وقتی لهجه بازیگر دردسرساز می‌شود

فرض کنید به تماشای یک اثر هنری رفته اید؛ حالا این اثر هنری قرار نیست خیلی هم جدی باشد بلکه بیشتر حالت سرگرم کننده دارد. استفاده از لهجه در این گونه آثار گاه می تواند خطراتی جدی در بر داشته باشد. اگر استفاده از لهجه حالت تمسخر یا اغراق به خود بگیرد، حتی احتمال درگیری لفظی هم به وجود می آید چون اگر تماشاگری حس کند لهجه و گویش او مورد استهزاء قرار گرفته، طبیعتا بی واکنش نخواهد ماند و اینجاست که گروه اجراگر باید منتظر برخوردی قهری باشد.

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، این مشکل بیشتر در تئاترهای آزاد پیش می آید. تئاترهایی که بیشتر حالت سرگرم کننده دارند و اغلب تماشاگران آنها برای تفریح و انبساط خاطر به تماشای این آثار می روند. از آنجا که این تئاترها کمتر به عناصر مهم کمدی توجه دارند و معمولا کمترین زمان را برای نوشتن متن و خلق اثر می گذارند، گروه اجرایی معمولا به ساده ترین راه خنداندن تماشاگر متوسل می شوند و یکی از این راه ها استفاده از لهجه است. در این گزارش کاری به شوخی های سطحی این نوع نمایش ها نداریم و نکته مهم برای ما عنصر لهجه است زیرا در کشور ما به دلیل تنوع قومیت ها این عنصر اگر در شکل درستی استفاده نشود، می تواند باعث رنجش قومیت های مختلف و تحریک احساسات آنها شود.

محمد حسین ناصربخت، کارشناس نمایش های آیینی سنتی معتقد است: کمدی لهجه در تمام دنیا هست و استفاده از لهجه های گوناگون به منظور ساختن تیپ های مختلفی که معرف قشرهای مختلف با لهجه است، در تمام دنیا مورد استفاده قرار می گیرد.

او در عین حال خاطرنشان کرد: در نمایش هایی که از کمدی لهجه استفاده می کنند، لهجه به عنوان یکی از ویژگی های آن شخصیت و نقش در نظر گرفته می شود نه اینکه وسیله ای برای خنداندن باشد.

این استاد دانشگاه یادآور شد: از سال ها قبل در تمام دنیا کمدی لهجه وجود داشته و از تفاوت ها و تضادهای میان لهجه ها استفاده می شده است که نشان گر ناآشنایی یک کاراکتر خاص در یک محیط غریبه بوده است نه اینکه آن لهجه را دست بیندازند.

ناصربخت با اشاره به کاربرد لهجه تصریح کرد: با استفاده از لهجه، تغییر موقعیت و جایگاه آن شخصیت مدنظر بوده است و همین ایجاد تضاد و کمدی می کرد. در این شیوه، آن لهجه با اغراق استفاده نمی شد و قرار نبود منجر به تمسخر یک قوم شود.

او با اشاره به تنوع اقوام و گویش های ایرانی ادامه داد: چون کشور ما اقوام مختلف دارد با استفاده از لهجه های گوناگون تعادلی ایجاد می شد تا همه لهجه ها استفاده شوند و به کسی برنخورد اما به این شکل که در سال های اخیر در برخی لطیفه ها یا تئاترها مطرح و تبدیل به محور اصلی اجرا شده است، بدعتی است که به وحدت ملی ما آسیب می زند و به این شکل پرداختن به کمدی لهجه درست نیست چون نباید توهین آمیز باشد.

این هنرمند تئاتر در پاسخ به پرسشی درباره اعمال ممیزی در تئاترهای آزاد و سرگرم کننده توضیح داد: ممیزی وجود دارد اما مساله این است که این گروه ها باید روی متن متمرکز شوند به این معنا که افراد و نویسندگان خلاقی در عرصه کمدی های عامه پسند کار کنند.

ناصربخت مشکل متن را یکی از بزرگترین مشکلات کمدی های عامه پسند خواند و ادامه داد: این گروه ها به دلیل کمبود متن، سراغ متن های ضعیف می روند و آن ضعف را با شوخی های سطحی و دست و پا شکسته می پوشانند اما اگر سراغ نویسندگان خلاق بروند و به آنان سفارش متن بدهند، این مشکل تا حدود زیادی برطرف می شود.

این کارگردان تئاتر همچنین استفاده از کمدی های کلاسیک را یکی دیگر از راه های برون رفت از این مشکل دانست و توضیح داد: حتی اگر این گروه ها سراغ متون کلاسیک کمدی بروند و آنها را آداپته کنند، نتیجه خیلی بهتر می شود. استفاده و معاصرسازی متون نویسندگانی مانند ذبیح بهروز، حسن مقدم، کمال الوزاره محمودی، میرزا آقاخان تبریزی یا نویسندگان خارجی مانند مولیر، گولدونی و… یا حتی استفاده ازکمدی های معاصر مانند نمایش نامه های نیل سایمون و… باعث حل این مشکلات می شود؛ ضمن اینکه این گروه ها می توانند به نمایش های سنتی خودمان توجه کنند.

محمد حسین ناصربخت در پایان صحبتش به ایسنا گفت: با استفاده از این شیوه ها، دست کم معضل کمدی لوده بازی و بکوب و بکوب و فیزیکی که سطح توقع را پایین می آورند، تا حدودی برطرف می شود چون تئاتر در ساده ترین اشکالش هم باید به ارتقای سطح فرهنگی جامعه کمک کند.

داوود فتحعلی بیگی، دیگر هنرمند و کارشناس تئاتر نیز درباره ممیزی این آثار گفت: تا جایی که من می دانم موضوع لهجه در ممیزی لحاظ می شود و تذکر های لازم داده می شود. با این حال بعضی از این تازه از راه رسیده ها بعد از گرفتن مجوز، یک سری عناصر اضافه می کنند.

وی با ابراز تاسف از ناآگاهی گروه های تئاتر آزاد از قوانین و شیوه های کمدی ادامه داد: استفاده از شوخی های سطحی و تمسخر لهجه به خاطر عدم اطلاع و ناشی گری این گروه ها است و الا در نمایش های کمدی ایرانی دست کم بیش از پنجاه شصت عنصر داریم که یکی از آنها لهجه است و آن هم نه به صورت مسخره کردن.

فتحعلی بیگی خاطرنشان کرد: کمدی های عامه پسند نه تنها ادامه دهنده ی تئاتر آیینی سنتی و حتی تئاتر لاله زار بی رمق شده ی اواخر نیستند، بلکه اغلب شو هستند.

وی یادآور شد: حتی ۲۵ سال پیش که لاله زار کمی رونق داشت و خیلی از کمدین هایش هنوز فعال بودند، اصلا با مسخره کردن لهجه، تماشاگر را نمی خنداندند بلکه بسیار به تماشاگر احترام می گذاشتند چون تماشاگر تئاتر لاله زار هوشمند بود و اتفاقا خیلی واکنش نشان می داد و خود بازیگران هم چنین اجازه ای نمی دادند.

این کارگردان تئاتر با اشاره به پیشینه کمدی لهجه در تئاتر ایرانی متذکر شد: قبلا بازیگرانی داشتیم که کمدی لهجه اجرا می کردند ولی هیچ یک به قصد مسخره کردن نبود بلکه آنها یا خودشان لهجه داشتند یا برای شیرین تر کردن کارشان از لهجه استفاده می کردند؛ مثلا بازیگرانی مانند اصغر زمانی، علی تقوایی، احمد بهروزی و… لهجه می گرفتند ولی هرگز صاحب لهجه را مسخره نمی کردند و اتفاقا آدم دوست داشتنی نمایش بودند.

فتحعلی بیگی اضافه کرد: مثلا مرحوم سعدی افشار در مراسم هایی مانند پاتختی و… لهجه ملایری می گرفت شیرینی آن لهجه خوب بود نه مسخره کردنش اما گروه های جدید به دلیل ناآگاهی به تمسخر لهجه ها می پردازند.

این پژوهشگر با تاکید بر سخت گیری بیشتر در صدور مجوز برای نمایش های آزاد، خاطرنشان کرد: کسانی که مجوز می دهند، باید سخت گیری بیشتری داشته باشند و کار را به کسانی بسپارند که کاربلدتر هستند. بارها شنیده ایم فلان کارگردان ممنوع الکار می شود اما مدتی بعد دوباره کار می کند. اگر ممنوع الکار می شود چرا بعد از یک سال دوباره به او مجوز می دهند؟ !

داوود فتحعلی بیگی در پایان به ایسنا گفت: چون بخش مهمی از کارم کمدی است، سعی می کنم در هر کاری دنبال عناصر جدید کمدی باشم ولی خیلی ها به خودشان زحمت نمی دهند و آسان ترین راه را انتخاب می کنند که همان زدن حرف های رکیک است در حالی که اگر اجازه چنین کاری ناشته باشند، ناچار می شوند شیوه های دیگری یاد بگیرند.