مردم می‌گویند چرا به‌جای «کادر» بگوییم «پایوران» ؟

به گزارش پارس ، این پژوهشگر و رییس دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی در گفت وگو با ایسنا، درباره برخورد مردم با واژه های تازه و مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: به دلیل جاری بودن واژه ها در بین مردم، افرادی که با این واژه ها پیش تر مأنوس بوده اند و این واژه ها را استفاده می کرده اند، این تغییر را برنمی تابند و می گویند مگر استفاده از « کادر» (نیروی انسانی یک سازمان) به جای « پایوران» چه اشکالی دارد؟ این اشکال از ماست که باید زودتر به این موضوع فکر می کردیم؛ چون چیزی که جاری شود، ستردن آن از زبان و زدودن آن از ذهن مردم کار بسیار سختی است.

او در ادامه افزود: درباره واژه های پیشین هم همین طور بوده است. هنوز « کامپیوتر» جز در محافل علمی به همین صورت استفاده می شود، اما برخی واژه ها آن قدر به کار رفته اند که در بین مردم جا افتاده اند؛ مثل « یارانه » به جای « سوبسید» . ابتدا مقاومت هایی هست؛ اما وقتی واژه جا بیفتد، این روند تغییر می کند. کسانی هستند که به ساحت زبان و فرهنگ علاقه دارند و عِرق ملی و میهنی دارند و از این واژه ها استفاده می کنند. طبیعتا باید توجه هم کرد که هر مقدار که این واژه ها بهتر انتخاب شده باشند، زودتر جا می افتند.

وفایی گفت: نکته دیگر این است که باید بدانیم ممکن است برخی از این واژه ها خوش تراش نباشند و در ذوق مردم مورد پسند واقع نشوند. این موضوع هم قابل تأمل و تعمق است و می توان آن ها را به مرور زمان تغییر داد.

این استاد دانشگاه درباره وجود نداشتن هیچ گونه روش اجرایی برای جا انداختن واژه های مصوب فرهنگستان گفت: من بارها این را گفته ام که روش های اجرایی برای عمومی کردن این واژه ها خوب نیست. واژه هایی که فرهنگستان مصوب می کند، جنبه جبری ندارد و تکلیفی نیست؛ تعارفی است و هیچ پاسخ گویی در این زمینه وجود ندارد. اگر مجله ها، روزنامه ها و کتاب ها از این واژه ها استفاده نکنند، چه پاسخ گویی در برابر دستگاه وضع کننده دارند؟ مشخص است که پاسبانی برای امر وجود ندارد و به همین دلیل بسیاری با این واژه ها به صورت تعارف برخورد می کنند. پیشنهاد من این بود که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کسانی را که کتاب چاپ می کنند، به استفاده از این واژه ها ملزم کند. این همه روزنامه و مجله و انتشارات داریم که می توانند این واژ ه ها را جا بیندازند.

وفایی تأکید کرد: در رشته های فنی، فیزیک، ریاضی، پزشکی و حتا در علوم انسانی، استفاده از واژه ها و اصطلاحات خارجی باب شده است. آیا جای این نیست که آموزش معادل های این اصطلاحات تخصصی را برای دانشجوها الزامی کنیم و از آن ها امتحان بگیریم؟ مجموعه آثاری که از روی اصطلاحات مصوب فرهنگستان چاپ شده است، در کتابخانه ها و نهادهای دولتی عرضه نمی شود. متأسفانه هیچ گونه حمایتی از این واژه ها نمی شود و با این شرایط این واژگان جا نمی افتند، اما اگر ناشری به دلیل استفاده نکردن از این واژه ها مورد تذکر قرار گیرد و اگر وزارت ارشاد رابطه تعاملی خود را بر این اساس قرار بدهد که این کتاب ها برای چاپ باید واژه های مصوب را مورد استفاده قرار دهند، بخش اعظمی از این واژه ها جا می افتد.

او افزود: البته بسیاری هم اکنون به زبان فارسی عِرق دارند و حتا خودشان را برتر نام می نهند و خود در این زمینه به واژه سازی دست می زنند که این کار نیز خوب نیست و با وضع قوانین اجرایی و تکلیف نهادن است که می توان این واژه ها را جا انداخت. ایجاد همایش هایی از سوی صاحب نظران برای نقد واژه های فرهنگستان نیز کمک می کند به کسانی که درصدد رصد واژگان بیگانه و معادل سازی برای آن ها هستند.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که اکنون بسیاری استفاده از واژه های فرنگی را نوعی تشخص می دانند، گفت: باید فرهنگ ما در این زمینه تغییر کند. اگر ما استفاده از واژه های بیگانه را نوعی خودنمایی بدانیم، کسانی هم که از این واژه ها استفاده می کنند، عقب نشینی می کنند. ما باید بدانیم که ظرفیت واژه سازی زبان فارسی در بین زبان های دنیا بی بدیل است و آن قدر زبان فارسی پویا، جامع و فراگیر است که روش های متنوعی برای واژه سازی دارد. در زبان عربی تنها راه اشتقاق است. اما در زبان فارسی نه تنها اشتقاق بلکه ترکیب و اشتقاق ترکیبی هم وجود دارد و روش های دیگری چون تکرار، تخفیف و پیوند هم برای واژه سازی در اختیار است. زبان فارسی دستگاه فوق العاده ای دارد و ما به هیچ وجه واژه کم نمی آوریم. حداقل ۵۰۰ واژه مشتق از « خود» داریم. مرحوم حسابی در مقاله ای با محاسبه ای عددی گفته بود، مجموع واژه هایی که می توان در فارسی ساخت دو میلیون و ۶۰ هزار واژه است؛ یعنی ۲۰۰ برابر زبان های دیگر و این سخن نشان می دهد که ما چقدر می توانیم در این زمینه پویا عمل کنیم.