می دهیم. یعنی از داخل کلمه حروف را به دانش آموز و از طریق شنیدن آن را آموزش می دهیم البته یک کتاب مادر داریم که مشکلاتی که در حین تدریس از سوی معلمان منعکس می شود را در آن یادداشت کنیم تا برای سال تحصیلی آینده این مشکلات را رفع کنیم.

  شیوه ارزشیابی درس زبان در پایه هفتم به چه صورت است؟
  در رویکرد ارتباطی ارزش یابی در خدمت آموزش است چرا که می خواهیم دانش آموزان به طور واقعی بتوانند مکالمه کرده و با یکدیگر ارتباط برقرار کنند اگر صرفا به آزمون کتبی اکتفا کنیم نتیجه آن می شود این که بعد از هفت سال دانش آموز یک سلام و احوالپرسی ساده را به زبان انگلیسی نمی داند در گذشته کتاب زبان صرفا آزمون محور بود اما هم اکنون رویکرد آموزش محور حاکم است. به گونه ای که ۷۰ تا ۸۰ درصد ارزشیابی دانش آموزان به مسئله مکالمه می پردازد و معلم در طول سال تحصیلی ارزشیابی مستمر از دانش آموز را انجام می دهد و در آزمون پایانی از دانش آموزان می خواهد تا با یکدیگر یک مکالمه داشته باشد ۱۱ نمره از ۴۰ نمره امتحان کتبی است که این آزمون کتبی نیز به صورت کاربردی است یعنی از دانش آموز می خواهیم که در صورت حضوردر یک باشگاه ورزشی خود را معرفی کند.

  در کتاب های قبلی صرفا تمرکز بر روی گرامر بوده است هم اکنون چرا این رویکرد تغییر کرده است؟
در هیچ جای کتاب پای هفتم گرامر وجود دارد چرا که فعلا برای ارتباط دانش آموزان به گرامر احتیاج نداریم به گونه ای که در پایه هفتم و هشتم به مبحث گرامر نمی پردازیم اما از سالهای بالاتر بحث گرامر را به صورت حاشیه ای مورد توجه قرار می دهیم.