چرا شیعیان بعدازاتمام سوره حمد، درنماز آمینْ نمی‌گویند؟

به گزارش پارس ، به نقل ازایسنا، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی بعثه مقام معظم رهبری، این روزها بسیاری از مومنان در نقاط مختلف کشور اسلامی مان، خودشان را برای حضور در خانه امن الهی و ادای فریضه حج آماده می کنند و در تکاپوی دانستن احکام مربوط به این فریضه هستند اما یکی از موضوعاتی که به طور حتم در حین حضور در کشور عربستان با آن مواجه خواهند شد، « آمین» گفتن های بلند بعد از سوره حمد در نمازهای جماعت از سوی نمازگزاران است که ممکن است سوالاتی را در ذهن آنها ایجاد کند زیرا گاه شده است که حتی به نمازگزاران شیعه به همین جهت اعتراض می کنند که چرا آمین نمی گویید؟

برای توضیح این مطلب و پاسخ به معترضان باید گفت: یکی از اموری که در نزد فقهای همهٔ مذاهب از مسلمات است این است که عبادات توقیفی است ۱؛ یعنی باید مقدار و کیفیت آن به اذن شارع باشد و خروج از آن اندازه بدعت و تشریع محرم به شمار می آید.

در حاشیه مغنی ابن قدامه آمده: عبادات توقیفی است و هیچ جزء یا شرطی از آن با قیاس یا علت تراشی ثابت نمی شود به ویژه نماز. ۲

رسول الله (ص) نیز فرمود: این نماز صلاحیت ندارد که چیزی از کلام انسان ها به آن افزوده شود. ۳

بنابراین اهل سنت که جزء اضافی (یعنی آمین گفتن پس از حمد) را مستحب می شمرند، باید دلیلی برای آن اقامه کنند نه شیعیان که به سنت پیامبر عمل می کنند.

نظر اهل بیت علیهم السلام درباره آمین گفتن بعد از حمد

اهل بیت علیهم السلام که نزدیک ترین افراد به پیامبر اکرم (ص) هستند، به چنین سنتی فرمان نداده بلکه آن را نفی کرده اند. جمیل بن دراج از امام صادق (ع) نقل می کند: هرگاه پشت سر امام جماعت مشغول نماز بودی هنگامی که امام از خواندن حمد فارغ شد بگو: الحمدلله رب العالمین و آمین مگو. ۴

در روایت دیگری از محمد حلبی نقل شده که از امام صادق (ع) پرسیدم: هنگامی که از فاتحة الکتاب فارغ شوم آمین بگویم؟ حضرت فرمود: نه ۵.

امام باقر (ع) نیز به گونه ای دیگر به ترک این سنت ناپسند فرمان می دهد. زراره از امام باقر (ع) نقل می کند که فرمود: هرگز هنگامی که از خواندن فارغ شدی آمین مگو و اگر خواستی بگو: الحمدلله رب العالمین. ۶

براساس نظر اهل بیت (ع) آمین گفتن پس از خواندن سوره حمد موجب بطلان نماز می شود؛ زیرا آمین گفتن کلام آدمی است و دلیلی بر استحباب آن در نماز وجود ندارد. به همین جهت فقهای شیعه دربارهٔ آن چنین گفته اند:

شیخ مفید: پس از خواندن حمد نباید آمین گفت. ۷

شیخ طوسی: گفتن آمین موجب بطلان نماز می شود چه پنهانی و چه آشکار. چه قبل از پایان حمد و چه بعد از آن برای ماموم و امام در هر حال. ۸

علامه حلی هم می گوید: آمین در آخر حمد نزد امامیه حرام است و با گفتن آن نماز باطل می شود. ۹

اختلاف در دیدگاه سایر مذاهب اسلامی

اما از نظر مذاهب دیگر فقهی درباره آن اختلاف است. نووی در این باره می گوید: رای ابوحنیفه آن است که امام « آمین» را بلند و ماموم آهسته بگوید.

از مالک دو روایت است. یکی مثل رای ابوحنیفه است و دیگر آن که اصلا در نماز گفته نشود.

رای شافعی آن است که ماموم به حدی بگوید که تنها خودش بشنود. ولی کلام دیگری از او نقل شده است که باید بلند بگوید. رأی احمد بن حنبل آن است که برای نمازگزاران مستحب است آمین به جهر (بلند) بگویند. ۱۰

اهل سنت برای اثبات مدعای خود به روایاتی متوسل شده اند که همگی خدشه پذیرند و نمی توانند چنین عمل مستحب موکدی را که با این شدت در صفوف جماعت خود اجرا می کنند اثبات کنند.

ابوهریره و مستند اصلی برای این کار!

مستند اصلی برای چنین کاری روایاتی است که از ابوهریره نقل شده است. وی می گوید که رسول خدا (ص) فرمود: هرگاه امام به « ولا الضالین» رسید بگویید: آمین ۱۱.

همچنین روایات دیگری از وی به همین مضمون نقل شده است.

ابوهریره متهم ترین راویان حدیث است. ذهبی نقل می کند که عمر بن خطاب ابوهریره را از نقل حدیث منع کرد. حتی او را با تازیانه زد و به او گفت: زیاد از پیامبر (ص) نقل حدیث کردی… اگر دست از نقل حدیث از پیامبر (ص) بر نداری تو را به قبیله ات (دوس) تبعید خواهم کرد یا به سرزمین قرده خواهم فرستاد. ۱۲

ابوحنیفه می گوید: تمام اصحاب پیامبر (ص) نزد من ثقة و عادل اند و حدیثی که از طریق آنان به من رسیده صحیح و پذیرفتنی است مگر احادیثی که از طریق ابوهریره رسیده است (که مورد قبول من نیست، بلکه همه آنها نزد من مردود است. ) ۱۳

اهل سنت در روایاتی دیگر آمین گفتن را از امام علی (ع) نقل می کنند. چنانکه ابن ماجه به سند خود از علی (ع) نقل می کند که فرمود: از رسول خدا (ص) شنیدم که بعد از « ولاالضالین» آمین گفت. ۱۴

باید دانست در سند این روایت، محمد بن ابی عبدالرحمن بن ابی لیلی وجود دارد که حافظه اش جدا ضعیف است. ۱۵

شعبه هم می گوید: من کسی بدحافظه تر از ابن ابی لیلی ندیدم. ۱۶

همچنین در سند این حدیث ابن عدی هست که ابوحاتم در حق او می گوید: او شخصی است که به حدیثش احتجاج نمی شود. ۱۷

براستی با این ضعف سند چگونه می توان آن را مستند یک حکم فقهی قرار داد؟

اهل سنت از ابی داود روایتی نقل کرده اند که به سندش از ابی زهیر نقل می کند که پیامبر اکرم (ص) فرمود: دعای خود را به آمین ختم کنید زیرا در این صورت به اجابت نزدیک تر است. ۱۸

در سند این حدیث هم ابومصبح مقرائی قرار دارد که مجهول است پس سند حدیث ناتمام است. ۱۹ و همچنین از نظر دلالت هم اضطراب دارد؛ زیرا مربوط به آمین گفتن بعد از فاتحة الکتاب در نماز نیست و اصلا ذکری از نماز در این روایت نشده است. تنها مطلبی که این روایت دارد، آمین گفتن پس از دعا است بدین ترتیب می بینیم که همه روایات وارد شده در این باب که در آنها ذکری از آمین گفتن آمده است اشکال سندی دارند.

منابع:

۱- عاملی، سیدجواد حسینی، مفتاح الکرامه، ج۸ص۲۳۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، اول، ۱۴۱۹

۲- مغنی ابن قدامه، ج ۱، ص ۵۰۶.

۳- صحیح مسلم، کتاب المساجد و مواضع الصلاه، باب تحریم الکلام فی الصلاه، ص۲۵۲ح۱۰۸۶.

۴- وسائل الشیعه، کتاب الصلاه باب عدم جواز التامین، ج ۷ ص ۶۷، . ح۷۳۶۲.

۵- همان، ح۱۰۸۴.

۶- همان، ح۱۰۸۵.

۷- شیخ مفید، محمد، المقنعه، ص ۱۰۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، .

۸- طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج ۱، ص ۳۳۲، قم دفتر انتشارات اسلامی، .

۹- حسن بن مطهر حلی، تذکرة الفقهاء، ج ۳ص۱۶۲، مساله ۲۶۵. قم موسسه آل البیت، اول، ۱۴۱۴.

۱۰- المجموع، ج ۳، ص ۳۷۳.

۱۱- بیهقی، سنن کبری، ج۲ص۵۵