مثلت آموزشی صلاحیت حرفه‌ای معلمان در ایران
موضوع صلاحیت حرفه ای معلمان و ارتقای آن یکی از چالش های اصلی نظام آموزشی محسوب می‌شود که نیازمند بازنگری است.
موضوع صلاحیت حرفه ای معلمان مدت هاست که نُقل و نَقل محافل مربوط به حوزه تعلیم و تربیت است و در سند تحول بنیادین هم این موضوع به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است حتی رتبه بندی معلمان هم که در شرایط کنونی صرفا مسیری برای بهبود معیشت معلمان شده است قرار بود تا با زیرساخت توجه به صلاحیت حرفه ای، معلمان را ارزیابی کند و حال مسیرش تا حدی با هدفش فاصله گرفته است؛ علاوه بر آن آموزش معلمان و بهبود صلاحیت حرفه ای آنان نیازمند بازنگری است تا بتواند پاسخگوی تمام و کمال نیازهای معلمان در حین تدریس باشد و متناسب با شرایط و اقتضای زمانه پیش رود.
محمد فقیری مدرس دانشگاه فرهنگیان و پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت در مورد کم و کیف آموزش معلمان برای ارتقای صلاحیت حرفه ای آنها، چالش ها و فرصت‌ها را مطرح و پیشنهادهایی هم داشته است که در ادامه آن را دنبال می‌کنیم.
آموزش معلمان در ایران دارای چه ابعادی است؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: مثلث آموزشی صلاحیت حرفه‌ای معلمان در ایران دارای سه ضلع است؛ کارورزی، کارآموزی و ضمن خدمت.
آیا ممکن است این مثلث را بیشتر معرفی کنید؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: کارورزی مهم‌ترین فعالیت دانشگاه فرهنگیان است و قلب آن به حساب می‌آید. مبنای تربیت دانشجو معلمان هم همین برنامه است که در قالب کارورزی ۱، ۲، ۳ و ۴ تعریف می‌شود. از طرفی کارآموزی نیز دارای مهارت‌های خاص خود مانند آموزش پژوهی است و همینطور ضمن خدمت، درس‌های ویژه خود را دارد مثل نظارت بالینی.
ناهماهنگی در اجرای دوره های صلاحیت حرفه ای از دوره دانشجویی تا معلمی
پس دوره‌های صلاحیت حرفه‌ای معلمان در دانشگاه فرهنگیان و آموزش و پرورش با هم تفاوت دارند؟ آیا این تفاوت موجب اختلال در آموزش نمی‌شود؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: بله، موجب ناهماهنگی می‌شود. همانطور که گفتم این دوره‌ها تا حدی متفاوتند، حتی دوره کارورزی و کارآموزی نیز تا حدی تفاوت دارد و این مسأله باعث ناهماهنگی کار استادان، دانشجو معلمان و معلمان راهنما شده است. برای مثال، نظارت بالینی برای معلمان خیلی ملموس است، اما برای دانشجو معلمان نیست یا مدیریت کلاس و آموزش پژوهی برای دوره کارورزی تدریس می‌شود، اما در کارورزی و ضمن خدمت آنقدر به آن توجه نمی‌شود.
باشگاه خبرنگاران جوان: به طور کلی چگونه می‌توان مهارت‌های صلاحیت حرفه‌ای را تقسیم کرد؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: فکر می‌کنم می‌توان آنها را به دو دسته پایه و پیشرفته تقسیم کرد. بنده این کار را در یکی از تالیفاتم انجام داده ام و حد و مرز سه رأس مثلث را ترسیم کرده ام. این مهارت‌ها عبارتند از:
مهارت‌های پایه: مشاهده، توصیف، بازاندیشی، روایت پژوهی، کُدگذاری، گزارش نویسی
مهارت‌های پیشرفته: طراحی آموزشی، تدریس عملی، مدیریت کلاس، آموزش پژوهی، درس پژوهی، اقدام پژوهی، نظارت بالینی
به نظر شما این برنامه تا چد با کشور‌های پیشرفته و در حال پیشرفت قابل مقایسه است؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: مهارت‌های این مثلث بسیار پیشرفته است؛ در دوره‌های صلاحیت حرفه‌ای بسیاری از کشور‌ها وجود دارند و می‌تواند نوید بخش آینده‌ای روشن باشد.
کار گروهی و نوشتن در نظام آموزشی جدی گرفته نمی‌شود
پس معضل چیست که بسیاری از معلمان ما در چارچوب صلاحیت های حرفه ای تعریف شده چندان آشنایی لازم را ندارند؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: عوامل متعددی است؛ در نظام آموزشی ما از همان ابتدا تفکر، خلاقیت، کار گروهی و نوشتن جدی گرفته نمی‌شود. مثلاً با اینکه از اول دبستان تا چهارم دبیرستان، ما برای درس نگارش و انشا کتابی مستقل داریم، ولی هیچ ضریبی در کنکور ندارد در حالی که در کشور‌های پیشرفته، نگارش و نویسندگی مهارتی پایه و مهم محسوب می‌شود و حتی در مواردی شرط ورود به دانشگاه است.
برای ما فکر کردن کار سختی است. از هوش زباشناختی بالایی برخوردار نیستیم. نمی‌خوانیم و نمی‌نویسیم. کار گروهی بلد نیستیم. به سطوح بالای تفکر دست پیدا نمی‌کنیم. از نوشتن می‌ترسیم و برای آموزش آن برنامه‌ای نداریم و به آن اهمیتی هم نمی‌دهیم.
راه حل اصلی به نظر شما چیست؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: راه حل اساسی آموزش بازاندیشی (تأمل) و نوشتن به معلمان و دانش آموزان است. بازاندیشی نیز همان تفکر جدی است و دارای الگو‌های فراوانی است. نوشتن و نویسندگی هم باید مورد توجه جدی قرار گیرد و حتی بالاترین ضریب کنکور را پیدا کند؛ در آن صورت شما خواهید دید که چقدر توجه به نوشتن بیشتر خواهد شد. معلمی که نمی‌نویسد، نمی‌تواند فکر کند و فکر کردن را آموزش دهد. نظام آموزشی ایران باید برای این مسأله، فکر و برنامه‌ای اساسی در پیش گیرد در غیر این صورت مثل ۱۰۰ سال گذشته، آینده را نیز به بطالت خواهیم گذارند.
نوشتن در مهارت پایه و پیشرفته معلمی چه جایگاهی دارد؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: مشاهده، توصیف، بازاندیشی یکی از مهارت‌های اساسی نوشتن است. روایت پژوهی نیز خود نمود نویسندگی خلاق است. گزارش نویسی نیز تبلور نگارش عادی و علمی است.
در مهارت‌های پیشرفته اقدام پژوهی، درس پژوهی و نظارت بالینی، دو گونه نوشتن علمی و خلاق دو ستون اصلی آن‌هاست؛ مبنای آموزش پژوهی هم نگارش علمی است. در نظارت بالینی نیز، نگارش علمی و خلاق کاربرد زیادی دارد. شما نمی‌توانید مهارتی در صلاحیت حرفه‌ای معلمان پیدا کنید که به نوشتن نیاز نداشته باشد!
چه پیشنهادی برای رفع این معضل دارید؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: آموزش نویسندگی در رأس برنامه‌های آموزش و پرورش قرار گیرد. نگارش خلاق یک درس مهم و با ضریب بالا در کنکور باشد. برای آموزش آن برنامه ریزی شود و راه‌های گسترش آن بررسی شود.
بسیاری از مدیران ارشد ما از نوشتن هراس دارند
وضعیت این مهارت را در نهاد‌های دیگر چگونه می‌بینید؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: بسیار ضعیف! کافی است به مکاتبات اداری نگاهی بیندازید. میانگین درس ادبیات فارسی را در کنکور بررسی کنید. وضعیت مقاله نویسی و پایان نامه نویسی دانشجویان ارشد و دکتری را ببینید. به گزارش‌های سازمانی و دولتی نظری بیندازید. همه این‌ها به شما نشان خواهد داد که نوشتن در چه سطحی است.
به نظرم نوشتن معضل اصلی جامعه ایران است؛ ما اساساً نه می‌خوانیم و نه می‌نویسیم و این ناشی از تربیت نادرست ما در مدرسه است. بسیاری از نمایندگان و حتی مدیران ارشد ما از نوشتن هراس دارند یا سبک شخصی ندارند و نازیبا و ناپیراسته می‌نویسند.
فکر می‌کنم تا نوشتن رشد نکند، مهارت‌های پایه و پیشرفته و حتی پیشرفت به معنای مدرن الکن خواهد ماند.
به طور کلی، جغرافیای آموزشی ایران به نظر شما چگونه است؟
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت: به صورت مجمع الجزایری است که تقریباً نهاد‌های مختلف و حتی داخل آموزش و پرورش، هر بخش کار خود را می‌کند و با هم چندان رابطه‌ای ندارند؛ به عبارتی دیگر، کمتر حالت منظومه‌ای دارد که مرتبط، منسجم و منظم باشد.
در جغرافیای آموزشی ایران، خواندن و نوشتن مسأله اساسی نیست. تفکر و یادگیری مشارکتی کم رنگ است. بیشتر حافظه محور و حجم گرا است. بیشتر به دانش و درک و فهم توجه می‌شود. کمتر به مهارت‌های بالای هرم بلوم پرداخته می‌شود.
سخن پایانی شما برای برنامه صلاحیت حرفه‌ای معلمان چیست؟
تغییر سبک کتاب‌های درسی از توضیحی به توصیفی، آموزش نویسندگی خلاق به استادان دانشگاه، معلمان و دانش آموزان، آموزش نگارش علمی به استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی، ترسیم جغرافیای آموزشی منسجم و مرتبط برای دوره‌های کارورزی، کارآموزی و ضمن خدمت و نویسندگی خلاق شرط ورود به دانشگاه یا به عنوان یک درس با ضریب بالا در کنکور از مهم ترین مواردی است که برنامه صلاحیت حرفه ای معلمان باید مورد توجه قرار گیرد.
ارسال نظر