میراث کهن شرق، قربانی بازی جدید غرب

به گزارش پارس به نقل از تسنیم، برای مطالعه تاریخ فرهنگی جهان به هر کتاب تاریخی که رجوع کنید ناگزیرید به طور مفصل بین النهرین را بخوانید؛ همان « گهواره تمدن» . سرزمینی بین دو رود حاصلخیز دجله و فرات که در طول تاریخ هزاران ساله بشری میزبان قوم های مختلفی بوده است. قدمت برخی از آثار تمدنی این منطقه به بیش از ۸۰۰۰ هزار سال پیش بازمی گردد، اما اکنون چیز زیادی از آن باقی نمانده است.

در اجلاس سال ۲۰۰۵ یونسکو « عبدالعزیز حمید» ، رئیس هیئت آثار باستانی عراق به دلیل آسیب دیدن آثار باستانی این کشور، خواستار پرداخت غرامت از سوی نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا شد. او گفت: « میراث فرهنگی عراق فقط متعلق به مردم این کشور نیست بلکه به تمام جهان تعلق دارد. از آغاز جنگ عراق در سال ۲۰۰۳، عدم توجه به نگهداری آثار باستانی در عراق نگرانی جهان را در این خصوص در پی داشته اما تاکنون نه تنها غرامتی به دولت عراق پرداخت نشده بلکه هرروز آثار باستانی عراق در مرز یکی از کشورهای همسایه معامله می شود» . به گفته عبدالعزیز حمید تاکنون کشورهای اردن، سوریه و کویت صدها اثر باستانی، فرش و نقاشی را که پس از آغاز جنگ عراق از موزه ها و محوطه های باستانی آن کشور سرقت و از مرز عبور داده شده ضبط کرده اند. بسیاری از آثار تاریخی در جریان حمله نظامی آمریکا به عراق ویران شده و یا از موزه ها دزدیده شده است. « نیل مک گرگور» مدیر موزه بریتانیا در جلسه ای که با حضور کارشناسان سراسر جهان برای بررسی چگونگی ترمیم آثار باستانی و میراث فرهنگی کشور عراق تشکیل شده بود، گفت: « غارت و تخریب میراث فرهنگی و اشیای عتیقه عراق در جریان سقوط شهر بغداد بزرگ ترین فاجعه ای است که از زمان جنگ دوم جهانی تاکنون در زمینه میراث ملی یک کشور رخ داده است» .

در جریان جنگ عراق در کنار وقایع نظامی و کشتار وسیع مردم، تصرف سرزمین ها، انفجارها و… در این کشور، تنها ۱ موضوع فرهنگی توانست رسانه ای شود؛ آن هم تخریب و غارت موزه ملی بغداد، پس از سقوط این شهر بود. سرقت آثار تاریخی گرانبها و نسخه های خطی در جریان یک جنگ تا حدی عادی است، اما سرقت موزه ملی بغداد که یکی از پنج مرکز مهم نگهداری آثار تاریخی جهان محسوب می شد، قدری غیرعادی بود. ابتدا تصور می شد که حدود ۱۷۰ هزار قطعه از آثار باستانی موجود در این موزه به سرقت رفته، اما به مرور معلوم شد که بسیاری از خزانه های اصلی موزه از قبل با دقت بسته بندی و به مکانی امن منتقل شده است. بر اساس فهرستی که باستان شناسان آمریکایی تدوین کرده اند، گنجینه های ارزشمندی شامل آثاری به قدمت ۵ هزار و ۵۰۰ سال از تمدن بین النهرین، تمدن های بابل و آشور و خلفای عباسی وجود داشت. از جمله اشیای باارزش این موزه می توان به یک گلدان سامری با قدمت ۵ هزار سال، « شیر نیمرود» ، اثر حکاکی شده بر عاج فیل متعلق به ۸۵۰ پیش از میلاد مسیح اشاره کرد. پل زیمنسکی، استاد باستان شناسی خاور نزدیک در دانشگاه بوستون درباره غارت موزه بغداد می گوید: « وحشیانه رفتار کرده ایم. ما نظم و قانون را درهم شکستیم. تماشا کردیم که چگونه اوباش میراث فرهنگی را به غارت می برند» .

طبق آخرین آمار اعلام شده بیش از ۱۵ هزار قطعه عتیقه از موزه ملی بغداد به غارت رفته که بسیاری از آنها به خارج از عراق قاچاق و برای فروش عرضه شد. برخی از مجموعه داران خصوصی در خاورمیانه و اروپا خود اذعان کرده اند که اشیائی با حروف IM (شماره اموال موزه بغداد) در اختیار دارند، اما مدعی اند که برای آن ها پول پرداخت کرده اند. علاوه بر این تراژدی هولناک فرهنگی که در موزه ملی بغداد روی داد، در جریان جنگ آمریکا در عراق همچنین کلیه محتویات کتابخانه ملی و آرشیوهای موجود در بغداد در آتش سوخت و ساختمان آن از درون نابود شد.

تصویر زیر یکی از شاهکارهای عکاسی جنگ است. این عکس در موزه ملی بغداد توسط « اشلی گیلبرتسون» (Ashley Gilbertson) عکاس استرالیایی گرفته شده است. اشلی در زمان حمله نظامی آمریکا به عراق ۳۵ سال داشت و توانست این جنگ را از قاب دوربینش روایت کند. عکس های او از جنگ آمریکا در عراق تحسین منتقدان را برانگیخت و او را صاحب چند جایزه ارزنده ای کرد. او از اعضای آژانس عکس « سون» است و در حال حاضر در نیویورک با همسر و یگانه فرزندش زندگی می کند.

اشلی گیلبرتسون

اشلی گیلبرتسون برای عکس هایی که در سال ۲۰۰۴ از فلوجه عراق گرفته، مدال معتبر طلایی « رابرت کاپا» را دریافت کرد. او پس از جنگ آمریکا در عراق گزارشی از این جنگ را همراه با عکس هایش در کتاب « Whiskey Tango Foxtrot» انتشار داد که در سال ۲۰۰۷ به یکی از پرفروش ترین کتاب های سایت آمازون تبدیل شد. او در حال حاضر مشغول تهیه و انتشار کتاب دیگری درباره جنگ آمریکا در عراق است، اگرچه پس از تولد تنها فرزندش تصمیم گرفت عکاسی جنگ را کنار بگذارد و دیگر عکس جنگ نگیرد.

عکس گیلبرتسون از سرباز آمریکایی در موزه ملی بغداد، که از فتح پایتخت گهواره تمدن جهان و تصرف یکی از مهمترین گنجینه های تاریخ فرهنگ در دنیا سرمست است، امروز می تواند نمادی از جنگ با فرهنگ و میراث آن قلمداد شود. می تواند نمادی از تسلط نظامی فرهنگ نوپای غرب بر فرهنگ چند هزارساله شرق باشد. همچنین می تواند نمایانگر تاریخی باشد که از انسان اصیل بین النهرین به عنوان نخستین انسان صاحب خط و فن، تا انسان تکنیک زده و بی خانمان غرب جدید سیر کرده است. تاریخی که محصولش شوره زاری است که در آن آدمی تنها می تواند به خاطر پیروزی اش در جنگ با دیگری و تصرف فرهنگ دیگری بخندد.